Przedsiębiorcy, którym z powodu pandemii spadły obroty, mogą skorzystać nie tylko z pomocy oferowanej przez rząd, lecz także poprosić o nią gminę. Wskazujemy najważniejsze możliwości, jakie w tym zakresie wprowadziły tarcze antykryzysowe, które pozostają aktualne w 2021 r.

Za tydzień upłynie rok od wejścia w życie specustawy o COVID-19. Regulacja była wielokrotnie zmieniana przez kolejne tarcze antykryzysowe, które sukcesywnie wprowadzały różne formy pomocy dla przedsiębiorców ze strony samorządu. Problem w tym, że przez rok obowiązywania część z przyjętych rozwiązań zostało uchylonych, część pozostała aktualna, a inne zostały zmodyfikowane. Dlatego przygotowaliśmy zestawienie: jakie formy pomocy dopuszczają obecne przepisy specustawy. Warto jednak zauważyć, że w większości przypadków ustawodawca nie narzuca jednostkom samorządu terytorialnego przyjmowania uchwał o zastosowaniu ulg dla lokalnych firm, lecz jedynie tworzy im taką możliwość. Dlatego przedsiębiorcy zainteresowani uzyskaniem ulg w lokalnych podatkach i opłatach powinni przede wszystkim sprawdzić, jakie rozwiązania przyjęto w ich gminach, np. w drodze uchwały czy zarządzenia. A gdy takich nie podjęto, można próbować skłonić do tego gminę, np. poprzez lokalną inicjatywę uchwałodawczą lub wnoszone petycje.
Podatek od nieruchomości
W 2021 r. rady gmin uzyskały delegację do przedłużenia terminów płatności rat podatku od nieruchomości płatnych w wybranych miesiącach pierwszego półrocza 2021 r., nie dłużej niż do 31 grudnia 2021 r. Ulga ta może być przewidziana w drodze uchwały. Przy czym może być udzielona przedsiębiorcom, których płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19.
Przypomnijmy, że takie rozwiązanie dotyczyło także rat płatnych w kwietniu, maju i czerwcu 2020 r. Wówczas jednak odroczenie nie mogło być dłuższe niż do 30 września 2020 r. Nowelizacja specustawy o COVID-19 z 9 grudnia 2020 r. umożliwiła radzie przyjęcie podobnego rozwiązania w obecnym roku. Z tym że ustawodawca nie wskazał, za jakie miesiące płatność raty podatku może być przesunięta. Trzeba zauważyć, że rada może wybrać niektóre miesiące (ale nie wszystkie) z pierwszego półrocza 2021 r.
Ponadto gmina może (ale nie musi) w uchwale poprzestać na wskazaniu grup przedsiębiorców, których płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19. Przy czym w tych przypadkach nie jest konieczne dodatkowe precyzowanie pojęcia „pogorszenie płynności finansowej”, gdyż z oczywistych względów należy przyjąć, że nastąpiło pogorszenie sytuacji przedsiębiorcy w związku z rozprzestrzenianiem się COVID-19, np. gdy właściciele firm zostali zobowiązani do zamknięcia swoich zakładów (fryzjerzy, kosmetyczki, prowadzący hotele, restauracje i inne punkty gastronomiczne, sklepy w galerie handlowe).
Doprecyzowanie tego pojęcia jest natomiast zasadne wówczas, gdy możliwość skorzystania z przedłużenia terminu płatności zostanie skierowana do innych grup przedsiębiorców, w przypadku których spełnienie tego warunku nie jest już tak oczywiste. W tym celu rada może wykorzystać lub zmodyfikować rozwiązania w tym zakresie przyjęte w specustawie o COVID-19, w której zdefiniowane zostało pojęcie spadku obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19, lub też posłużyć się własnymi kryteriami. Skorzystanie z rozwiązań z specustawy ma pełne uzasadnienie, gdyż pogorszenie płynności finansowej w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19 bez wątpienia wiąże się ze spadkiem obrotów. Natomiast to, jakie szczegółowe kryteria w tym zakresie zostaną zastosowane w uchwale, zależy już od samej rady gminy (tak orzekła Regionalna Izba Obrachunkowa w Rzeszowie w uchwale nr XV/1376/2020 z 16 czerwca 2020 r.).
Czy można zwolnić z mocą wsteczną?
W orzecznictwie sporo kontrowersji wywołuje kwestia dopuszczalności wydłużenia płatności terminów raty podatku, gdy te już upłynęły. Regionalne izby obrachunkowe wielokrotnie wypowiadały się, że nie jest to dopuszczalne. I tak np. RIO w Krakowie w uchwale z 27 maja 2020 r. (nr KI-411/163/20) podała, że rada gminy nie ma uprawnienia do odroczenia terminu płatności podatku od nieruchomości po upływie ustawowego terminu jego płatności. Stosownie bowiem do art. 51 par. 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1106) podatek niezapłacony w terminie płatności jest zaległością podatkową. Krakowska RIO oparła się na stanowisku Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z 12 lipca 2017 r. (sygn. akt II FSK 1671/16) stwierdził, że odroczenie (a więc wydłużenie) terminu do dokonania określonej czynności może odnosić się tylko do takiego terminu, który jeszcze nie upłynął, bowiem termin, który już minął, nie może podlegać jakimkolwiek modyfikacjom, a więc nie może być ani przedłużony, ani skrócony.
Warto jednak wskazać, że inne zdanie miał jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie. Mianowicie w wyroku z 10 września 2020 r. (sygn. akt I SA/Rz 469/20) stwierdził on, że jeżeli przesunięcie terminu płatności rat podatku ma na celu urzeczywistnienie zasad opieki państwa nad przedsiębiorcami znajdującymi się w nadzwyczajnej (niekorzystnej) sytuacji, która wystąpiła z przyczyn od nich niezależnych – to dopuszczalne jest odroczenie terminu płatności raty podatku z mocą wsteczną. A zatem, np. opierając się na tym wyroku, rada w uchwale wydanej w marcu z mocą obowiązywania od 1 stycznia 2021 r. może przedsiębiorcom odroczyć ratę podatku od nieruchomości nie tylko od kwietnia do 30 września, lecz również za styczeń, luty i marzec.
Koncesja wydłużona o sześć miesięcy
Kolejny rodzaj gminnego wsparcia, z którego może w 2021 r. skorzystać przedsiębiorca, przewiduje art. 15qa specustawy o COVID-19. Stanowi on, że zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży, których ważność upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, zachowują ważność przez dodatkowy okres sześciu miesięcy od dnia utraty pierwotnego terminu ważności zezwolenia. Warunkiem jest jednak wniesienie proporcjonalnej opłaty za wydanie zezwolenia przed upływem pierwotnego terminu jego ważności.
Nie oznacza to, że nie można wystąpić o nowe. Nadal obowiązuje art. 12 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2019 r. poz. 2277), według którego rada gminy ustala w drodze uchwały maksymalną liczbę zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych na terenie gminy (miasta). Oznacza to, że zezwolenia takie mogą być wydawane szczególnie wtedy, gdy komisja alkoholowa działa i może wydać bez problemu opinię w tym zakresie.
Opłaty za alkohol
Rada gminy ma też możliwość udzielania zwolnień z opłaty za zezwolenia na sprzedaż alkoholu (art. 31zzca specustawy o COVID-19). Ważność delegacji do podejmowania uchwał w tej sprawie przedłużyła nowela specustawy z 21 stycznia 2021 r. (Dz.U. poz. 159). Tak jak w 2020 r. rady gminy nie spieszyły się do udzielania ulg w opłatach za koncesję, to obecnie już coraz chętniej z tej możliwości korzystają.
Podkreślić jednak należy, że ulgi te nadal mogą objąć tylko przedsiębiorców z branży gastronomicznej. Czego one mogą dotyczyć? Po pierwsze gmina może zwolnić z opłat za koncesję za 2021 r. lub odroczyć terminy płatności rat tej daniny. Przy czym odroczenie nie może być dłuższe niż 31 grudnia 2021 r. Po drugie rada, o ile podjęła uchwałę o zwolnieniu z opłaty, może przyznać zwrot określonej części opłaty pobranej od tych przedsiębiorców, którzy wnieśli ją jednorazowo za rok 2021 (czyli w terminie do 31 stycznia 2021 r.).
Omawiana nowela art. 31zzca specustawy o COVID-19 weszła jednak w życie 26 stycznia 2021 r. Powstała wątpliwość, czy rada może wstecznie zwolnić z pierwszej raty płatności opłaty (gdyż termin ten upływał 31 stycznia 2021 r.). Czy JST, które nie zdążyły z podjęciem uchwały przed ww. terminu albo chciały obecnie to zrobić, mogą udzielić ulg z mocą wsteczną? Stanowisko zaprezentowane w przywołanym wyroku WSA w Rzeszowie z 10 września 2020 r. (sygn. akt I SA/Rz 469/20) może zmienić opinie organów nadzoru, że niedopuszczalne jest wsteczne zwolnienie z opłat (czy odroczenie terminu płatności, jeżeli już upłynął). [przykład 1]

przykład 1

Zwolnienie z pierwszej raty
Przedsiębiorcy branży gastronomicznej w drodze inicjatywy uchwałodawczej wnieśli projekt uchwały wprowadzającej zwolnienie z opłat za koncesję za pierwszą i drugą ratę płatności. Projekt będzie głosowany przez radnych na początku marca. Pojawiła się wątpliwość, czy rada może zwolnić firmy z pierwszej raty opłaty za korzystanie z koncesji, której termin uiszczenia upłynął 31 stycznia 2021 r. W świetle najnowszego orzecznictwa uchwała podjęta przez radę w marcu może swoim zakresem obejmować pierwszą ratę ww. opłaty płatną do 31 stycznia. Na problem wstecznej mocy obowiązującej aktów prawa miejscowego wielokrotnie zwracały uwagę w swoim orzecznictwie sądy administracyjne (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 listopada 2010 r.; sygn. akt II FSK 1272/09).

przykład 2

Rezygnacja z dochodzenia roszczeń
Rada gminy na podstawie art. 15zzzf specustawy o COVID-19 podjęła uchwałę o odstąpieniu od dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym. Przedsiębiorca na jej podstawie złożył do burmistrza wniosek o obniżenie czynszu za wynajem gminnego lokalu użytkowego. Odstąpienie od dochodzenia należności nie może być utożsamiane czy zastępowane możliwością obniżenia czynszu określonego w umowie najmu. Pojęcie odstąpienia należy rozumieć jako całkowite zaniechanie dochodzenia należnych budżetowi JST kwot o charakterze cywilnoprawnym. Przedsiębiorca może zatem złożyć wniosek o całkowitą rezygnację ze ściągania zaległości (zaległych opłat). ©℗
Zaległe należności
Przedsiębiorców, którzy posiadają zaległe należności wobec JST lub ich jednostek organizacyjnych, z pewnością zainteresuje to, że nadal obowiązuje art. 15zzzf specustawy o COVID-19. Przepis ten upoważnia radę gminy/powiatu/sejmik do podjęcia uchwały o odstąpieniu od dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym (przypadających jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym) w stosunku do podmiotów, których płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19 i które złożą wniosek o odstąpienie.
Co oznacza odstąpienie od dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym – wyjaśnił wojewoda podkarpacki w rozstrzygnięciu nadzorczym z 6 maja 2020 r. (nr P-II.4131.2.137.2020). Podał mianowicie, że odstąpienie od dochodzenia należności oznacza nieegzekwowanie w przyszłości zaległości wymagalnych albo przyszłych. Zdaniem wojewody nie chodzi tu o możliwość zmiany wysokości zobowiązania. Zakres pojęciowy odstąpienia zamyka się w możliwości niedochodzenia należności, rezygnacji z nich, zaniechania podejmowania kroków zmierzających do ich otrzymania. [przykład 2]
Warto też pamiętać, że do czasu, gdy rada nie wyda uchwały (na podstawie art. 15zzzf specustawy o COVID-19), wójt, burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu/województwa może postanowić o odstąpieniu od dochodzenia należności na wniosek podmiotu, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19.
Najem, dzierżawa, użytkowanie wieczyste
W 2021 r. rada może także podjąć lub przedłużyć uchwałę w sprawie zasad udzielania ulg dotyczących należności pieniężnych z tytułu oddania nieruchomości w najem, dzierżawę lub użytkowanie przypadających za okres stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym. Ponadto należności te mogą być umarzane, a terminy ich spłaty mogą zostać odroczone lub płatność tych należności może zostać rozłożona na raty przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zarząd powiatu/województwa.
Zwolnienie z opłaty targowej
Przedsiębiorcy w 2021 r. zostali zwolnieni z opłaty targowej. Taka ulga obowiązuje z mocy prawa. Te gminy, które mają u siebie tę daninę, nie muszą więc podejmować żadnej uchwały w sprawie zwolnienia.
Podstawa prawna
•art. 15q, art. 15qa, art. 15zzzf, art. 15zzzg, art. 31zzca, art. 31zzm ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842, ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 180)