UE może zażądać oddania z odsetkami części dofinansowania wielu lokalnych inwestycji. Taki może być efekt uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie VAT
9 września w Śląskim Związku Gmin i Powiatów w Katowicach spotkali się przedstawiciele związków i organizacji samorządowych. Cel był jeden: wypracować wspólne stanowisko i postulaty, z którymi lokalni włodarze zwrócą się do Ministerstwa Finansów. To reakcja na uchwałę Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 czerwca 2013 r., zgodnie z którą gminne jednostki budżetowe nie mogą być odrębnymi podatnikami VAT (sygn. akt I FPS 1/13). Wywraca ona do góry nogami dotychczasowy system rozliczeń w gminach i ich jednostkach budżetowych.
– Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę z konsekwencji tego wyroku – mówi Danuta Kamińska, skarbnik miasta Katowice, przewodnicząca Komisji Skarbników Unii Metropolii Polskich.
Wydatek kwalifikowany
Przy inwestycjach, które Unia Europejska dofinansowuje ze wspólnotowej kasy, obowiązuje podstawowa zasada: podatek od towarów i usług jest wydatkiem kwalifikowanym (tj. zaliczanym do puli środków wypłacanych w ramach unijnej dotacji) tylko wtedy, gdy jest faktycznie i ostatecznie ponoszony przez instytucję realizującą daną inwestycję. UE wychodzi bowiem z założenia, że VAT, który – choćby potencjalnie – można było odzyskać (czyli odliczyć lub otrzymać jego zwrot), nie może być uznany za koszt kwalifikowany.
– Na potrzeby dofinansowania podpisywaliśmy specjalne oświadczenia o kwalifikowalności bądź nie podatku VAT, zgodne z posiadanymi interpretacjami. Po uchwale NSA nasze oświadczenia mogą okazać się nieprawdziwe – podkreśla Danuta Kamińska.
Dlaczego? Inna była sytuacja jednostek, których obroty nie przekraczały 150 tys. zł i w związku z tym nie były one podatnikami VAT, albo takich, które prowadziły działalność zwolnioną lub nieopodatkowaną, a inna – po uchwale – będzie sytuacja całej gminy. W jej rozliczeniu może okazać się, że w jakieś części realizowanych inwestycji kwota VAT niebędąca kosztem kwalifikowanym będzie wyższa niż pierwotnie wynikało z indywidualnych rozliczeń poszczególnych jednostek budżetowych. Przez to gminy będą musiały oddać część udzielonego im dofinansowania.
– Zasadniczym pytaniem jest to, od kiedy planowane zmiany mają wejść w życie. Jeśli stanie się to po 1 stycznia 2014 r., to postaramy się zakończyć wszystkie projekty inwestycyjne wcześniej, by rozliczyć otrzymane dofinansowanie z UE według obecnych zasad. Mamy bowiem zawarte wieloletnie umowy i nie wyobrażam sobie, aby Ministerstwo Finansów miało teraz zmienić zasady rozliczania dofinansowania tych projektów – mówi z kolei prof. Krzysztof Szałucki, skarbnik Gdyni. Przyznaje, że samorządowcy obawiają się widma zwrotu części unijnych dotacji, gdyby po konsolidacji rozliczeń okazało się, że gmina odliczyła przy realizacji tych projektów za dużo VAT, niż powinna.
Samorządowcy nie kryją, że boją się, iż informacja o sytuacji, w jakiej znalazły się gminy, dotrze do urzędników unijnych, którzy mogą zweryfikować wykorzystanie funduszy unijnych za lata 2007–2013.
Obawy gmin potwierdza dr Krzysztof Lasiński-Sulecki, adiunkt w Katedrze Prawa Finansów Publicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, doradca podatkowy, członek Grupy Ekspertów Komisji Europejskiej ds. VAT.
– Błąd polegający na rejestracji jednostek budżetowych miał charakter formalny, bo chociaż jednostki nie powinny być zarejestrowane, to jednak działalność gospodarcza w istocie była samodzielnie prowadzona przez gminę. Nie da się wykluczyć tego, że błąd ten miał w niektórych gminach wpływ na wysokość podatku, np. w przypadku odrębnego zarejestrowania gminy oraz jej jednostek budżetowych, jeżeli w zależności od przyjętego sposobu częściowego odliczenia podatku naliczonego niektóre jednostki rozliczały go metodą przypisania, czyli kosztów kwalifikowanych (art. 90 ust. 1), a inne proporcją (art. 90 ust. 2) – podkreśla dr Krzysztof Lasiński-Sulecki. Według niego gminy nie powinny jednak ponosić negatywnych konsekwencji błędnej rejestracji jednostek budżetowych, gdyż organy podatkowe akceptowały ich zgłoszenia rejestracyjne.
Także Jerzy Martini, doradca podatkowy, partner w kancelarii Martini i Wspólnicy, jest zdania, że uchwała NSA może mieć negatywny wpływ na kwestię uznania kwoty VAT jako wydatku kwalifikowanego. – Generalnie jej skutki dla absolutnej większości gmin oraz osób odpowiedzialnych za ich rozliczenia podatkowe są bardzo negatywne. Faktycznie mogło dojść do przypadków, gdy wydatek, który obiektywnie podlegałby odliczeniu VAT, uznany został za kwalifikowalny, np. ze względu na nieprawidłowe zastosowanie zwolnienia podmiotowego dla jednostki budżetowej – potwierdza Jerzy Martini.
Kto zyska, kto straci
Samorządowcy nie kryją swojego wzburzenia sytuacją, w której się znaleźli, i ogromem problemów, z którymi przyjdzie im się zmierzyć.
– Ci, którzy nie potrafili rozliczyć VAT od danych inwestycji, może i zyskają na tym całym zamieszaniu, ale samorządy, które doskonale sobie z tym radziły, będą miały teraz problemy – mówi nam anonimowo jeden ze skarbników.
– Mam nadzieję, że ministerstwo pozwoli nam rozliczyć realizowane projekty w starej konwencji – dodaje.
– Komisja Skarbników Unii Metropolii Polskich chciała porozmawiać z ministerstwem o możliwych scenariuszach, ale wtedy usłyszeliśmy, że trzeba poczekać na uzasadnienie tej uchwały NSA. Teraz, gdy zostało ono już opublikowane, mamy nadzieję, że MF zechce z nami rozmawiać – dodaje Danuta Kamińska.
Potrzebny jest okres przejściowy na dostosowanie systemu rozliczeń
Gminy analizują skutki uchwały NSA, która zmienia dotychczasową interpretację resortu finansów oraz indywidualne interpretacje, wydawane na wniosek gmin. Intensywnie pracują też nad znalezieniem wyjścia z zaistniałej sytuacji. Ministerstwo Finansów wydało wprawdzie komunikat, deklarując w nim niekwestionowanie dotychczasowych rozliczeń jednostek budżetowych, my jednak czekamy na potwierdzenie tego w postaci konkretnych przepisów ustawowych. Naszym postulatem jest wprowadzenie okresu przejściowego na dostosowanie systemu rozliczeń, zwłaszcza że na rynku nie jest nawet dostępny program informatyczny, który ułatwiałby proces przejęcia rozliczeń VAT wszystkich jednostek budżetowych przez gminy. Chcemy też przepisów, które wyeliminują ryzyko zwrotu części unijnych dotacji na wypadek, gdy się okaże, że po konsolidacji rozliczeń jednostek budżetowych z rozliczenia całej gminy wynika, iż VAT został odliczony w wyższej wysokości, niż powinien. Gminy bardzo się tego obawiają, zwłaszcza że niektórzy prawnicy twierdzą, iż nie unikniemy korekty wcześniejszych rozliczeń. Mamy nadzieję, że większość korekt będzie na korzyść gmin, ale nie są wykluczone także korekty w drugą stronę.