Spotkania wyborcze, plakaty, ulotki – wszystkie działania promujące kandydata na włodarza czy radnego mogą być prowadzone tylko przez komitety wyborcze i wyłącznie w okresie kampanii. Konieczna jest też transparentność źródeł finansowania i dokonywanych wydatków
Bez środków finansowych nie da się wygrać wyborów. Jednak kandydaci powinni mieć równe szanse i dlatego w kodeksie wyborczym (dalej k.w.) zapisano zasady, którymi muszą się kierować komitety wyborcze. Przede wszystkim należy pamiętać, że zbierają i wydają pieniądze jedynie na cele związane z wyborami.
Indywidualne datki, wsparcie banku…
Środki komitetu wyborczego mogą pochodzić wyłącznie z wpłat wyborców (obywateli polskich i w Polsce mieszkających) albo z kredytów bankowych. W przypadku komitetów wyborczych partii politycznych i koalicji wyborczych – z funduszu wyborczego partii politycznej. Wysokość kredytu nie jest limitowana, prawo wyborcze wprowadza natomiast ograniczenia dotyczące poręczeń. Mogą ich dokonać wyłącznie obywatele polscy ze stałym zamieszkaniem w Polsce, a ich zobowiązanie nie może być wyższe niż 31,5 tys. zł, tj. kwoty stanowiącej maksymalną wysokość wpłat na rzecz komitetu dokonanych przez jedną osobę.
Wpłata od osoby fizycznej może być dokonana wyłącznie czekiem rozrachunkowym, przelewem lub kartą płatniczą – by zminimalizować ryzyko działań nielegalnych, np. wpłat za pośrednictwem podstawionych osób. Niedozwolone są zaś płatności gotówką w kasie banku czy w urzędach pocztowych. Gdyby komitet stwierdził na rachunku przelew z nieuprawnionego źródła lub dokonany z naruszeniem przepisów k.w., powinien odmówić przyjęcia darowizny, czyli odesłać pieniądze. Zgodnie z art. 149 par. 3 k.w., termin zwrotu nie powinien przekraczać 30 dni od daty wpływu tych środków na rachunek.
Środki muszą być gromadzone wyłącznie na jednym rachunku bankowym. Podstawę jego otwarcia, jak również dokonania wpisu do Rejestru Gospodarki Narodowej (REGON) oraz nadania numeru NIP stanowi zaświadczenie o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego. Przy czym zabronione jest udzielanie korzyści majątkowych przez jeden komitet wyborczy innemu oraz organizowanie zbiórek publicznych.
By jawności stało się zadość, komitety mają obowiązek prowadzenia na swojej stronie internetowej rejestrów zaciągniętych kredytów oraz wpłat dokonywanych przez jedną osobę fizyczną, które przekroczyły łącznie maksymalną wartość. Muszą one być uaktualniane przynajmniej raz na siedem dni. Przy czym obowiązek ten nie dotyczy komitetów wyborczych, które zgłaszają kandydatów wyłącznie do rady gminy albo powiatu. Pełnomocnik finansowy komitetu wyborczego, który w związku z wyborami nie dopełnia obowiązku prowadzenia, umieszczania na stronie internetowej lub uaktualniania rejestru zaciągniętych kredytów lub rejestru wpłat osób fizycznych podlega karze grzywny (art. 505a k.w.).
…oraz pomoc rzeczowa
Komitety wyborcze nie mogą natomiast przyjmować wartości niepieniężnych. Dotyczy to zarówno darowizn rzeczowych, jak i udzielania komitetom upustów czy zniżek innych niż wynikające z prowadzenia normalnej, rynkowej działalności gospodarczej. Ograniczenie te mają zapobiegać obchodzeniu limitów na rzecz danego komitetu. Ale uwaga! Kodeks przewiduje wyjątki [ramka].
Dozwolone korzyści
- Nieodpłatne usługi polegające na rozpowszechnianiu plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne
- Pomoc w pracach biurowych udzielana przez osoby fizyczne
- Wykorzystanie przedmiotów i urządzeń, w tym pojazdów mechanicznych, udostępnianych nieodpłatnie przez osoby fizyczne
- Nieodpłatne udostępnianie miejsc do ekspozycji materiałów wyborczych przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej w zakresie reklamy
Pułapy rozdysponowania środków
Komitety wyborcze, jak już wspominaliśmy mogą wydać na agitację określone kwoty [tabela]. Ustalone zostały w rozporządzeniu ministra finansów z 20 czerwca 2018 r. (Dz.U. poz. 1280). W przypadku wyborów do rad ustalenie limitu wydatków następuje w wyniku pomnożenia kwoty przypadającej na jeden mandat radnego przez liczbę mandatów przypadających na okręg lub okręgi, w których komitet wyborczy zarejestrował kandydatów.
Tabela. Limity wydatków
| Wybory do: | Kwota przypadająca na jeden mandat |
| rady gminy w gminach liczących do 40 tys. mieszkańców | 1 064,00 zł |
| rady gminy w gminach liczących powyżej 40 tys. mieszkańców oraz rad dzielnic m.st. Warszawy | 1 276,80 zł |
| rady powiatu | 2 553,60 zł |
| rady miasta w miastach na prawach powiatu | 3 830,40 zł |
| sejmiku województwa | 6 384,00 zł |
Limit wydatków związanych z prowadzeniem kampanii wyborczej kandydata na wójta w gminach do 500 tys. mieszkańców ustala się, mnożąc liczbę mieszkańców danej gminy przez 60 gr, a w gminach powyżej tej liczby mieszkańców mnoży się pierwsze 500 tys. przez 60 gr, a nadwyżkę przez 30 gr. Informację o liczbie mieszkańców w poszczególnych gminach ustala komisarz wyborczy według stanu na koniec roku, poprzedzającego rok wyborczy i podaje je do publicznej wiadomości w formie komunikatu w dzienniku o zasięgu wojewódzkim, w ciągu siedmiu dni od dnia ogłoszenia rozporządzenia o zarządzeniu wyborów. Dla komitetu wyborczego zgłaszającego kandydatów na wójtów oraz na radnych obliczone w powyższy sposób limity sumowane są w jeden łączny limit wydatków, który dotyczy całości wydatków komitetu wyborczego.
Zgodnie z wyjaśnieniami PKW z 13 sierpnia 2018 r. (znak: ZKF-811-3/18) limitem wydatków objęte są tylko wydatki komitetu wyborczego, natomiast przychody komitetu nie są limitowane, w związku z czym zgromadzenie na jego rachunku bankowym kwoty wyższej od przysługującego limitu nie stanowi uchybienia.
Obowiązujące zasady
Jeśli agitacja ma charakter reklamy (także prasowej), to komitet wyborczy nie może na nią przeznaczyć więcej niż 80 proc. ustalonego dla siebie limitu wydatków (art. 136 k.w.). PKW wskazuje, że podstawą do obliczenia tej sumy nie są faktycznie poniesione na reklamę kwoty, a właśnie limit wydatków dla tego komitetu.
WAŻNE Wpłaty od obywateli nie mogą przekraczać 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę według stanu na dzień poprzedzający ogłoszenie aktu o zarządzeniu wyborów. Od 1 stycznia 2018 r. wynosi ono 2 100 zł. Przekroczenie limitu 31 500 zł oznacza przepadek nadwyżki na rzecz Skarbu Państwa.
Co do zasady nie można też wydawać pieniędzy na cele charytatywne oraz społecznie użyteczne, nawet jeżeli były ponoszone w okresie kampanii wyborczej w ramach promocji komitetu wyborczego lub poszczególnych kandydatów. Tego typu wydatki stanowią naruszenie przepisów k.w.
Wydatkowanie środków jest dozwolone od dnia, w którym komitet otrzymuje dokument o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego. Zabronione jest zaś wydawanie pieniędzy po złożeniu sprawozdania finansowego o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych komitetu. Ale uwaga, po tym czasie komitet wyborczy może przekazać z rachunku bankowego środki na realizację zobowiązań zaciągniętych przed dniem wyborów, a także dokonać wpłaty tytułem przepadku na rzecz Skarbu Państwa środków przyjętych z naruszeniem przepisów k.w.
Dokumentami dotyczącymi kosztów i wydatków są:
- rachunki,
- faktury,
- umowy,
- pokwitowania odbioru gotówki do rozliczenia (KW),
- inne dokumenty wystawione na komitet wyborczy.
Do wydatków lub kosztów komitetów wyborczych zalicza się w szczególności:
- koszty administracyjne, w tym koszty wynajmu powierzchni biurowej wraz z kosztami energii elektrycznej, koszty telekomunikacyjne, koszt utworzenia i utrzymania strony internetowej komitetu wyborczego;
- wydatki poniesione na usługi związane z korzystaniem ze środków masowego przekazu i nośników plakatów, z podziałem na usługi wykonywane przez dzienniki i czasopisma, radio, telewizję, nośniki plakatów, reklamę w internecie;
- wydatki poniesione na usługi związane z wykonaniem materiałów wyborczych, w tym prace koncepcyjne, prace projektowe i wytworzenie, z podziałem na plakaty wyborcze, filmy reklamowe i spoty, ulotki i inne wydawnictwa, reklamę w internecie, inne materiały wyborcze;
- wydatki poniesione na usługi związane z kosztami spotkań wyborczych;
- wydatki poniesione na usługi związane z kosztami podróży i noclegów;
- pozostałe koszty poniesione na usługi;
- wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne, w tym z tytułu umów o dzieło i umów-zlecenia, niewymienione wyżej.
