Jakie uprawnienia przysługują kobiecie w ciąży

1 Zakaz zatrudniania kobiety w ciąży w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej oraz obowiązek zmiany warunków pracy

Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej i są to zakazy bezwzględne, co oznacza, że jest to sprzeczne z prawem nawet wtedy, gdy kobieta wyrazi zgodę na takie zatrudnianie.

Natomiast względny charakter ma ochrona zakazująca delegować pracownicę w ciąży poza stałe miejsce pracy czy zatrudniać ją w przerywanym systemie czasu pracy. Wyjazdy służbowe mogą więc odbywać się za zgodą pracownicy.

Kobieta w ciąży nie może też pracować dłużej niż 8 godzin i nie może pracować w nocy, pracodawca musi więc zmienić pracownicy godziny pracy, a jeżeli nie jest to możliwe, musi przenieść ją do pracy na inne stanowisko. Tak samo musi zachować się pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne.

Jeżeli pracodawca nie może spełnić tych warunków, musi zwolnić pracownicę w ciąży z obowiązku świadczenia pracy - z prawem do zachowania dotychczasowego wynagrodzenia.

Natomiast pracownika - zarówno kobietę, jak i mężczyznę - opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w przerywanym systemie czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy.

2 Prawo do zwolnień od pracy na badania lekarskie

Pracodawca ma także obowiązek udzielać pracownicy zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie w związku z ciążą, jeżeli nie można ich przeprowadzić poza godzinami pracy. Okres zwolnienia obejmuje czas przeprowadzenia samych badań, czas potrzebny na dojazd oraz inne czynności związane z badaniami.

Za czas nieobecności w pracy pracownica zachowuje wtedy prawo do wynagrodzenia, które wylicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.

3 Prawo do urlopu macierzyńskiego

Od 17 czerwca 2013 roku zaczęły obowiązywać znowelizowane przepisy o urlopach macierzyńskich. Podstawowy wymiar urlopu nie uległ jednak zmianie i wynosi kolejno:
– 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka, – 31 tygodni przy urodzeniu dwójki dzieci przy jednym porodzie, – 33 tygodnie przy urodzeniu trójki dzieci przy jednym porodzie, – 35 tygodni przy urodzeniu czwórki dzieci przy jednym porodzie, – 37 tygodni przy urodzeniu piątki lub większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Z podstawowych 20 tygodni 14 musi zostać wykorzystanych wyłącznie przez matkę, która po upływie tego czasu może wrócić do pracy pod warunkiem, że pozostałą część urlopu (czyli 6 tygodni) wykorzysta ojciec.

Nowa ustawa wydłużyła wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Teraz wynosi on 6 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka oraz 8 tygodni przy urodzeniu dwójki bądź większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Istotną zmianą jest to, że z wydłużonego, płatnego urlopu macierzyńskiego mogą korzystać - po spełnieniu określonych warunków - osoby prowadzące własną działalność gospodarczą oraz pracujące na umowę zlecenie.

Nie zmienił się natomiast wymiar urlopu rodzicielskiego i nadal wynosi on 26 tygodni. Zarówno w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego, jak i urlopu rodzicielskiego skorzystać może z nich zarówno matka, jak i ojciec.

4 Zasiłek macierzyński

Po nowelizacji ustawy zasiłku macierzyński przysługuje matce (lub ojcu) nie tylko w czasie urlopu macierzyńskiego, ale również w czasie urlopu rodzicielskiego.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest uzależniona od deklaracji matki, na jaki czas chce otrzymywać zasiłek macierzyński:
– 100 procent podstawy wymiaru przysługuje, jeżeli kobieta nie zamierza skorzystać z urlopu rodzicielskiego - wtedy 100 procent zasiłku macierzyńskiego przysługuje przez cały okres urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu ojcowskiego;
– 80 procent podstawy wymiaru przysługuje, jeżeli kobieta po urodzeniu dziecka będzie wnioskowała o pełny wymiar przysługujących jej wszystkich urlopów, czyli po urlopie macierzyńskim wykorzysta urlop dodatkowy oraz urlop rodzicielski;
– 60 procent podstawy wymiaru przysługuje, jeżeli wniosek o urlop macierzyński zostanie złożony nie wcześniej niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

5 Urlop wychowawczy

Pracownikowi (a więc zarówno kobiecie, jak i mężczyźnie), zatrudnionemu przez co najmniej 6 miesięcy na podstawie umowy o pracę, przysługuje prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.

W szczególnych przypadkach pracownik może skorzystać z urlopu także po przekroczeniu przez dziecko wieku 5 lat, jeżeli opiekuje się dzieckiem specjalnej troski i był zatrudniony przez co najmniej 6 miesięcy. Ten urlop w wymiarze do 36 miesięcy rodzice lub opiekunowie mogą wykorzystać do ukończenia przez dziecko osiemnastego roku życia.

Rodzice dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 4 miesięcy. Urlop ten można też podzielić na pięć części.

Nowelizacja Kodeksu pracy z 2013 roku wprowadza także konieczność wykorzystania 1 miesiąca urlopu przez drugiego z rodziców. Rodzic ten nie może się go zrzec na rzecz drugiego opiekuna. W razie niewykorzystania tej możliwości urlop ten przepada.

Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek przywrócić pracownika na tym samym stanowisku lub równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu i zgodnym z jego kwalifikacjami, za wynagrodzeniem nie niższym od tego, jakie przysługiwało mu w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem.

6 Prawo do przerwy w pracy na karmienie

Pracownicy karmiącej jedno lub więcej dzieci przysługują przerwy na karmienie wliczane do czasu pracy. I tak:
– kobieta karmiąca jedno dziecko ma prawo do dwóch 30 minutowych przerw w pracy;
– kobieta karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda.
Na wniosek pracownicy przerwy na karmienie mogą być udzielane łącznie i może w ten sposób wcześniej zaczynać czy kończyć pracę. Wynagrodzenie za przerwy w pracy jest liczone tak jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Jednak jeżeli kobieta jest zatrudniona na czas krótszy niż 4 godziny dziennie to przerwy na karmienie jej nie przysługują, zaś w sytuacji, gdy ten wymiar przekracza, ale nie jest on dłuższy niż 6 godzin dziennie, pracownicy przysługuje jedna przerwa na karmienie.

7 Prawo do zwolnienia od pracy na opiekę

Pracownikowi (zarówno kobiecie, jak i mężczyźnie) wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.