TEZA: Kryteria doboru do zwolnienia – na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm., zwanej ustawą o zwolnieniach grupowych) – pracownika zajmującego dwa stanowiska pracy powinny być brane pod uwagę osobno w stosunku do każdego z zajmowanych stanowisk.
Sygn. akt I PK 73/14 WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO z 12 listopada 2014 r.
STAN FAKTYCZNY
Pracownik był zatrudniony na stanowisku kierownika zmiany – zastępcy dyrektora ciepłowni. Strata połowy odbiorców zmusiła ciepłownię do likwidacji stanowisk kierowników zmiany i rezygnacji z dublowania funkcji dyrektora technicznego i dyrektora ciepłowni. Zlikwidowano wszystkie stanowiska kierowników zmiany i stanowisko zastępcy dyrektora ciepłowni. Trzech spośród czterech dotychczasowych kierowników zmiany przesunięto na stanowiska robotnicze. Tylko kierownikowi zmiany, będącemu jednocześnie zastępcą dyrektora, pismem z 30 maja 2012 r. wypowiedziano umowę o pracę z powodu zmian organizacyjnych skutkujących likwidacją stanowiska.
Sąd rejonowy uznał, że wypowiedzenie było niezasadne, ponieważ pracodawca nie wykazał kryteriów wyboru pracownika do zwolnienia spośród kierowników zmiany, wobec czego zasądził na rzecz zwolnionego odszkodowanie (art. 45 par. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502; dalej: k.p.).
Sąd okręgowy zmienił ten wyrok i oddalił powództwo, ponieważ nie było podstaw do kwestionowania decyzji pracodawcy. Powołując się na wyrok SN z 22 września 1999 r. (sygn. akt I PKN 268/99, OSNP 2001/2/39), stwierdził, że likwidacja wszystkich stanowisk pracy w danym pionie nie wymaga od pracodawcy oceny pracownika z punktu widzenia jego przydatności do pracy na innym stanowisku. Zbędne było więc rozważanie kryteriów doboru do zwolnienia na stanowisku kierownika zmiany.
W skardze kasacyjnej pracownik twierdził, że przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych musi zawierać kryteria doboru do zwolnienia, gdy dotyczy ono pracownika wybranego z większej grupy zatrudnionych na takich samych stanowiskach.
UZASADNIENIE
Sąd Najwyższy uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Wskazał, że ostatnio w orzecznictwie dominuje pogląd, iż pracodawca powinien określać w wypowiedzeniu umowy (art. 30 par. 4 k.p.) kryteria wyboru pracownika do zwolnienia. Przyczyna wypowiedzenia z art. 30 par. 4 k.p. jest tylko częścią (choć najważniejszą) uzasadnienia wypowiedzenia w rozumieniu art. 45 par. 1 k.p. Pojęcia te nie pokrywają się znaczeniowo. Przyczyna wypowiedzenia, nawet gdy jest prawdziwa, może nie uzasadniać dokonanego wypowiedzenia. Wówczas podanie prawdziwej przyczyny wypowiedzenia nie narusza art. 30 par. 4 k.p., ale narusza art. 45 par. 1 k.p.
Jeżeli nie było konieczności wyboru osób do zwolnienia, zwalniany może kwestionować przyczynę wypowiedzenia, powołując się na okoliczności dotyczące jego pracy, na niezasadność przyczyny wypowiedzenia czy na zasady współżycia społecznego. Jeśli jednak dochodzi do wyboru, to jest oczywiste, że pracodawca, decydując się na zwolnienie konkretnej osoby, bierze pod uwagę nie tylko likwidację stanowiska, lecz także mniejszą przydatność tego pracownika z jakichś względów. Wobec tego w wypowiedzeniu powinien wskazać także przyczynę wyboru tego pracownika spośród innych. Dotyczy to sytuacji, gdy z powodu likwidacji stanowiska pracodawca wybiera pracownika do zwolnienia spośród większej liczby zajmujących identyczne stanowisko. W sprawie zaś ciepłownia zlikwidowała wszystkie stanowiska kierownika zmiany, a więc nie pozostawiła na tym stanowisku żadnego pracownika. Jednakże tylko jeden kierownik zmiany – zastępca dyrektora, otrzymał wypowiedzenie, a pozostali kierownicy zmiany zostali przesunięci na inne stanowiska.
Sąd okręgowy powołał się na wyrok sygn. akt I PKN 268/99, stwierdzający, że likwidacja wszystkich stanowisk danego rodzaju nie wymaga oceny przydatności pracownika do pracy na innym stanowisku. Uszło jednak uwagi tego sądu, że zwolniony zajmował nie tylko stanowisko kierownika zmiany, lecz także zastępcy dyrektora. To podwójne stanowisko lokowało go w grupie tzw. pracowników umysłowych, w pionie kadry zarządzającej jednostką. Zatem nie jest prawidłowe uznanie, że likwidacja wszystkich stanowisk kierowników zmiany uwalniała pracodawcę od oceny przydatności pracy powoda na innym stanowisku pracy, determinowanej drugim zajmowanym stanowiskiem.
W razie indywidualnego zwolnienia (na podstawie art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych) pracownika na stanowisku kierowniczym, w związku z likwidacją stanowiska pracy, porównanie jego sytuacji do sytuacji innych pracowników obejmuje obiektywne kryteria, jak: staż pracy, wykształcenie, kwalifikacje faktyczne, dotychczasowy przebieg pracy, doświadczenie zawodowe, szczególne umiejętności i predyspozycje do wykonywania pracy określonego rodzaju, w ramach tej samej grupy pracowników (zajmujących podobne stanowiska), nie zaś z uwzględnieniem tylko jednej komórki organizacyjnej. Oznacza to, że porównanie przydatności zwolnionego, z włączeniem powyższych (obiektywnych) kryteriów, powinno być dokonane w ramach grupy osób zajmujących podobne stanowiska kierownicze we wszystkich pionach związanych z obsługą sieci cieplnej i energetycznej. Zwolniony ma uprawnienia specjalistyczne możliwe do wykorzystania także w nowej strukturze organizacyjnej, lecz jego predyspozycje nie były brane pod uwagę, ponieważ pracodawca nie wskazał kryteriów wyboru pracownika do zwolnienia spośród innych osób z kadry kierowniczej, które pozostały w spółce na analogicznych stanowiskach kierowniczych. Wszak celem zmian organizacyjnych było m.in. odejście od dublowania stanowisk dyrektorskich w ciepłowni i pionie technicznym.
Zasadniczo likwidacja konkretnego stanowiska pracy w ramach zmiany struktury zakładu pracy uzasadnia zwolnienie pracownika bez potrzeby oceny jego ewentualnej przydatności na innych stanowiskach i porównywania go z pracownikami zatrudnionymi na innych stanowiskach. Jednak potrzeba taka powstaje, gdy pracodawca likwiduje jedno ze stanowisk kierowniczych. Wówczas swój wybór winien odnieść także do innych osób zatrudnionych na równorzędnych stanowiskach w kadrze kierowniczej, nie tylko w danym pionie. W sprawie konieczność zastosowania wobec powoda obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów wyboru do zwolnienia wynikała z zajmowania przez niego podwójnego stanowiska pracy, a więc nie tylko stanowiska kierownika zmiany. Brak takich kryteriów wskazuje, że wybór powoda do zwolnienia dokonany został w sposób dowolny i arbitralny.
