Osoba zatrudniona na podstawie zlecenia, w sytuacji gdy wykonywane przez nią obowiązki spełniają wszystkie cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, może doprowadzić do przekształcenia łączącego go kontraktu w umowę o pracę.
Pomocna w tych działaniach może być Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). Trzeba jednak zastrzec, że inspektor, nawet w najbardziej jaskrawych przypadkach, nie może nakazać pracodawcy podpisania kontraktu pracowniczego.

W rękach posłów

W Sejmie trwają prace nad poselskim projektem, który ma takie uprawnienie im przyznać. Zakłada on, że inspektor pracy zyskałby możliwość nakazania zastąpienia umowy cywilnoprawnej tą o pracę, w przypadku gdy wykonywane obowiązki odpowiadają warunkom określonym w art. 22 par. 1 kodeksu pracy. Inspektor nie musiałby wytaczać powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy, lecz od razu nakazywać – opierając się na dokonanych ustaleniach – zastąpienie umów. Pracodawcy z kolei przysługiwałby środek odwoławczy na zasadach ogólnych.
Poselską inicjatywę negatywnie ocenił rząd, więc szanse na jej uchwalenie są jednak małe. Resort pracy przypomina, że zgodnie z art. 476 par. 1 pkt 11 k.p.c. rozstrzygnięcie, czy łączący strony stosunek prawny ma charakter cywilnoprawny czy też pracy, należy do wyłącznej kompetencji sądów.

Pomoc inspektora

Mimo braku możliwości nakazania firmie zawarcia umowy o pracę inspektor może pomóc w uzyskaniu etatu. Z danych PIP wynika, że najbardziej skutecznym instrumentem skłaniającym przedsiębiorców do podpisywania takich kontraktów z zatrudnionymi np. na podstawie umowy-zlecenia są wystąpienia.
Inspekcja jest uprawniona do ich skierowania w razie stwierdzenia uchybień, które należy usunąć. Wystąpienie nie ma charakteru decyzji administracyjnej ani nie jest nakazem. Zawiera ono jedynie wnioski pokontrolne i ich podstawę prawną. Podmiot kontrolowany musi w terminie określonym w tym dokumencie, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić inspekcję o dacie i sposobie realizacji wniosków. Jeżeli więc w czasie kontroli podjętej po skardze pracownika inspektor stwierdzi zatrudnienie na podstawie kontraktu cywilnoprawnego, podczas gdy strony powinna łączyć umowa o pracę, może on skierować do pracodawcy wystąpienie, w którym wskaże nieprawidłowości w zatrudnieniu i poprosi o ustosunkowanie się do wskazanych uchybień. Mimo że wystąpienie jest miękką formą nacisku, okazuje się efektywne. Według danych na 31 marca 2012 r., pracodawcy – realizując skierowane do nich wystąpienia w 2011 r. – potwierdzili na piśmie istnienie stosunku pracy 10,1 tys. osób pracujących bez jakiejkolwiek umowy oraz będących stronami kontraktów cywilnoprawnych.

Powództwo do sądu

PIP ma też inne możliwości zamiany umowy cywilnoprawnej na tę o prace. Zgodnie z ustawą z 13 kwietnia 2007 r. o PIP (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 404 z późn. zm.) inspektor ma prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej – uczestnictwa w postępowaniu przed sądem, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy. Powództwo inspektora ma takie same skutki dla pracodawcy, jakby pozew został wniesiony przez zatrudnionego. Co więcej, do jego wytoczenia nie jest potrzebna zgoda osoby zatrudnionej na podstawie umowy cywilnoprawnej.
W praktyce jednak inspektorzy sporadycznie występują do sądów ze wspomnianymi pozwami bez zgody pracowników, bo składy orzekające rozpatrujące powództwo kierują się wolą stron kontraktu. Bardzo często zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej w obawie przed utratą źródła utrzymania deklaruje przed sądem, że nie jest zainteresowany etatem. Z tego powodu w 2011 r. inspektorzy pracy skierowali jedynie 41 pozwów o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Należy pamiętać, że zawieranie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta ta o pracę, jest wykroczeniem. Inspektor może więc ukarać pracodawcę nadużywającego tych pierwszych kontraktów mandatem do 2 tys. zł. Tylko sąd może natomiast nałożyć w takich przypadkach grzywnę do 30 tys. zł.
Podstawa prawna
Art. 10 ust. 11 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 404 z późn zm.). Art. 22 ustawy z 27 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).