Kodeks pracy ma zastosowanie do zatrudnionych w ramach stosunku pracy, a więc, co do zasady, nie dotyczy osób wykonujących czynności na podstawie umowy cywilnoprawnej. Jednak wyjątkiem są przepisy w zakresie ochrony zdrowia i życia, które oprócz pracowników dotyczą także osób wykonujących pracę w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy.

Uprawnienia, tylko gdy strony postanowią

Generalnie nie ma zakazu zatrudniania w firmie osób np. na umowę o dzieło czy umowę-zlecenie. Zatrudnienie w ramach umowy cywilnoprawnej jest dopuszczalne, pod warunkiem jednak, że taki sposób świadczenia pracy nie wyczerpuje cech stosunku pracy. Ustawodawca zakazuje bowiem zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków zatrudnienia pracowniczego.

Firma musi prowadzić rejestr wypadków przy pracy

Zakaz ten wynika z tego, że zatrudnienie w ramach umowy cywilnoprawnej nie zapewnia zatrudnionemu takiej ochrony, z jakiej korzystają pracownicy. Osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy zasadniczo nie korzystają z uprawnień pracowniczych, jakie przewidują przepisy prawa pracy. Podobnie pracodawca nie jest w takim przypadku obciążony obowiązkami, które ma względem pracowników.
Jeżeli więc strony nie postanowią w umowie inaczej, regulacje wynikające z kodeksu pracy nie będą miały do nich zastosowania. Nie dotyczy to jednak przepisów dotyczących ochrony zdrowia i życia, które w zakresie określonym w kodeksie pracy mają zastosowanie także do osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a więc także do zatrudnionych w ramach umowy cywilnoprawnej.

Trzeba zapewnić bezpieczną pracę

Zgodnie z art. 304 par. 1 k.p. pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy także osobom fizycznym wykonującym pracę np. na podstawie umowy-zlecenie oraz osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.
Przez odesłanie do art. 207 par. 2 k.p. ustawodawca rozciągnął obowiązek pracodawcy dotyczący chronienia zdrowia i życia przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki także na osoby niebędące pracownikami.



Tak jak w stosunku do zatrudnionych pracodawca jest więc zobowiązany m.in. odpowiednio organizować pracę takich osób na umowach cywilnoprawnych, reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia, a także prowadzić właściwą politykę zapobiegającą wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.
Zakres obowiązków, uregulowany w art. 207 par. 2 k.p., jest znacznie szerszy i uszczegółowiony w wielu innych przepisach. Toteż należy przyjąć, że o sposobie ich realizacji względem osób niebędących pracownikami decydować będą w szczególności rodzaj pracy wykonywanej przez te osoby, a także warunki pracy i związane z nimi zagrożenia dla zdrowia i życia panujące w zakładzie pracy lub innym miejscu wykonywania pracy.

Nie wszystkie obowiązki z kodeksu

Do osób zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej zastosowanie ma również art. 211 k.p., który określa podstawowe obowiązki pracowników w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres stosowania tego przepisu nie musi być jednak taki sam jak w przypadku pracowników. Zasadniczo bowiem to od pracodawcy zależy, które z obowiązków wymienionych w kodeksie pracy ciążyć będą także na osobie zatrudnionej w ramach umowy cywilnoprawnej.
Kwestie dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być uregulowane w umowie zawartej pomiędzy stronami. Określenie zakresu obowiązków spoczywających na osobach niebędących pracownikami ma bowiem istotne znaczenie nie tylko z punktu widzenia możliwości ich egzekwowania, ale także wykonywania przez pracodawcę swoich powinności względem tych osób.
Podstawa prawna
Art. 22 par. 12, 207 par. 2, art. 211, 304 oraz 3041 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z poźn. zm.).