Ustawa o pracowniczych planach kapitałowych (ustawa o PPK) literalnie nie rozstrzyga, czy na potrzeby wdrożenia PPK możliwe jest wyłonienie jednej reprezentacji pracowników, reprezentującej osoby zatrudnione przez kilku pracodawców. Dopuszczenie stosowania modelu reprezentacji wspólnej może znacząco uprościć proces wdrożenia PPK w grupach kapitałowych, a tym samym obniżyć jego koszty.
Moim zdaniem stosowanie reprezentacji wspólnej jest dopuszczalne, jednak pociąga ono za sobą konieczność odpowiedniego zaprojektowania regulaminu wyborów oraz zasad funkcjonowania tej reprezentacji, tak aby pozwoliły one na realizację celów ustawy o PPK (ratio legis) oraz były zgodne z normami-zasadami przenikającymi stosunki z zakresu prawa pracy (w szczególności zakaz dyskryminacji oraz nakaz równego traktowania).
To pracodawca określa zasady
Ustawa o PPK nakazuje pracodawcy dokonać wyboru instytucji finansowej w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową. W przypadku jej braku konieczne jest wyłonienie reprezentacji pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Jednocześnie ustawa literalnie nie przewiduje żadnych ograniczeń w tym zakresie. To nie oznacza jednak, że pracodawca posiada w tym zakresie pełną dowolność.
W świetle powyższego pojawia się pytanie, czy uprawnienie pracodawcy do określenia zasad wyboru reprezentacji pracowników obejmuje możliwość ustalenia tych zasad w taki sposób, że doprowadzą one do wyłonienia jednej reprezentacji pracowników dla kilku pracodawców (tzw. reprezentacji wspólnej). Istotą problemu prawnego ukrytego pod tak postawionym pytaniem jest to, czy na gruncie ustawy o PPK dopuszczalnym jest model wyboru reprezentacji pracowników, w którym: (1) w skład tej reprezentacji wchodzić będą osoby zatrudnione u innego pracodawcy (tj. czy dopuszczalne jest, aby osoby będące pracownikami pracodawcy X reprezentowały pracowników pracodawcy Y); oraz (2) te same osoby reprezentowały interesy zatrudnionych przez kilku pracodawców.
Reprezentacja wspólna jest zgodna z celem ustawy o PPK
W pierwszej kolejności należy odwołać się do wykładni funkcjonalnej przepisów ustawy o PPK. Na gruncie art. 7 intencją ustawodawcy było to, aby pracownicy, którzy mają zostać objęci PPK, brali udział w procesie wyboru instytucji finansowej obsługującej PPK poprzez przedstawicieli reprezentujących ich interesy. W teorii tak zakreślony cel ustawy z pewnością nie stoi w sprzeczności z możliwością wyboru reprezentacji wspólnej. Sam fakt, że w jej skład wchodzić będą zatrudnieni u innego pracodawcy, czy też te same osoby reprezentować będą interesy pracowników kilku pracodawców, nie wyłącza bowiem możliwości reprezentowania przez te osoby interesów różnych grup pracowników.
Powyższy wniosek o charakterze teoretycznym potencjalnie może jednak nie wytrzymać krytyki przy zderzeniu go z czynnikami natury praktycznej, które pojawiają się w przypadku reprezentacji wspólnej, a które nie występują w sytuacji reprezentacji działających tylko w imieniu pracowników jednego pracodawcy. Przykładowo należy tu wskazać na przypadek, gdy skład reprezentacji wspólnej w całości lub większości pochodzić będzie z załogi tylko jednego pracodawcy (największego). Tego typu sytuacja może powodować, że reprezentacja ta będzie przykładała niższy poziom staranności dla czynności dokonywanych w imieniu zatrudnionych przez innych pracodawców. Naturalnym jest bowiem, że osoby wchodzące w skład tej reprezentacji będą najbardziej zainteresowane czynnościami związanymi z wyborem instytucji finansowej, do której sami potencjalnie będą dokonywać wpłat na PPK. Niższy poziom motywacji będzie natomiast towarzyszył im przy wyborze instytucji finansowej, która obsługiwać będzie pracowników innych firm.
Wybór reprezentacji wymaga zindywidualizowanego podejścia
Fakt, że reprezentacja wspólna obarczona jest potencjalnie większym zakresem przypadków, w których dochodzić może do wypaczenia jej podstawowej funkcji, sam w sobie nie przekreśla jednak możliwości wykorzystania tego modelu. Powoduje to jedynie, że jego stosowanie pociąga za sobą konieczność odpowiedniego zaprojektowania zasad wyboru oraz funkcjonowania tej reprezentacji. Regulacje powinny zostać skonstruowane w sposób, który pozwoli na minimalizację, a optymalnie eliminację, potencjalnych mankamentów towarzyszących reprezentacji wspólnej. To z kolei wymaga kierowania się przez pracodawców wskazanym powyżej celem ustawy o PPK (ratio legis) oraz normami-zasadami z zakresu prawa pracy (w szczególności zakaz dyskryminacji oraz nakaz równego traktowania). Zwłaszcza należy zwrócić tu uwagę na konieczność wdrożenia modelu wyborczego, który pozwoli uniknąć sytuacji majoryzacji składu reprezentacji przez pracowników tylko jednej spółki grupy. Cel ten może zostać osiągnięty np. przez stosowanie jednomandatowych okręgów wyborczych czy też zastosowanie wielomandatowego okręgu wyborczego w powiązaniu z głosowaniem blokowym. Wybór konkretnego rozwiązania powinien zostać dostosowany do struktury danej grupy kapitałowej, wielkości pracodawców wchodzących w jej skład oraz wreszcie potrzeb danej grupy.
Związki zawodowe to też reprezentacja wspólna
Za dopuszczalnością stosowania modelu reprezentacji wspólnej przemawia również fakt, że modelowo na potrzeby PPK pracownicy powinni być reprezentowani przez zakładową organizację związkową (art. 7 ust. 3 ustawy o PPK). Ustawa o związkach zawodowych dopuszcza z kolei reprezentację pracowników w tego typu przypadkach także przez międzyzakładowe organizacje związkowe. Są to związki, które zrzeszają pracowników więcej niż jednego pracodawcy. W skład organów reprezentujących międzyzakładowy związek zawodowy co do zasady wchodzić mogą natomiast wszystkie osoby będące członkami tego związku, wybrane w wyborach. Jeżeli zatem przykładowo dany międzyzakładowy związek obejmuje trzech pracodawców (A, B oraz C), to może zdarzyć się tak, że w skład organów reprezentujących ten związek wchodzić będą tylko pracownicy zatrudnieni u pracodawcy A. To z kolei oznacza, że osoby zatrudnione w pozostałych podmiotach (B i C) reprezentowane będą przez osoby, które nie są zatrudnione w tych podmiotach. Od strony funkcjonalnej ten sposób reprezentacji pracowników nie różni się niczym, od reprezentacji przez reprezentację wspólną, co stanowi silny argument przemawiający za dopuszczalnością stosowania modelu reprezentacji wspólnej.
Podsumowując, w świetle ustawy o PPK dopuszczalne jest wyłonienie jednej reprezentacji pracowników, która będzie reprezentować pracowników zatrudnionych w poszczególnych spółkach wchodzących w skład tej grupy kapitałowej.