Subskrybuj nas na Youtube
Przypomnijmy, że 1 stycznia w art. 833 kodeksu postępowania cywilnego został dodany nowy, problematyczny paragraf. Jednym tylko zdaniem podpięto zleceniobiorców pod normy dotyczące pracowników, choć te dwa stosunki prawne różnią się w swoim charakterze, a także w sposobie ich rozliczania.
Inne będą koszty uzyskania przychodu, inne oskładkowanie umów, a mogą też wystąpić różnice w opodatkowaniu świadczeń. Eksperci mają rozbieżne opinie w tej sprawie. O ile nie ma problemu przy umowach opiewających na kwoty brutto ok. 5000 zł i więcej, ponieważ wówczas można potrącić pół należności netto ze zlecenia (na tyle maksymalnie pozwala kodeks pracy przy egzekucji z wynagrodzenia w celu zaspokojenia roszczeń niealimentacyjnych), o tyle przy należnościach niższych ze względu na kwotę wolną od potrąceń może być trudno właściwie wyliczyć sumę, którą trzeba przekazać komornikowi.
Według resortu
Ministerstwo Sprawiedliwości uważa, że do wynagrodzenia dłużnika z tytułu umowy cywilnoprawnej, mającego charakter świadczenia powtarzającego się, należy odpowiednio zastosować art. 87 i art. 871 k.p., co oznacza taką wykładnię przepisów kodeksu pracy, by „było to możliwe do pogodzenia z charakterem świadczeń powtarzających się”. Ministerstwo wskazuje również, że wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę jest jedynie wartością referencyjną dla ochrony wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych. W związku z tym do obliczenia kwoty wolnej przy zleceniach winna być brana pod uwagę typowa wysokość wynagrodzenia minimalnego netto. Zdaniem MS należy stosować kwotę wolną jak dla potrąceń pracowniczych, czyli 1587,78 zł (minimalne wynagrodzenie netto dla pełnego etatu z zastosowaniem podstawowych pracowniczych kosztów uzyskania przychodu, ale bez ulgi podatkowej). Zatem przyjęto pewne uproszczenie, jednak jego uważna analiza ujawnia braki.
Zastosowanie wskazanej przez resort kwoty wolnej, która w przypadku pracownika uniemożliwia dokonanie potrącenia w ogóle, w przypadku zleceniobiorcy pozwala na przekazanie części jego wynagrodzenia komornikowi. Jeżeli zleceniobiorca otrzymuje co miesiąc wynagrodzenie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (2250 zł w 2019 r.), to przy zastosowaniu wskazanej przez MS kwoty wolnej (i przy założeniu 20 proc. kosztów i opłacania wszystkich ubezpieczeń łącznie z chorobowym) będzie można takiemu zleceniobiorcy dokonać potrącenia w kwocie 50 zł. Choć gdyby był pracownikiem z minimalnym wynagrodzeniem, potrącenie nie byłoby możliwe. [przykład 1] Zatem proponowane rozwiązanie wcale nie zrównuje pracowników i zleceniobiorców.
przykład 1
Bez ulgi podatkowej
Założenia: umowa-zlecenie, czynności wykonywane co miesiąc, wynagrodzenie wypłacane w ostatnim dniu miesiąca, miesięcznie kwota brutto 2250 zł, koszty uzyskania przychodu 20 proc., zleceniobiorca opłaca składki na ubezpieczenia społeczne, w tym na ubezpieczenie chorobowe.
Ile wyniesie wartość potrącenia przy zastosowaniu kwoty wolnej jak dla pracowników mających prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów, ale bez prawa do ulgi? Jaka będzie jego wartość potrącenia, jeśli zleceniobiorca nie opłaca składki chorobowej?
| Brutto | 2250,00 zł |
| Podstawa wymiaru składek | 2250,00 zł |
| Fundusz emerytalny | 219,60 zł |
| Fundusz rentowy | 33,75 zł |
| Fundusz chorobowy | 55,13 zł |
| Przychód (brutto minus składki) | 1941,52 zł |
| Koszty uzyskania 20 proc. | 388,30 zł |
| Podstawa składki zdrowotnej | 1941,52 zł |
| Ubezpieczenie zdrowotne | 174,74 zł |
| Zdrowotne odliczane od podatku | 150,47 zł |
| Zaliczka podatku dochodowego | 129,00 zł |
| Odliczenia razem | 612,22 zł |
| Netto (brutto minus odliczenia) | 1637,78 zł |
| Kwota wolna | 1587,78 zł |
| Potrącenie | 50,00 zł |
Jaka będzie wartość potrącenia, jeśli zleceniobiorca nie opłaca składki chorobowej?
| Brutto | 2250,00 zł |
| Podstawa wymiaru składek | 2250,00 zł |
| Fundusz emerytalny | 219,60 zł |
| Fundusz rentowy | 33,75 zł |
| Przychód (brutto minus składki) | 1996,65 zł |
| Koszty uzyskania 20 proc. | 399,33 zł |
| Podstawa składki zdrowotnej | 1996,65 zł |
| Ubezpieczenie zdrowotne | 179,70 zł |
| Zdrowotne odliczane od podatku | 154,74 zł |
| Zaliczka podatku dochodowego | 133,00 zł |
| Odliczenia razem | 566,05 zł |
| Netto | 1683,95 zł |
| Kwota wolna | 1587,78 zł |
| Potrącenie | 96,17 zł |
Uwaga! Gdyby przyjąć kwotę wolną z podstawowymi kosztami uzyskania przychodu i z ulgą podatkową (tj. 1633,78 zł), to wartość potrącenia wyniesie odpowiednio: 4,00 zł (ze składką chorobową) i 50,17 zł (bez składki chorobowej).
Inne rozwiązania
Niektórzy eksperci stoją na stanowisku, że można odnieść się do minimalnego wynagrodzenia, ale przy obliczaniu kwoty netto powinno się zastosować obowiązujące zleceniobiorcę zasady ustalania tego wynagrodzenia, a więc właściwą dla niego wysokość kosztów uzyskania (20 proc.), składek i podatku. Wówczas kwota wolna od potrąceń przy zleceniach byłaby odniesiona do indywidualnej sytuacji zleceniobiorcy (tak samo jak w sytuacji pracownika, kiedy może być kilka różnych kwot wolnych w zależności od stosowanych kosztów i ulgi) oraz do minimalnego wynagrodzenia.
W przykładzie 1 jest wyliczona kwota netto dla umowy-zlecenia od kwoty brutto o wartości minimalnego wynagrodzenia za pracę (2250 zł). Wynosi ona 1637,78 zł (lub 1683,95 zł dla umowy bez składki chorobowej). Wartość tę możnaby przyjąć jako kwotę wolną, czyli stanowiłaby ona odniesienie minimalnego wynagrodzenia do odpowiednio zastosowanych obciążeń składkowo-podatkowych przy umowie-zleceniu.
Powstaje tu jednak kolejna wątpliwość – jaką kwotę wolną zastosować, jeśli zawieramy umowę bez składek ZUS (np. ze studentem). Student na rękę dostaje więcej, bo nie płaci składek. Jeśli więc dokonamy odliczeń typowych dla umowy-zlecenia, to wynagrodzenie netto takiego zleceniobiorcy będzie wyższe niż netto z umowy oskładkowanej. Z innej strony – jeśli zastosuje się stanowisko MS i kwotę wolną 1587,78 zł, to studentowi będzie można potrącić aż 338,22 zł (wobec kwoty 50 zł dla zleceniobiorcy ze wszystkimi składkami). [przykład 2]
przykład 2
Student bez składek
Stan faktyczny taki jak w przykładzie 1, ale zleceniobiorcą jest student, wobec czego nie odprowadzamy składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotnej.
| Brutto | 2250,00 zł |
| Przychód | 2250,00 zł |
| Koszty uzyskania | 450,00 zł |
| Zaliczka podatku | 324,00 zł |
| Netto | 1926,00 zł |
| Kwota wolna | 1587,78 zł |
| Potrącenie | 338,22 zł |
przykład 3
Indywidualna sytuacja
Zleceniobiorca otrzymuje miesięcznie 500 zł, z czego opłaca wszystkie składki. W jakiej wysokości można dokonać potracenia, zakładając, że poświęcił na wykonanie zadań 30 godzin, a kwotę wolną od potraceń ustala się na podstawie minimalnego wynagrodzenia godzinowego dla umowy-zlecenia oraz biorąc pod uwagę indywidualną sytuację zleceniobiorcy (wysokość kosztów uzyskania przychodu, opłacanie składki chorobowej)?
| Brutto | 500,00 zł |
| Podstawa wymiaru składek | 500,00 zł |
| Fundusz emerytalny | 48,80 zł |
| Fundusz rentowy | 7,50 zł |
| Fundusz chorobowy | 12,25 zł |
| Przychód (brutto minus składki) | 431,45 zł |
| Koszty uzyskania 20 proc. | 86,29 zł |
| Podstawa składki zdrowotnej | 431,45 zł |
| Ubezpieczenie zdrowotne | 38,83 zł |
| Zdrowotne odliczane od podatku | 33,44 zł |
| Zaliczka podatku dochodowego | 29,00 zł |
| Odliczenia razem | 136,38 zł |
| Netto (brutto minus odliczenia) | 363,62 zł |
| Kwota wolna = 10,55 zł x 30 godzin | 316,50 zł |
| Potrącenie | 47,12 zł |
Przy okazji powyższych rozważań powstaje pytanie o odniesienie do kwoty minimalnego wynagrodzenia za godzinę zlecenia. Skoro ustawodawca przewiduje wynagrodzenie minimalne dla umów o pracę i umów-zleceń, to dlaczego nie odnieść kwoty wolnej od potraceń dla umów-zleceń do kwoty minimalnego wynagrodzenia za godzinę zlecenia oraz do liczby godzin przepracowanych. Wtedy przy umowie z ubezpieczeniem chorobowym i 20-proc. kosztami wynagrodzenie netto za 1 godzinę wyniosłoby 10,55 zł (od kwoty 14,70 brutto). Umowa bez chorobowego to 10,88 zł, a bez składek to 12,70 zł. [przykład 3]
Takie rozwiązanie pozwoliłoby na odniesienie kwoty wolnej do liczby przepracowanych godzin (czyli analogicznie do wymiaru czasu pracy przy umowach o pracę), jednak mogłoby też przyczynić się do nadużyć. Wszak jeśli zleceniobiorca z przykładu 3 oświadczy, że wykonywał swoje czynności przez 34 godziny, to kwota wolna od potraceń zwiększy się (do kwoty 358,70 zł = 34 godziny razy 10,55 zł), czyli z netto 363,62 zł będzie można potrącić tylko 4,92 zł.
Kolejne wątpliwości
Odrębnym zagadnieniem są umowy prowizyjne – gdy zleceniobiorca za określoną liczbę wykonanych czynności (np. zawartych umów) otrzyma określone wynagrodzenie. W takich przypadkach nie jest wymagane podawanie liczby godzin. Powstaje zatem pytanie, czy zleceniobiorca wiedząc o zajęciu oraz o kwocie wolnej (1578,87 zł), nie będzie uchylał się od wykonania czynności (a tym samym zarobienia więcej) tylko po to, aby nie przekroczyć kwoty wolnej?
Przy próbie zinterpretowania przepisu nasuwa się pytanie również o termin wypłaty. Ta data jest istotna przy potrącaniu należności w przypadku pracowników. Co do zasady sumuje się wszystkie wypłaty w danym miesiącu i kwotę wolną przyrównuje się do tej sumy. Czy tę samą zasadę winno się więc stosować do umów-zleceń? Istnieje ryzyko, że data wypłaty może pozbawić zleceniobiorcę części wynagrodzenia. [przykład 4]
przykład 4
Data wypłaty
Zleceniobiorca otrzymuje wynagrodzenie miesięczne 2000 zł brutto. Wynagrodzenie za luty 2019 r. zostanie wypłacone 6 marca 2019 r., a wynagrodzenie za marzec 2019 r. zostanie wypłacone 29 marca 2019 r. Jak będzie się kształtowało wynagrodzenie zleceniobiorcy przy założeniu, że miesięczna kwota wolna to 1587,78 zł?
Wypłata za luty 2019 r. dokonana 6 marca 2019 r.:
| Brutto | 2000,00 zł |
| Podstawa wymiaru składek | 2000,00 zł |
| Fundusz emerytalny | 195,20 zł |
| Fundusz rentowy | 30,00 zł |
| Przychód (brutto minus składki) | 1774,80 zł |
| Koszty uzyskania 20 proc. | 354,96 zł |
| Podstawa składki zdrowotnej | 1774,80 zł |
| Ubezpieczenie zdrowotne | 159,73 zł |
| Zdrowotne odliczane od podatku | 137,55 zł |
| Zaliczka podatku dochodowego | 118,00 zł |
| Odliczenia razem | 502,93 zł |
| Netto (brutto minus odliczenia) | 1497,07 zł |
| Kwota wolna MS | 1587,78 zł |
| Potrącenie | 0 zł |
Wypłata za marzec dokonana 29 marca 2019 r. (obliczenia przy założeniu zastosowania kwoty wolnej do sumy wypłat w danym miesiącu):
| Brutto | 2000,00 zł |
| Podstawa wymiaru składek | 2000,00 zł |
| Fundusz emerytalny | 195,20 zł |
| Fundusz rentowy | 30,00 zł |
| Przychód (brutto minus składki) | 1774,80 zł |
| Koszty uzyskania 20 proc. | 354,96 zł |
| Podstawa składki zdrowotnej | 1774,80 zł |
| Ubezpieczenie zdrowotne | 159,73 zł |
| Zdrowotne odliczane od podatku | 137,55 zł |
| Zaliczka podatku dochodowego | 118,00 zł |
| Odliczenia razem | 502,93 zł |
| Netto (brutto minus odliczenia) | 1497,07 zł |
| Suma wypłat netto | 2994,14 zł |
| Kwota wolna | 1587,78 zł |
| Potrącenie | 1406,36 zł |
| Do wypłaty | 90,71 zł |
Prawdopodobnie dopóki o wykładni art. 833 par. 21 k.p.c. w związku z art. 87 i 871 k.p. nie rozstrzygnie orzecznictwo sądów, dopóty kontrowersyjna regulacja może być interpretowana na wiele sposobów. Biorąc pod uwagę czas prowadzenia spraw sądowych, minie kilka lat, zanim wyklaruje się rozwiązanie.
Stanowisko MS z 15 stycznia 2019 r.
Zasad, na jakich wynagrodzenie dłużnika z tytułu umów cywilnoprawnych podlega ochronie przed egzekucją, dotyczy art. 833 par. 21 k.p.c. Zgodnie z nim przepisy art. 87 i art. 871 kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się. „Odpowiednie” stosowanie to taka wykładnia Kodeksu pracy, by było to możliwe do pogodzenia z charakterem świadczeń powtarzających się.
W przypadku obliczania wartości wynagrodzenia podlegającego zwolnieniu od egzekucji uzależnione jest to od wysokości wynagrodzenia za pracę. Dla różnych pracowników kwota wolna od potrąceń może nie być taka sama ze względu na możliwe zróżnicowanie wysokości odliczonych składek ubezpieczeniowych i zaliczki na podatek.
Inaczej rzecz się ma z ochroną wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych, dla których wysokość minimalnego wynagrodzenia jest jedynie wartością referencyjną, w związku z czym jako podstawa ustalenia kwoty wolnej od zajęcia powinna być brana pod uwagę typowa wysokość wynagrodzenia minimalnego netto. Jako wzorzec obliczania minimalnego wynagrodzenia winien zatem być brany pod uwagę sposób wyliczania minimalnego wynagrodzenia netto, jak w przypadku umowy o pracę. (...) ostateczna kwota zwolnienia powinna wynosić 1587,78 zł (bez zakładania, że danej osobie przysługuje prawo odliczenia kwoty zmniejszającej podatek).
Przedmiotem umowy zlecenia jest natomiast jedynie staranne świadczenie określonych usług. Tym samym należy przyjąć, że kwota wolna od zajęcia będzie w każdym wypadku równowartością pełnego wynagrodzenia netto (obliczonego jak wyżej).
Jednak wiążąca wykładnia przepisów k.p.c. następuje w drodze orzeczeń sądowych, np. w wyniku składanych skarg na czynności komornika. O ostatecznej wykładni przepisów rozstrzygnie zatem orzecznictwo sądów.