TYDZIEŃ Z KOMENTARZAMI (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881 ze zm.)
Nowelizacja dostosowuje polskie zbiorowe prawo pracy do standardów międzynarodowych, np. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która w art. 23 ust. 4 stwierdza, że: „Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów”. Ponadto realizuje zalecenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r., sygn. akt K 1/13 (Dz.U. poz. 791). Trybunał stwierdził, że zakres regulacji dopuszczalności tworzenia związków zawodowych i wstępowania do nich przewidziany w art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych jest zbyt wąski w stosunku do gwarancji konstytucyjnych wynikających z art. 59 ust. 1 w zw. z art. 12 Konstytucji RP. Określając grupę podmiotów uprawnionych do tworzenia związków zawodowych oraz wstępowania do nich, ustawodawca posłużył się kryterium formy zatrudnienia. Kryterium to nie zostało jednak przewidziane w konstytucji jako wyznacznik grupy podmiotów korzystających z wolności zrzeszania się w związkach zawodowych.
Rewolucyjne zmiany w ustawie o związkach zawodowych. Sprawdź, kto na nich skorzysta
W ocenie trybunału podmioty te charakteryzuje przede wszystkim wykonywanie pracy zarobkowej na czyjąś rzecz oraz posiadanie interesów zawodowych, które mogą być grupowo chronione przez związek zawodowy. Nie ma w tym kontekście istotnego znaczenia, w jakiej formie i na jakiej podstawie dana osoba świadczy pracę zarobkową. Ponadto trybunał uznał, że ciążący na ustawodawcy obowiązek urzeczywistnienia wolności zrzeszania się w związkach zawodowych musi polegać na przyznaniu możliwości tworzenia związków i wstępowania do nich wszystkim osobom, które na gruncie konstytucyjnym mogą być zaliczone do kategorii pracowników. Na ustawodawcy ciąży przy tym obowiązek rozróżnienia, głównie w grupie osób samozatrudnionych, tych, którzy mają wszystkie cechy pracowników i muszą mieć możliwość zrzeszania się w związki zawodowe, i tych, którzy zaliczają się do grupy przedsiębiorców.
Osobno należy zwrócić uwagę, że w aspekcie prawnomiędzynarodowym wolność tworzenia i działania związków zawodowych została zagwarantowana w umowach międzynarodowych: Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 87 dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych przyjętej w San Francisco z 9 lipca 1948 r. (część I), Europejskiej Karcie Społecznej, sporządzonej w Turynie 18 października 1961 r. (art. 5), Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartym do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r. (art. 8). Nie jest jednak ona nieograniczona. Zarówno w ww. konwencji (art. 8), jak i w międzynarodowym pakcie (art. 8) zaznaczono, że przy wykonywaniu uprawnień związkowych należy przestrzegać obowiązujących w kraju przepisów prawnych.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że nowelizacja ustawy o związkach zawodowych nie na rusza prawa Unii Europejskiej. Otóż zarówno Traktat z Maastricht, jak i traktat amsterdamski ustanowiły zasadę wyłączenia problematyki zrzeszania się w związkach zawodowych z zakre su kompetencji Wspólnoty. Zasada ta została podtrzymana przez traktat z Lizbony. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w art. 153 ust. 5 (Dz.Urz. UE z 2010 r. C 83, s. 1) stanowi, że w zakresie wolności zrzeszania się zarówno Parlament Europejski, jak i Rada nie mają kompetencji prawodawczych.
Nowelizacja ustawy o związkach zawodowych wymusiła dokonanie także zmian w innych aktach prawnych, m.in. w ustawie z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), w której zmianie uległy art. 2419 par. 4, art. 24114a par. 2 oraz art. 24128 par. 4 i 5.