Poprawkę tę przyjęto podczas prac w komisji sprawiedliwości i praw człowieka nad rządowym projektem nowelizacji ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, poradnictwie obywatelskim i edukacji prawnej. Ministerstwo Sprawiedliwości przewidziało w nim rezygnację zoświadczeń majątkowych, uznając, że dziś i tak nie stanowią one wystarczającego potwierdzenia statusu majątkowego osoby zgłaszającej się do punktu nieodpłatnej pomocy, a stwarzają barierę psychologiczną dla tych, którzy darmowej porady rzeczywiście potrzebują.

Nieodpłatna pomoc prawna tylko dla niezamożnych

Propozycja MS wzbudziła duży sprzeciw nie tylko adwokatów i radców prawnych, ale także samorządowców. Zgodnie argumentowali, że nieodpłatna pomoc prawna (NPP) stanie się praktycznie dostępna dla wszystkich, co jest sprzeczne z art. 4 ust. 1 ustawy. Zgodnie z nim darmowe porady powinny przysługiwać jedynie osobom, które nie są w stanie pokryć kosztów samodzielnie.

Prawnicy argumentowali, że reforma negatywnie wpłynie na rynek komercyjnych usług prawnych. W tej sytuacji komisja skierowała projekt do Biura Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji z prośbą o analizę, na ile te obawy mogą być uzasadnione.

Oświadczenia majątkowe jednak zostają

Ostatecznie podczas ostatniego posiedzenia komisji posłanka Aleksandra Kot (KO) zgłosiła poprawkę utrzymującą warunek braku możliwości poniesienia kosztów komercyjnej pomocy prawnej. Zagłosowało za nią 12 spośród 17 posłów. W poprawce doprecyzowano dodatkowo, że oświadczenie ma mieć formę pisemną tylko w sytuacji korzystania z nieodpłatnej pomocy w sposób stacjonarny, a w przypadku porady zdalnej klient będzie składał je ustnie. Wiceminister sprawiedliwości Maria Ejchart zgodziła się, że poprawka ta jest akceptowalna dla ministerstwa.

– Chodzi nam też o to, aby system był uszczelniony, aby nie wszystko działo się tak zupełnie swobodnie. Chyba możemy się zgodzić, że jest to racjonalne zabezpieczenie systemu – skomentowała.

Ostatecznie o przyjęciu komisyjnej poprawki zdecyduje Sejm. Prawnicy liczą na to, że zostanie ona przegłosowana.

– Utrzymanie oświadczeń majątkowych jest ważne, ponieważ stanowi formę weryfikacji osób ubiegających się o nieodpłatną pomoc prawną. To istotne, aby pomoc ta trafiała tylko do rzeczywiście potrzebujących, bo tego wymaga zarówno ustawa, jak i sprawiedliwość społeczna. Ci najbardziej potrzebujący często mają najmniejszą siłę przebicia. Ponadto oświadczenia chronią rynek usług prawnych – trzeba pamiętać przecież o młodych prawnikach zaczynających karierę – komentuje adwokat Dorota Kulińska, dyrektor Instytutu Legislacji i Prac Parlamentarnych przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.

Porady prawne zdalnie? Nie dla każdego

Komisja zaproponowała też zmiany w zakresie porad udzielanych zdalnie. Do tej pory forma ta była stosowana w szczególnie uzasadnionych okolicznościach. Jej upowszechnienia chce MS, przypominając, że formuła zdała egzamin podczas pandemii COVID-19 i będzie stanowić wsparcie dla osób z ograniczoną mobilnością lub mieszkających w małych miejscowościach.

Posłowie nie polemizowali z tymi argumentami, ale dostrzegli potrzebę doprecyzowania sytuacji, w których prawnik będzie mógł odmówić udzielenia pomocy przez telefon czy internet. Poprawka przyjęta z inicjatywy NRA gwarantuje, że w przypadku braku możliwości udzielenia porady zdalnej – czego najczęstszą przyczyną jest brak dostępu do niezbędnych dokumentów – adwokat lub radca prawny będzie mógł odmówić pomocy i zaprosić klienta do osobistego stawiennictwa z dokumentacją w punkcie albo wskazać punkt najbliższy jego miejsca zamieszkania. Tylko w tych specyficznych sytuacjach będzie można odmówić udzielenia porady zdalnej.

– Bardzo zależy nam na możliwościach oferowanych przez porady zdalne i zwiększeniu dostępności do systemu nieodpłatnej pomocy prawnej. Przyjęte poprawki stanowią wyraz zabezpieczenia i uszczelnienia całego systemu porad prawnych udzielanych online – oceniła Maria Ejchart.

Zdalne porady prawne muszą być bezpieczne

Zabezpieczenie w ten sposób procedury udzielania porad zdalnych stanowi próbę ochrony gwarancji wysokiej jakości i pełnego profesjonalizmu świadczonych usług. Podczas poprzedniego posiedzenia komisji przeciwnicy tej zmiany zwracali uwagę na to, że niesie ona za sobą ryzyko obniżenia jakości świadczeń, jednak wprowadzone rygory dotyczące dostępu eksperta do dokumentów i możliwości ich analizy minimalizują to niebezpieczeństwo.

Jak zaznaczono w projekcie, w przypadku obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo wprowadzenia stanu nadzwyczajnego starosta może ustalić, że udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego następuje wyłącznie za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość.

Nowelizacja przepisów to dopiero zalążek przebudowy systemu NPP, jakiej od dawna domagają się adwokaci i radcowie. MS zapowiedziało, że 17 lipca podczas posiedzenia Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej przedstawi założenia kompleksowej reformy. ©℗

416 tys. nieodpłatnych porad prawnych udzielono w 2023 r.