Prawnicy apelują do premiera Tuska

Autorzy listu zaznaczają, że podczas konsultacji społecznych oraz konferencji „Nieodpłatna pomoc prawna jako element budowania społeczeństwa obywatelskiego. Część 2: U progu Reformy” procent sprzeciwu wobec proponowanych zmian był niemal jednogłośny. Zwracają uwagę, że projekt UD69 zakłada likwidację oświadczeń składanych przez beneficjentów systemu, nie wprowadzając jednocześnie żadnego alternatywnego mechanizmu weryfikacji, czy dana osoba spełnia ustawowe kryterium uprawniające do bezpłatnej pomocy. Jak czytamy w liście: „ustawowe zapewnienie nieograniczonego dostępu każdego obywatela do pomocy prawnej opłacanej przez Państwo, bez względu na status ekonomiczny i sytuację życiową obywatela, stoi w sprzeczności z normą art. 4 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatela oraz edukacji prawnej, w którym jednoznacznie wskazano, że: „przysługuje osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającą innych osób w ciągu ostatniego roku””.

Kolejnym zastrzeżeniem jest wprowadzenie obowiązku udzielania świadczeń za pomocą środków komunikacji na odległość, przy czym zdaniem autorów listu nie istnieje obecnie ani system weryfikacji beneficjentów, ani bezpieczne narzędzie do elektronicznego obiegu dokumentów, które „gwarantowałoby zachowanie tajemnicy i poufności udzielanej pomocy oraz zapobiegało konfliktowi interesów dla radców prawnych i adwokatów”. Ponadto podkreślają, że w projekcie nie przewidziano „zapewnienia realnego finansowania umożliwiającego jednolite wyposażenie sprzętowe, techniczne i informatyczne w punktach udzielania świadczeń”, co ich zdaniem przekreśla możliwość efektywnego działania systemu zdalnego doradztwa prawnego.

Problemy z rządowym projektem

Autorzy zwracają też uwagę na „coraz bardziej negatywne skutki niskiego poziomu finansowania systemu oraz braku nowelizacji mechanizmu jego realnej, corocznej waloryzacji”. Ich zdaniem bez zwiększenia środków i ustalenia jasnych kryteriów waloryzacji nieodpłatnej pomocy prawnej, standard oferowanych usług będzie systematycznie spadał, a liczba punktów pozostających w stanie ciągłego niedofinansowania będzie się powiększać. W liście pojawia się również zarzut, że Ministerstwo Sprawiedliwości pomija postulat „umożliwiający zastąpienie doradcy obywatelskiego przez adwokata lub radcę prawnego”, co – według autorów – ogranicza dostęp do wysokiej jakości wsparcia prawnego i pozbawia beneficjenta prawa wyboru.

W ostatnich akapitach listu sygnatariusze wzywają premiera do wstrzymania prac nad „wyrywkowymi zmianami” i ograniczenia ich wyłącznie do „zapewnienia ciągłości finansowania”. Apelują o pilne zwołanie posiedzenia Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, której członkowie od ubiegłego roku nie mieli możliwości wypowiedzenia się w sprawie procedowanego projektu. Jednocześnie domagają się, by na to posiedzenie zaproszona została reprezentatywna grupa organizacji pozarządowych prowadzących ponad połowę punktów nieodpłatnej pomocy w Polsce, a także instytucji zajmujących się edukacją prawną.

Według autorów listu utworzenie forum dialogu na wzór „okrągłego stołu” ma umożliwić wypracowanie nowych rozwiązań, które będą odpowiadały „faktycznym potrzebom i oczekiwaniom społecznym”, a jednocześnie uwzględnią zasady społeczeństwa obywatelskiego, równości i sprawiedliwości. Sygnatariusze wskazują, że pomimo deklaracji Ministerstwa Sprawiedliwości o potrzebie przygotowania kompleksowej nowelizacji, resort zdecydował się na wprowadzenie jedynie fragmentarycznych zmian, co – ich zdaniem – może„zablokować możliwość racjonalnego reformowania tego systemu” i doprowadzić do utrwalenia niedoskonałości obecnej ustawy, która obowiązuje od dziesięciu lat.

Apel KRRP

Krajowa Rada Radców Prawnych dostrzega również potrzebę wprowadzenia testu merytorycznego pozwalającego na weryfikację zasadności udzielenia tej formy pomocy i umożliwiającego świadczącemu pomoc prawną jej odmowę z ważnych powodów wraz ze wskazaniem, gdzie odpowiednią pomoc można uzyskać. Jak czytamy w informacji prasowej, organizacja postuluje, że za niezbędne uznać należy ponadto wypracowanie zasad sprawozdawczości i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej z poszanowaniem obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej radcy prawnego czy adwokata.

"Na podstawie obecnych doświadczeń zauważamy również potrzebę wyraźnego oddzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej od nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w sposób umożliwiający beneficjentom dokonanie właściwego wyboru rodzaju pomocy, której potrzebują. Za zasadne uznać należy uregulowanie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w odrębnej ustawie jako inny rodzaj pomocy obywatelom. Reforma systemu powinna zostać przy tym przeprowadzona z uwzględnieniem zwiększenia poziomu jego finansowania i wprowadzenia odpowiedniego mechanizmu waloryzacji umożliwiającego zapewnienie godziwego wynagrodzenia osobom udzielających nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach systemu na podstawie transparentnie zawieranych umów" - podaje KRRP.