W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów 19 maja 2025 r. został opublikowany projekt ustawy o mediatorach sądowych, akredytowanych ośrodkach mediacyjnych i Krajowym Rejestrze Mediatorów (numer projektu: UD237). Projekt ten, przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości, zakłada:

  • kompleksowe uregulowanie zasad wykonywania zawodu mediatora sądowego,
  • zasad uzyskiwania i utraty akredytacji przez ośrodki mediacyjne oraz
  • utworzenie centralnego rejestru mediatorów

Projektowane przepisy mają na celu podniesienie jakości postępowań mediacyjnych, zapewnienie jednolitych kryteriów kwalifikacyjnych i uporządkowanie dotychczas rozproszonego systemu.

Główne założenia reformy mediacji sądowej

  • utworzenie centralnego Krajowego Rejestru Mediatorów, który zastąpi rozproszone i niejednolite listy mediatorów sądowych prowadzone przez sądy okręgowe.
  • weryfikowalne wymogi kwalifikacyjne dla mediatorów, obejmujące obowiązek ukończenia szkoleń i zdania egzaminów.
  • akredytowane ośrodki mediacyjne, wpisane do Krajowego Rejestru Mediatorów, będą odpowiedzialne za prowadzenie szkoleń i egzaminów, a ich działalność podlegać będzie nadzorowi Ministra Sprawiedliwości.

Czym będzie Krajowy Rejestr Mediatorów?

Projektowana ustawa zakłada likwidację obecnie prowadzonych list stałych mediatorów (prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych) oraz funkcjonujących wykazów instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzania mediacji. Ich miejsce zajmie Krajowy Rejestr Mediatorów, prowadzony przez Ministra Sprawiedliwości.

Krajowy Rejestr Mediatorów będzie rejestrem publicznym w rozumieniu art. 3 pkt 5 ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1557). Obejmie on:

  • osoby fizyczne wpisane jako mediatorzy sądowi
  • akredytowane ośrodki mediacyjne

Dostęp do Krajowego Rejestru Mediatorów będzie powszechny – z wyłączeniem danych wrażliwych, takich jak numer PESEL, dane paszportowe czy inne dane identyfikacyjne cudzoziemców.

Dzięki systemowi teleinformatycznemu każda osoba (w tym sąd kierujący sprawę do mediacji) będzie mogła łatwo uzyskać informacje o aktywnych, kwalifikowanych mediatorach – wraz z informacjami o ukończonych szkoleniach, uzyskanych uprawnieniach i specjalizacji.

Kto będzie mógł zostać mediatorem sądowym?

Jednym z najważniejszych elementów projektowanej ustawy jest wprowadzenie jednolitych wymagań formalnych i merytorycznych wobec osób ubiegających się o status mediatora sądowego. Ustawa określa:

  • obowiązek ukończenia szkolenia bazowego i zdania egzaminu bazowego,
  • obowiązek ukończenia szkolenia specjalizacyjnego i egzaminu specjalizacyjnego – w zakresie wybranej dziedziny mediacji (np. rodzinnej, cywilnej, gospodarczej).

Z obowiązku ukończenia szkoleń zwolnione będą osoby wykonujące zawody prawnicze, tj. sędziowie i prokuratorzy w stanie spoczynku, adwokaci, radcowie prawni oraz notariusze. Będą oni jednak zobowiązani do złożenia egzaminu bazowego, który potwierdzi ich wiedzę teoretyczną i praktyczną w zakresie prowadzenia mediacji.

Kto nie będzie mógł być mediatorem?

Projekt przewiduje również katalog podmiotów wyłączonych z możliwości uzyskania statusu mediatora sądowego – są to osoby pełniące określone funkcje publiczne lub quasi-publiczne, takie jak: czynni sędziowie, prokuratorzy, asesorzy, aplikanci sędziowscy i prokuratorscy, funkcjonariusze organów ścigania oraz ławnicy (w trakcie kadencji). Zakaz ten nie obejmuje osób w stanie spoczynku.

Szkolenia i egzaminy na mediatora

Szkolenia i egzaminy dla osób chcących wykonywać zawód mediatora, zarówno bazowe, jak i specjalizacyjne, będą przeprowadzane wyłącznie przez akredytowane ośrodki mediacyjne – czyli podmioty, które uzyskają akredytację Ministra Sprawiedliwości. Projekt ustawy określa zasady:

  • uzyskania i utraty akredytacji przez ośrodek;
  • przeprowadzania szkoleń i egzaminów w trybie zgodnym z programem określonym przez Ministra Sprawiedliwości;
  • odpowiedzialności ośrodka za jakość procesu dydaktycznego i weryfikacyjnego.

Wprowadzenie wymogu akredytacji ma na celu zapewnienie jednolitego standardu przygotowania mediatorów i wyeliminowanie przypadków prowadzenia szkoleń o niskiej wartości merytorycznej.

W założeniu projektodawców, nowelizacja ma przyczynić się do:

  • profesjonalizacji mediacji sądowej – dzięki obowiązkowym szkoleniom, egzaminom i nadzorowi nad ośrodkami;
  • zwiększenia zaufania stron postępowań sądowych do instytucji mediatora – poprzez przejrzysty system rejestracji i jednolite zasady kwalifikacyjne;
  • eliminacji przypadków fikcyjnego wpisu na listy mediatorów – poprzez centralny, stale aktualizowany rejestr.

Projekt ustawy o mediatorach sądowych, akredytowanych ośrodkach mediacyjnych i Krajowym Rejestrze Mediatorów znajduje się na etapie przygotowań do przedłożenia Radzie Ministrów, a jego przyjęcie planowane jest w III kwartale 2025 r. Po uchwaleniu ustawy i uruchomieniu systemu rejestrowego, nastąpi wycofanie obecnie funkcjonujących wykazów prowadzonych przez sądy okręgowe.