Subskrybuj nas na Youtube
Ministerstwo Sprawiedliwości kończy prace nad przepisami, które mają wyeliminować z polskiego porządku prawnego instytucję ubezwłasnowolnienia. Ma je zastąpić model wspieranego podejmowania decyzji. Przyjęcie tych przepisów dostosowuje polskie prawo do międzynarodowych standardów w zakresie ochrony osób z niepełnosprawnościami.
Ubezwłasnowolnienie sprzeczne z prawem międzynarodowym
- Proces zastąpienia instytucji ubezwłasnowolnienia jest zmianą, na którą oczekiwało wiele osób w środowisku Osób z Niepełnosprawnością. Jest to proces, który w wielu krajach europejskich już nastąpił i cieszymy się, że również Polska wypełni w tym zakresie swoje zobowiązania wynikające z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych – mówi Łukasz Wielgosz, członek Zarządu Fundacji Avalon.
Co roku do polskich sądów wpływa około 15 tys. wniosków o ubezwłasnowolnienie. W ciągu ostatnich pięciu lat rekordowy pod tym kątem był rok 2023. Wówczas o orzeczenie starało się 16329 osób. Najmniej takich wniosków wpłynęło w 2020 roku – 12816. Podobnie na stałym poziomie utrzymuje się liczba wniosków, w których orzeczono ubezwłasnowolnienie całkowite – około 9000. Rekordowy był rok 2019 – 9423, a najmniej takich orzeczeń zapadło w 2020 – 7322. Regularnie spada za to liczba orzeczeń, w których zapada decyzja o częściowym ubezwłasnowolnieniu – z 841 w 2018 roku do 602 w 2023.
- Zmieniając prawo poprzez zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia na rzecz wspieranego podejmowania decyzji przywracamy osobom z niepełnosprawnościami ich godność i podmiotowość. Jest to dla naszej Fundacji od dawna bardzo istotna kwestia, ponieważ uważamy, każda osoba niezależnie od poziomu sprawności ma prawo do samostanowienia o sobie. Ci, którzy z różnych powodów nie są w stanie w pełni samodzielnie podejmować decyzji nie powinni być pozbawiani takiej możliwości poprzez proces ubezwłasnowolnienia. Powinna być im zapewniona indywidualna, profesjonalna i bezstronna pomoc, która umożliwi im podjęcie takiej decyzji – mówi Wielgosz.
Model wspieranego podejmowania decyzji
W strategii przewidziano wprowadzenie w miejsce instytucji ubezwłasnowolnienia modelu wspieranego podejmowania decyzji, zapewniającego każdej osobie możliwość podejmowania decyzji we własnych sprawach w maksymalnie możliwym zakresie. Zastrzeżono jednocześnie, że formy zastępczego podejmowania decyzji będą stosowane jedynie w przypadkach całkowitego braku możliwości ustalenia (w tym interpretacji) woli danej osoby.
Projekt zakłada, by opiekuna prawnego zastąpić trzema poziomami wsparcia:
- Asysta prawna (1 poziom): współpraca z osobą, która ma wspierać w czynnościach cywilno-prawnych.
- Kurator Wspierający (2 poziom): powoływany przez sąd, będzie wspierał w różnych życiowych funkcjach.
- Kurator reprezentujący (3 poziom): będzie różnił się od opiekuna prawnego tym, że sąd zdecyduje o poziomie reprezentacji.
Sąd, wyznaczając kuratora, będzie uwzględniał wskazania osoby potrzebującej wsparcia, a jeśli nie ma ona takiej możliwości lub woli, sąd zwróci się o wskazanie osoby, która mogłaby zostać powołana na kuratora do właściwej gminy lub do organizacji pozarządowej zajmującej się ochroną praw osób z niepełnosprawnościami lub do placówki, w której osoba wspierana przebywa. Kurator będzie przydzielany na 5 lat, a po tym czasie weryfikowany.
Zabezpieczenie na przyszłość
Dopełnieniem modelu wspieranego podejmowania decyzji będzie instytucja pełnomocnictwa rejestrowego, jako alternatywna forma samostanowienia przez osoby posiadające zdolność do czynności prawnych na wypadek przyszłej niepełnosprawności. Każdy będzie mógł udzielić takiego pełnomocnictwa i zabezpieczyć się na przyszłość przed ewentualnym upośledzeniem swoich zdolności fizycznych lub umysłowych.
