W wyroku w sprawie Y. i inni przeciw Szwajcarii (skarga nr 9577/21) Europejski Trybunał Praw Człowieka po raz kolejny wypowiedział się w kwestii uznania określonego kraju za kraj „bezpieczny”, do którego deportacja nie stanowi zagrożenia dla praw i wolności jednostki. Tym razem za taki kraj uznano Albanię.

Pierwszy skarżący jest pisarzem i profesorem literatury albańskiej. Od 2011 r. kierował Instytutem Badania Zbrodni Komunistycznych i ich Konsekwencji – publiczną jednostką naukową prowadzącą badania nad przestępstwami popełnionymi w czasie trwania reżimu komunistycznego w Albanii. Y. prowadził badania nad sprawcami zbrodni i prześladowań w czasach reżimu komunistycznego. Niektórzy z nich nadal zajmowali ważne stanowiska w albańskich instytucjach państwowych. W ramach swoich działań Y. zainicjował m.in. działania prawne przeciwko E.C., byłemu komendantowi obozu karnego Qafë Bari, który uzyskał azyl w Niemczech. 16 marca 2019 r. H.B., kluczowy świadek w tej sprawie, został zabity w Tiranie, a skarżący podnosił, że motyw zabójstwa nie został wyjaśniony – sugerował, że to zabójstwo było powiązane z zarzutami sformułowanymi przeciwko E.C. Podawał również przykłady oczerniających go przekazów medialnych oraz przytaczał wypowiedzi polityków zarzucających mu działalność agenturalną, sympatie neonazistowskie i zdradę stanu. W rezultacie zaczął otrzymywać nawet groźby przemocy fizycznej i śmierci. Jednocześnie w Albanii nastąpiły polityczne i legislacyjne próby odsunięcia go od kierowania instytutem oraz ograniczenia autonomii tej jednostki badawczej. Miały również miejsce bezpośrednie konfrontacje z nieznanymi osobami, które wysuwały groźby wobec niego i całej rodziny, oraz próba włamania do ich domu. W wyniku tych zdarzeń, odczuwając realny strach o swoje życie i zdrowie, skarżący wraz z rodziną opuścili Albanię i złożyli w Szwajcarii wnioski azylowe, które zostały ostatecznie odrzucone. Władze krajowe nie stwierdziły, aby w Albanii skarżącym groziło niebezpieczeństwo, a także uznały, że sytuacje, które zostały przez nich opisane, nie mogą być wiązane z działaniami państwa albańskiego i jego instytucji.

W skardze wniesionej do trybunału w Strasburgu skarżący powoływali się na przepisy dotyczące zagrożeń dla ich życia, zdrowia i bezpieczeństwa, które wiązali z art. 2 i 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i które mogłyby zostać złamane w razie deportacji do Albanii.

Stanowisko w sprawie zajęła również organizacja pozarządowa. Wskazano, że w okolicznościach takich jak te w przedmiotowej sprawie należy ustalić, czy istnieje realne ryzyko dla osoby wydalonej z danego państwa i czy będzie ona narażona na rzeczywiste ryzyko traktowania sprzecznego z art. 2 i 3 konwencji. Trybunał powinien rygorystycznie badać te kwestie, a jego ocena musi się koncentrować na przewidywalnych konsekwencjach deportacji skarżącego i jego rodziny do Albanii z uwzględnieniem ogólnej sytuacji w tym kraju i indywidualnej sytuacji skarżącego oraz jego rodziny. Sam fakt, że państwo, do którego ma nastąpić deportacja, jest stroną konwencji, nie jest przy tym decydujący, ponieważ – tak jak w przypadku Albanii – istnieje wiele czynników, które muszą zostać wzięte pod uwagę, w tym osłabianie praworządności i niezależności sądownictwa oraz problemy z wykonaniem wyroków ETPC. Dlatego trybunał powinien przyjąć, że po deportacji do Albanii skarżący nie mieliby realnych szans na uzyskanie właściwej ochrony ze strony tamtejszego wymiaru sprawiedliwości.

Podobnie jak władze i sądy krajowe Szwajcarii ETPC nie podzielił jednak tych obaw i nie orzekł naruszenia. Nie dostrzegł m.in. żadnych proceduralnych uchybień dotyczących sposobu, w jaki władze szwajcarskie prowadziły postępowanie w sprawie wniosku azylowego skarżących. W szczególności stwierdził zaś, w odniesieniu do kwestii oceny Albanii jako „bezpiecznego kraju”, do którego może nastąpić deportacja, że władze szwajcarskie, oceniając całokształt sytuacji, opierały się na aktualnych i wiarygodnych źródłach. Mimo istniejących problemów ogólna sytuacja w Albanii nie wskazywała zaś na to, że władze nie będą w stanie ochronić takich osób jak skarżący przed arbitralnym czy bezprawnym traktowaniem. Trybunał nie znalazł żadnych powodów, aby kwestionować wiarygodność tych źródeł lub wniosków wyciągniętych po stronie szwajcarskiej. ETPC został zatem przekonany, że w niniejszej sprawie założenie, że Albania jest „bezpiecznym krajem”, zostało wystarczająco udowodnione. Dlatego trybunał nie stwierdził naruszenia art. 2 i 3 w przypadku deportacji skarżących do Albanii. ©℗