Ustawa, która zacznie obowiązywać 25 września br., umożliwia zatrudnionym zgłaszanie zidentyfikowanych przez nich naruszeń w firmach. Czy jednak będzie to dozwolone także w sytuacji, w której będzie się wiązało z ujawnieniem poufnych informacji o przedsiębiorstwie?

Stosunek przepisów o ochronie sygnalistów do przepisów kształtujących ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa – zarówno w zakresie wynikającym z ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1233), jak i z umów o zachowaniu w poufności ‒ które w praktyce są bardzo często zawierane – jest jednym z budzących wątpliwości zagadnień. Problematyczne jest, czy osoba, która zawarła stosowną umowę z przedsiębiorcą, zobowiązując się do nieujawniania informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, może ponosić konsekwencje dokonania zgłoszenia zewnętrznego lub ujawnienia publicznego takich informacji.

Katalog osób, które zgodnie z ustawą z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. z 2024 r. poz. 928, dalej: u.o.s.) mogą być sygnalistami, jest niezwykle szeroki. Obejmuje zarówno pracowników, jak i osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a także przedsiębiorców, którzy realizują usługi na rzecz danego podmiotu prawnego. A to właśnie w przypadku tej ostatniej grupy ryzyko ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa może być szczególnie duże.

Możliwe wyłączenie przepisów

W pierwszej kolejności warto się zastanowić, czy informacje objęte tajemnicą przedsiębiorstwa podlegają reżimowi u.o.s. W art. 5 tej u.o.s. wyłączono zastosowanie jej przepisów do niektórych informacji o charakterze poufnym. Jej regulacji nie stosuje się zatem m.in. do informacji objętych:

  • przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względu na bezpieczeństwo publiczne,
  • tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych,
  • tajemnicą narady sędziowskiej,
  • postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Dodatkowo spod zakresu zastosowania u.o.s. zostały wyłączone naruszenia prawa w zakresie zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa, umów offsetowych oraz innych środków podejmowanych w celu ochrony podstawowych lub istotnych interesów bezpieczeństwa państwa, jak również naruszenia prawa bezpośrednio związane z realizacją przez służby specjalne ustawowych zadań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa narodowego (w tym przypadku wyłączone jest zastosowanie przepisów rozdziału 5 u.o.s., regulującego ujawnienia publiczne).

Jeśli więc tajemnica przedsiębiorstwa będzie dotyczyła wyżej przedstawionego katalogu, to ujawnienie nieprawidłowości z tych obszarów nie będzie dawało ochrony osobie ujawniającej. Jednak nietrudno zauważyć, że podany zestaw informacji, który nie podlega ustawie, jest dość wąski. A tym samym, w większości przypadków informacje, które będą obejmować tajemnice przedsiębiorstwa, mogą być przedmiotem:

  • zgłoszenia (w szczególności zewnętrznego, gdyż w przypadku zgłoszenia wewnętrznego informacja stanowiąca taką tajemnicę nie zostanie ujawniona poza organizację), jak i
  • ujawnienia publicznego (w przypadku spełnienia stosownych przesłanek umożliwiających jego dokonanie).

Bez podstaw do odpowiedzialności

W świetle analizowanego zagadnienia wydaje się, że kluczowe znaczenie ma art. 16 u.o.s. Stosownie do jego treści zgłoszenie lub ujawnienie publiczne nie może stanowić podstawy odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, ochrony danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa. Warunkiem wyłączenia odpowiedzialności w powyższych przypadkach jest wystąpienie po stronie sygnalisty uzasadnionego przeświadczenia, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do wskazania naruszenia prawa.

Natomiast ust. 2 wspomnianego art. 16 u.o.s. wprost stwierdza, że w przypadku wszczęcia postępowania prawnego dotyczącego ww. odpowiedzialności (a więc chociażby postępowania sądowego na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji lub postępowania w celu wyegzekwowania zastrzeżonej w umowie o zachowaniu poufności kary umownej) sygnalista może wystąpić o umorzenie takiego postępowania.

Ryzykowne rozstanie

Warto zauważyć, że ryzykowne jest wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę z syg nalistą, który dokonując zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, ujawnił informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa. Ustawa o ochronie sygnalistów określa bowiem zakaz podejmowania działań odwetowych (ich katalog ma charakter otwarty), wśród których np. zostało wymienione wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę. Dodatkowo takie wypowiedzenie może zostać uznane przez sąd pracy w postępowaniu wszczętym na skutek złożenia przez sygnalistę pracownika odwołania za nieuzasadnione – skoro ustawodawca krajowy i prawodawca unijny dopuszczają możliwość ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa w ramach zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, to nie sposób uznać, że taka przyczyna stanowi podstawę do rozwiązania umowy o pracę w tym trybie. ©℗

Wydaje się więc, że powyższy przepis w praktyce wprost wyłącza możliwość dochodzenia stosownych roszczeń z tytułu ujawnienia przez sygnalistę informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa – i to zarówno na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jak i umowy o zachowaniu w poufności. Oczywiście pod warunkiem że sygnalista miał podstawy przypuszczać, iż zgłoszenie lub ujawnienie naruszenia prawa, które obejmuje tajemnicę przedsiębiorstwa, jest niezbędne.

Uwaga! Wspomniana przesłanka jest mocno ocenna. A to oznacza, że przedsiębiorcy, których tajemnica przedsiębiorstwa zostanie ujawniona, mogą wykazywać, że dla dokonania zgłoszenia przez sygnalistę nie było konieczne ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Wszczynając w takim przypadku postępowanie przeciwko sygnaliście, podmiot prawny powinien wziąć pod uwagę ryzyko wystąpienia przez sygnalistę z wnioskiem o umorzenie tego postępowania. Powinien też ocenić, czy w danym stanie faktycznym nie występuje przesłanka, która wyłącza odpowiedzialność sygnalisty z tytułu ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa.

Dodatkowo, zgodnie z art. 16 ust. 3 u.o.s., uzyskanie informacji, które są przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, lub dostęp do nich nie może stanowić podstawy odpowiedzialności, pod warunkiem że takie uzyskanie lub taki dostęp nie stanowią czynu zabronionego. Przedsiębiorcy, którzy chcą pociągnąć do odpowiedzialności osoby ujawniające tajemnice przedsiębiorstwa w ramach sygnalizowania naruszeń prawa, mogą również wykazywać, że weszły one w posiadanie takiej tajemnicy wbrew przepisom prawa, jak też, że sam dostęp do nich stanowił czyn zabroniony. W takim przypadku sygnalista będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności za ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Ograniczone zrzeczenie się praw

Warto również zaznaczyć, że zrzeczenie się przysługujących sygnaliście praw w razie działań odwetowych oraz środków ochronnych, jak również przyjęcie odpowiedzialności za szkodę powstałą z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, nie wywoła skutku. Ustawa o ochronie syg nalistów wyraźnie taki skutek wyłącza. Przedsiębiorcy nie będą więc mogli oprzeć się na postanowieniach umów o zachowaniu poufności. Nawet w przypadku uwzględnienia w ich treści postanowienia o odmiennej niż wskazana powyżej treści nie wyłączy ono możliwości uchylenia się od odpowiedzialności przez sygnalistę.

Na temat potencjalnego ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa wypowiedziały się organy prawodawcze Unii Europejskiej – w motywie 98 do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenie prawa Unii (Dz.Urz. UE z 2019 r. L 305, s. 17; ost.zm. Dz.Urz. UE z 2024 r. L 573, s. 1). Wskazano tam, że „osoby, które ujawniają tajemnice przedsiębiorstwa pozyskane w kontekście związanym z pracą, powinny korzystać z ochrony gwarantowanej niniejszą dyrektywą, między innymi w zakresie nieponoszenia odpowiedzialności cywilnej, tylko wtedy, gdy spełniają warunki ustanowione w niniejszej dyrektywie, w tym warunek stanowiący, że ujawnienie było niezbędne w celu ujawnienia naruszenia objętego zakresem przedmiotowym niniejszej dyrektywy. W przypadku, gdy warunki te zostały spełnione, należy uznać, że prawo unijne zezwala na ujawnianie tajemnic przedsiębiorstwa”. Jednocześnie w tej regulacji wskazano, że właściwe organy, które przyjmują informacje na temat naruszeń zawierających tajemnice przedsiębiorstwa, powinny zapewnić, by nie były one wykorzystywane ani ujawniane do celów wykraczających poza to, co jest niezbędne do prowadzenia odpowiednich działań następczych w związku z tymi zgłoszeniami.

• Kiedy sygnalista może ponosić odpowiedzialność za ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa?

Będzie mógł on zostać pociągnięty do odpowiedzialności za ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa na skutek dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego – zarówno na podstawie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jak i bezpośrednio na podstawie stosownej umowy o zachowaniu poufności w następujących przypadkach:

  • jeżeli dokonał zgłoszenia lub ujawnienia informacji nieprawdziwej i niestanowiącej informacji o naruszeniu prawa – w takim przypadku w ogóle nie przysługuje mu ochrona przewidziana w ustawie, w tym wspomniane wyłączenia odpowiedzialności,
  • jeżeli brak było uzasadnionych podstaw, by sądzić, że dokonanie stosownego zgłoszenia lub ujawnienia jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z u.o.s.,
  • jeżeli uzyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub sam dostęp do nich miałby miejsce na skutek przestępstwa.

Podsumowanie

Z powodu mocno ocennego charakteru omawianego zagadnienia każdorazowo podmioty prawne powinny szczegółowo analizować zaistniały stan faktyczny, który poprzedza ewentualną decyzję o dalszych krokach prawnych. Nie można bowiem wykluczyć scenariusza, w którym zakres ujawnianych w zgłoszeniu lub ujawnieniu publicznym informacji stanowiących tajemnicę przedsiębior stwa będzie niewspółmierny w stosunku do zakresu koniecznego do sygnalizacji naruszenia prawa. W takim przypadku nie jest wykluczone pociągnięcie sygnalisty do odpowiedzialności cywilnoprawnej. ©℗