Ekstradycja - na czym polega, kto może jej uniknąć?

Nie cichnie echo po tragicznym wypadku, do którego doszło na autostradzie A1 w powiecie piotrkowskim, w wyniku którego śmierć poniosła trzyosobowa rodzina. Za podejrzanym o spowodowanie wypadku ze skutkiem śmiertelnym wydano list gończy. W międzyczasie wskutek działań Interpolu podejrzany został zatrzymany w Dubaju. Opinia publiczna żyje tym, czy miał on wiedzę, że w Zjednoczonych Emiratach Arabskich nie znajdzie schronienia, gdyż jak się okazuje Polskę łączy z tym krajem umowa o ekstradycję już od września 2022 roku.

Czym jest ekstradycja?

Ekstradycja to wynikający z porozumienia państw proces polegający na wydaniu państwu żądającemu wydania, na wniosek państwa wnioskującego, osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa celu pociągnięcia tej osoby do odpowiedzialności karnej lub osoby skazanej za popełnienie przestępstwa w celu wykonania orzeczonej kary lub środka zabezpieczającego, na terytorium państwa żądającego wydania. Ekstradycja służy ściganiu przestępców na arenie międzynarodowej, a jej podstawą prawną są przede wszystkim dwu- lub wielostronne umowy międzynarodowe.

Ekstradycja obywatela polskiego – czy jest możliwa?

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje zakaz ekstradycji obywatela polskiego. Oznacza to, że obywatel polski ma gwarantowane konstytucyjnie prawo podmiotowe do odpowiedzialności karnej przed polskim sądem. Zakaz ten nie ma jednak charakteru absolutnego. W art. 55 ust. 2 i 3 Konstytucji RP przewidziano wyjątki od tej zasady i uznano, że ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem, że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku. Oznacza to, że ekstradycja obywatela polskiego nie jest dopuszczalna, jeżeli czyn objęty wnioskiem o ekstradycję popełniony został na terytorium Polski bądź wedle prawa polskiego nie stanowi on przestępstwa. Kolejny wyjątek od zakazu ekstradycji obywatela polskiego występuje wtedy, gdy ekstradycja ma nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu czynów zabronionych o najcięższym charakterze, tj. zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.

Zakaz ekstradycji cudzoziemca

Zasadą jest dopuszczalność ekstradycji cudzoziemców. Aczkolwiek Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje również zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie czynów, bez użycia przemocy, przestępstwa z przyczyn politycznych lub gdy jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela, niezależnie od posiadanego przez tę osobę obywatelstwa, a zatem dotyczy również osób znajdujących się pod jurysdykcją państwa polskiego, nie posiadających polskiego obywatelstwa.

Procedura ekstradycyjna

Procedura ekstradycyjna, którą należy stosować w przypadku wniosku państwa obcego skierowanego do państwa polskiego o ekstradycję osoby znajdującej się na terytorium RP w celu przeprowadzenia przeciwko niej postępowania karnego lub w celu wykonania orzeczonej wobec niej kary albo środka zabezpieczającego w państwie wnioskującym została uregulowana w kodeksie postępowania karnego. Zasadą jest, że wniosek taki w pierwszej kolejności wpłynąć musi do Ministra Sprawiedliwości, a następnie jest on przekazywany do właściwego prokuratora, który następnie obligatoryjnie przesłuchuje osobę, której dotyczy wniosek oraz ewentualnie podejmuje czynności mające na celu zabezpieczenie dowodów znajdujących się w kraju. Kolejnym etapem jest wniesienie przez prokuratora do właściwego miejscowo sądu okręgowego wniosku o wydanie postanowienia w przedmiocie prawnej dopuszczalności ekstradycji, w którym może wyrazić swoje stanowisko w zakresie dopuszczalności wydania osoby objętej wnioskiem tj. wyrazić pozytywną lub negatywną opinię. Ostateczną decyzję w tym zakresie podejmuje Minister Sprawiedliwości.

Kiedy wydanie osoby objętej wnioskiem ekstradycyjnym jest niedopuszczalne?

Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że w pierwszej kolejności obowiązujące są regulacje zawarte w umowie międzynarodowej o ekstradycji zawartej między państwami-stronami. Taka umowa może zatem przewidywać katalog przesłanek negatywnych wydania osoby objętej wnioskiem ekstradycyjnym lub okoliczności, które uprawniają państwo wydające do odmowy wydania. Dopiero gdy okoliczności te nie są uregulowane w umowie, w grę wchodzą przepisy wewnątrzkrajowe. Art. 604 § 1 kodeksu postępowania karnego stanowi, że wydanie osoby jest niedopuszczalne, gdy osoba, której wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo gdy ustawa uznaje, że czyn nie stanowi przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze, nastąpiło przedawnienie karalności czynu, postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone, byłoby ono sprzeczne z polskim prawem, zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby wydanej może zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci, zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej albo dotyczy osoby ściganej za popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych. Natomiast w § 2 tego artykułu wymieniono okoliczności, które uprawniają Ministra Sprawiedliwości do odmowy wydania osoby, której dotyczy wniosek ekstradycyjny i jest to na przykład fakt, że osoba, której wniosek dotyczy, ma w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania lub okoliczność, że przestępstwo podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego.

Podsumowanie

Instytucja prawna jaką jest ekstradycja to jedna z najstarszych regulacji prawa międzynarodowego publicznego. Jej znaczenie jest doniosłe, ponieważ pozwala na skuteczne ściganie sprawców przestępstw, którzy ukrywają się w różnych zakątkach świata. Choć są jeszcze miejsca, z którymi Polska nie podpisała umowy o ekstradycję, to jednak lista tych państw z roku na rok kurczy się, a co istotne, wiele z dotychczas atrakcyjnych dla przestępców destynacji, nie stanowi już schronienia, tak jak na przykład Zjednoczone Emiraty Arabskie. Choć procedura wydania osoby państwu wnioskującemu jest mocno sformalizowana, to jednak mając na względzie nadrzędne zasady, którymi kierują się państwa podpisujące umowę, tj. zasadę wzajemności i zasadę współpracy, wydaje się, że prędzej czy później, osoba objęta wnioskiem ekstradycyjnym powinna zostać wydana państwu wnioskującemu.