RPO zaskarża przepisy o przeliczaniu kary łącznej pozbawienia wolności

Rzecznik praw obywatelskich zaskarżył przepisy o sposobie przeliczania kary łącznej.

Zdaniem RPO art. 12c kodeksu karnego wykonawczego w zw. z art. 86 par. 1 kodeksu karnego w zakresie, w jakim pomija przeliczenie miesięcy na lata przy wyznaczeniu przez sąd górnej granicy kary łącznej pozbawienia wolności, jest niezgodny z konstytucją.

W obowiązującym stanie prawnym karę łączną można wymierzyć w sytuacji, gdy sprawca dopuścił się przypisanych mu przestępstw zanim zapadł pierwszy, chociażby nieprawomocny wyrok co do któregokolwiek z nich. Choć jak wynika z orzecznictwa, instytucja wyroku łącznego „nie jest przecież pomyślana jako premia dla przestępcy popełniającego większą liczbę przestępstw”, to nie da się ukryć, że prowadzi do obniżenia wymiaru kary w stosunku do tego, co wynikałoby z prostego ich zsumowania.

Zasady wyznaczania granic wymiaru kary łącznej określa art. 86 par. 1 k.k., zgodnie z którym sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 81 stawek dziennych grzywny, dwóch lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 81 stawek dziennych grzywny, dwóch lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości.

Fikcja prawna

Co ważne, zgodnie ze wskazaną regulacją karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Natomiast obliczenie sumy kar jednostkowych podlegających wykonaniu następuje na podstawie art. 12c kodeksu karnego wykonawczego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli kara lub inny środek podlegający wykonaniu są określone w tygodniach, miesiącach lub latach, przyjmuje się, że tydzień liczy się za dni siedem, miesiąc za dni 30, a rok za dni 365.

Tak sformułowany przepis zrównuje wszystkie miesiące bez względu na to, ile faktycznie mają dni, przyjmując fikcję prawną, że każdy z nich liczy 30 dni.

– W związku z tym 12 miesięcy w rozumieniu przepisu to 360 dni (12 × 30). Jednocześnie ustawodawca w tym samym przepisie przyjął, że jeden rok to 365 dni. Przepis ten w swojej obecnej redakcji pomija jednak to, że w wyroku łącznym miesiące mogą zostać przeliczone na lata, co prowadzi do poważnych problemów praktycznych na gruncie art. 86 par. 1 k.k. w zakresie, w jakim sąd zobligowany jest obliczyć sumę kar jednostkowych pozbawienia wolności, które były określone w miesiącach, podczas gdy ich suma to 12 miesięcy i powyżej – zwraca uwagę prof. Marcin Wiącek.

Dłuższa kara

Na czym polega problem? Przykładowo, gdy ktoś został skazany w jednym wyroku na cztery miesiące pozbawienia wolności, a w drugim na osiem miesięcy, to suma kar jednostkowych w tym przypadku na podstawie art. 12c k.k.w. wyniosłaby 12 miesięcy, czyli 360 dni. Natomiast sąd związany przepisem z art. 86 par. 1 k.k. orzeknie karę łączną w wysokości jednego roku pozbawienia wolności (365 dni).

– Analogicznie będzie w przypadku, gdy suma kar jednostkowych wynosić będzie powyżej 12 miesięcy pozbawienia wolności. Przykładowo jedna z kar jednostkowych pozbawienia wolności to jeden rok i pięć miesięcy, druga kara jednostkowa to dwa lata i dziewięć miesięcy. Suma kar jednostkowych to trzy lata i 14 miesięcy, czyli 1515 dni pozbawienia wolności (365 × 3 + 14 × 30). W przeliczeniu na lata i miesiące kara łączna wyniesie cztery lata i dwa miesiące, czyli 1520 dni pozbawienia wolności (4 × 365 + 2 × 30). W rozpatrywanym stanie faktycznym następuje więc wydłużenie kary łącznej o pięć dni, a co za tym idzie faktyczne wydłużenie pozbawienia wolności danego skazanego – wylicza RPO i dodaje, że zastosowanie art. 12c k.k.w. w związku z art. 86 par. 1 k.k. powoduje wymierzenie przez sąd kary łącznej powyżej „sumy kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa”. Ostatecznie bowiem faktyczna długość przebywania skazanego w zakładzie penitencjarnym liczona jest w dniach, a nie latach i miesiącach.

Tymczasem, jak zwraca uwagę RPO we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, z art. 42 ust. 1 konstytucji wynika, iż norma karna powinna być określona w sposób maksymalnie dokładny, powinna wskazywać jednoznacznie i wyraźnie karę grożącą za popełnienie czynu zabronionego.©℗