Sposób przyjęcia spadku ma decydujące znaczenie dla zasad odpowiedzialności za długi spadkowe. Spadkobierca może złożyć jedno z trzech oświadczeń: o odrzuceniu spadku, o przyjęciu spadku wprost, bądź o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku jego milczenia w ustawowo przewidzianym terminie uważa się, że przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Odrzucenie spadku skutkuje tym, że spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 KC). Tym samym spadkobierca w ogóle nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkowe.

W przypadku przyjęcia spadku wprost spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczeń, co oznacza, że wierzyciele mogą się zaspokoić zarówno z majątku spadkowego, jak i z majątku osobistego spadkobiercy. Pewne ograniczenia wprowadzają jedynieprzepisy szczególne dotyczące zachowku (art. 998, 999, 1003, 1004 KC) oraz zapisu zwykłego i polecenia (art. 1033 KC). Ponieważ w aktualnym stanie prawnym do przyjęcia spadku wprost może dojść wyłącznie wskutek wyraźnego oświadczenia spadkodawcy, więc wydaje się, że co do zasady w razie pozwania spadkobiercy przez wierzycieli spadkowych nie będzie on mógł skutecznie się bronić, twierdząc, że wierzyciele nadużyli prawa podmiotowego.

Natomiast przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza skutkuje ograniczeniem odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Oznacza to, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność wyłącznie do wartości czynnej spadku ustalonej w inwentarzu. W sentencji wyroku przeciwko takiemu spadkobiercy sąd uwzględnia jego ograniczenie odpowiedzialności i zastrzega prawo do powołania się na to ograniczenie na wypadek postępowania egzekucyjnego (art. 319 KPC).

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ma na celu działać na korzyść spadkobierców. Skorzystanie z tego uprawnienia pozwala spadkobiercy przyjąć spadek nawet w sytuacjach, kiedy nie są pewni co do stanu zadłużenia spadku oraz wówczas, gdy zbyt skomplikowana jest kalkulacja, czy aktywa spadku przewyższają jego pasywa. Spadkobierca mógłby bowiem nadużyć korzyści płynących z instytucji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza na dwa sposoby:

  • przez zatajenie informacji o niektórych składnikach majątku spadkowego (obniża to wartość spadku, a zarazem zakres, w jakim mogą szukać zaspokojenia wierzyciele spadkowi), czy o przedmiotach zapisów windykacyjnych, bądź
  • przez wykazanie w wykazie inwentarza lub podanie do spisu inwentarza nieistniejących długów spadkowych (podwyższa to wysokość pasywów wchodzących w skład spadku i prowadzi do proporcjonalnego ograniczenia zakresu zaspokojenia rzeczywistych wierzycieli spadkowych).
Co to jest proste przyjęcie spadku?
Co to jest proste przyjęcie spadku?

Zobacz również

Aby nie dopuścić do powyższych nadużyć, ustawodawca przewidział, żejeśli spadkobierca podstępnie pominie w wykazie inwentarza lub zatai przy sporządzaniu spisu inwentarza, że określone przedmioty wchodzą do spadku czy są przedmiotami zapisów windykacyjnych albo wykaże nieistniejące długi, to odpada ograniczenie jego odpowiedzialności wynikające z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że w takiej sytuacji spadkobierca będzie traktowany, jakby przyjął spadek wprost, a zatem będzie odpowiadał za długi spadkowe całym swoim majątkiem osobistym.

W praktyce może okazać się problematyczna ocena, kiedy art. 1031 § 2 zd. 2 KC znajdzie zastosowanie. Inny problem, jaki powstaje w związku z praktycznym zastosowaniem instytucji ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowedotyczy spłaty długów spadkowych. Może się bowiem okazać, że spadkobierca spłaci tylko niektóre z nich, a inne pominie, czy to z niewiedzy o nich, czy w związku z celowym działaniem – kwestię tę reguluje art. 1032 KC.

Sposób przyjęcia spadku (wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza)pozostaje bez znaczenia dla zakresu odpowiedzialności spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców nie ma zastosowania w przypadku wierzytelności zabezpieczonej:

  • hipoteką,
  • zastawem zwykłym lub
  • zastawem rejestrowym,a także
  • przy umowie dożywocia.

Podstawa prawna:

  • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm.).