Gospodarstwo rolne w majątku wspólnym. Jest wyrok SN

Przekazanie gospodarstwa rolnego na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników z 1982 r. następcy pozostającemu w związku było odrębną czynnością prawną, w wyniku której nieruchomość trafiała do małżeńskiego majątku wspólnego – orzekł Sąd Najwyższy.

Takie rozstrzygnięcie zapadło w związku z pytaniem prawnym, jakie skierował do SN rzecznik praw obywatelskich. Problem dotyczył istotnej kwestii związanej z własnością gospodarstw rolnych, a wyłonił się na tle przepisów dawnej ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1982 r. nr 40, poz. 268). Uzależniały one uzyskanie przez rolnika prawa do emerytury lub renty nie tylko od opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, lecz także od przekazania gospodarstwa następcy prawnemu. Inaczej mówiąc, aby uzyskać prawo do emerytury lub renty, należało oddać gospodarstwo innej osobie, najczęściej członkowi najbliższej rodziny (np. synowi, córce).

Problem w tym, że ustawa nie określała, do jakiego majątku wchodzi gospodarstwo, jeśli przekazano go osobie będącej w związku małżeńskim przy wspólności majątkowej. Czy do wspólnego małżonków, czy też do majątku odrębnego małżonka, który jest następcą rolnika (analogicznie jak w przypadku przedmiotu darowizny, gdzie zgodnie z art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rzeczy darowane co do zasady nie są elementem majątku wspólnego małżonków). O wyjaśnienie tej kwestii RPO poprosił SN. Jak wskazywał we wniosku, w orzecznictwie pojawiły się bowiem rozbieżności, jak traktować takie przekazanie gospodarstwa rolnego.

To z kolei przyniosło do Biura RPO liczne skargi następców prawnych rolników, zwłaszcza w sytuacjach, gdy toczyły się spory o podział majątku wspólnego małżonków, a także w sprawach spadkowych. Zdaniem rzecznika wyjaśnienie zaistniałych rozbieżności jest istotne także i dziś dla tych następców, którzy w momencie zawierania umowy znajdowali się w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, w celu ustalenia przynależności nabywanego przez nich gospodarstwa rolnego – albo do majątku wspólnego małżonków, albo do majątku odrębnego następcy.

SN wniosek do rozpoznania przyjął i – po rozpoznaniu sprawy w składzie rozszerzonym – zdecydował się wydać uchwałę, w której stwierdził, że gospodarstwo rolne przekazane na podstawie wskazanej ustawy następcy pozostającemu w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

Tym samym SN przyjął, że przekazanie gospodarstwa rolnego na rzecz następcy prawnego rolnika na podstawie przepisów z 1982 r. nie ma charakteru analogicznego do darowizny i stanowi odrębną kategorię czynności prawnej – ściśle związaną z regulacjami ubezpieczeniowymi. ©℗

orzecznictwo