ETPC wydał kilka wyroków dotyczących blokowania stron internetowych, ustanawiając liczne kryteria, którymi powinny się kierować władze krajowe i sądy powołane do badania nakazów blokowania.
Dominika Bychawska-Siniarska, członek zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
W decyzji z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie Wikimedia Foundation Inc. przeciwko Turcji (skarga nr 25479/19) Europejski Trybunał Praw Człowieka większością głosów uznał skargę za niedopuszczalną. Skarżąca fundacja z siedzibą w San Francisco zajmuje się swobodnym dzieleniem się wiedzą poprzez projekty Wikimedia, których celem jest stworzenie zbiorowej, uniwersalnej i wielojęzycznej encyklopedii online dostępnej bezpłatnie.
Sprawa dotyczyła wniosku tureckiej Dyrekcji ds. Telekomunikacji i Technologii Informacyjnych (TİB) o usunięcie pewnych stron z witryny internetowej Wikimedia Foundation. Skarżąca Fundacja otrzymała od TİB pięć e-maili z żądaniem usunięcia adresów URL w ciągu czterech godzin. Administracja nakazała zablokowanie dostępu do całej witryny, uzasadniając to tym, że strony zatytułowane „Terroryzm sponsorowany przez państwo” oraz „Zaangażowanie zagranicy w wojnę domową w Syrii” nie zostały usunięte w wyznaczony terminie, a zablokowanie dostępu tylko do tych stron było technicznie niemożliwe.
Fundacja zwróciła się do tureckiego Trybunału Konstytucyjnego, który uznał, że środek zarządzony przez organy administracyjne i sądowe nie wynikał z naglącej potrzeby społecznej oraz stanowił nieproporcjonalną ingerencję w prawo do swobody wypowiedzi. Jego uzasadnienie było przy tym niewystarczające. Odpowiednik SN wskazał, że omawiane naruszenie wynikało zarówno z decyzji administracyjnej, jak i sądowej. Zwrócił akta sprawy do właściwego sądu, aby ten mógł wznowić postępowanie w celu zaradzenia naruszeniu. Ponadto zasądził 2732,50 lir tureckich na rzecz skarżącej fundacji tytułem kosztów i wydatków. Po otrzymaniu powiadomienia o wyroku TK 15 stycznia 2020 r. sąd w Ankarze natychmiast uchylił nakaz zablokowania dostępu do całej strony Wikipedia. Jeszcze w trakcie trwania postępowania fundacja zwróciła się do strasburskiego trybunału, wskazując, że rozstrzygnięcie tureckiego TK nie będzie efektywne, co doprowadzi do naruszenia swobody wypowiedzi i rzetelności postępowania.
W decyzji o niedopuszczalności trybunał zauważył, że w przeszłości, w licznych sprawach dotyczących wolności wypowiedzi uznawał, iż skargę do TK należy uznać za środek odwoławczy, który należy wyczerpać w rozumieniu art. 35 par. 1 konwencji w odniesieniu do takich skarg. ETPC zwrócił uwagę na systemowy charakter poruszonego w niniejszej sprawie problemu i na liczne sprawy dotyczące blokowania treści internetowych, jakie do niego trafiały. Niemniej nie posiadał wystarczająco istotnych informacji, aby uznać, że turecki Trybunał Konstytucyjny nie był w stanie zaradzić temu problemowi.
ETPC wydał kilka wyroków dotyczących blokowania stron internetowych, ustanawiając liczne kryteria, którymi powinny się kierować władze krajowe i sądy powołane do badania nakazów blokowania. Strasburscy sędziowie stwierdzili, że orzekając w sprawie indywidualnej skargi, turecki TK uznał co do istoty naruszenie art. 10 konwencji i przyznał odpowiednie i wystarczające zadośćuczynienie za szkody poniesione przez skarżącą fundację. W związku z takim krajowym rozstrzygnięciem strasburscy sędziowie wskazali, że skarżąca fundacja nie może dłużej powoływać się na status ofiary, a skarga jest niezgodna z przepisami konwencji.
Wyrok może mieć znaczenie w kontekście trwającej wojny informacyjnej. Zakłada on bowiem, że organy krajowe, w tym sądy, mają obowiązek naprawiania sytuacji, w której dochodzi do nieuzasadnionej blokady.
Warto podkreślić, że to jedna z wielu spraw dotycząca blokowania stron internetowych, jakimi zajął się trybunał. Ostatni raz, w wyroku z 23 czerwca 2020 r. ocenił jako naruszające swobodę wypowiedzi działania władz rosyjskich wobec trzech stron internetowych będących portalami informacyjnymi – Electronic Publishing News (Vladimir Kharitanov p. Rosji, skarga nr 10795/14), Worldview of the Russian Civilization (Bulgakov p. Rosji, skarga nr 12468/15) oraz Ros KomSvoboda (Engels p. Rosji, skarga nr 61919/16). Przypadki te dotyczyły użycia różnych rodzajów środków, w tym blokowania „zabezpieczającego” (w przypadku, gdy adres IP, który został zablokowany, był wspólny dla kilku stron, w tym docelowej), „nadmiernego” (gdy cała witryna została zablokowana z powodu jednej strony lub jednego pliku), oraz „hurtowego” (trzy media internetowe zostały zablokowane przez prokuratora generalnego z uwagi na sposób przedstawiania niektórych wiadomości).
