U podstaw kwestionowania Izby Dyscyplinarnej legła procedura wyboru członków KRS. Projektodawcy udają, że tego nie widzą.
W lipcu 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej najpierw stwierdził, że obowiązujący w naszym kraju system dyscyplinarny sędziów jest niezgodny z prawem unijnym (wyrok C-791/19), a później, w innej sprawie toczącej się przeciwko Polsce, wydał postanowienie zabezpieczające, zgodnie z którym Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego nie powinna rozpatrywać spraw dyscyplinarnych sędziów. Mimo to przez długi czas obóz rządzący zdawał się ignorować te orzeczenia, w efekcie czego ID SN do tej pory wydaje orzeczenia. Próbę wyjścia z tego impasu w stosunkach z Komisją Europejską jako pierwszy podjął prezydent i na początku lutego przedstawił projekt nowelizacji ustawy o SN, proponując w nim likwidację ID SN i zastąpienie jej Izbą Odpowiedzialności Zawodowej. Już 11 lutego opublikowany został z kolei projekt o ochronie niezawisłości sędziowskiej i szczególnych zasadach odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej sędziów. To pomysł autorstwa grupy posłów PiS, na czele której stoi Marek Ast. Jako ostatni światło dzienne ujrzał projekt nowej ustawy o SN firmowany przez partię Zbigniewa Ziobry, czyli Solidarną Polskę.
Żaden z tych projektów nie próbuje rozwiązać problemu statusu sędziów, którzy zostali powołani z rekomendacji obecnej, kwestionowanej w orzecznictwie TSUE, Krajowej Rady Sądownictwa. W żadnym też nie ma ani słowa na temat zmiany sposobu powoływania sędziowskiej części KRS. Tymczasem zdaniem wielu ekspertów bez tego typu zmian nie uda się przywrócić w Polsce praworządności i dostosować naszego systemu prawnego do standardów wynikających z prawa UE.
Pomysły na rozwiązanie problemów z KRS oraz tzw. neosędziami znalazły się za to w firmowanym przez posłów opozycji projekcie zmieniającym ustawę o KRS oraz ustawę o SN. Propozycje w nim zawarte opierają się na zmianach przygotowanych przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” przewidujących m.in., że sędziowie do KRS będą wybierani nie przez Sejm, lecz przez środowisko sędziowskie w wyborach powszechnych, przy czym prawo do zgłoszenia kandydata będzie przysługiwało także m.in. Naczelnej Radzie Adwokackiej czy grupie co najmniej 2 tys. obywateli. Jeśli zaś chodzi o SN, to projekt ten przewiduje m.in. zniesienie nie tylko ID SN, lecz także drugiej z izb powołanych na skutek reform obecnego obozu rządzącego – Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. W sprawie sędziów powołanych wskutek wniosku obecnej KRS proponuje się, żeby ich stosunek służbowy został uznany za nienawiązany. Ponadto orzeczenia wydane w ID SN oraz IKNiSP mają zostać uznane za nieważne i pozbawione skutków prawnych. Z uwagi na obecny układ sił w Sejmie projekt ten ma jednak najmniejsze szanse na uchwalenie, w związku z czym nie został ujęty w zestawieniu tabelarycznym. ©℗
Najważniejsze proponowane zmiany
| Projekt prezydenta | Projekt posłów PiS | Projekt posłów Solidarnej Polski |
| 1. Co się stanie z Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego | ||
| Znosi się ID SN z dniem wejścia w życie ustawy | Nie rozstrzyga tej kwestii wprost. | Znosi się ID SN z dniem 1 lipca 2022 r. |
| 2. Co zamiast ID SN | ||
| Tworzy się Izbę Odpowiedzialności Zawodowej. Orzekać w niej mają wyłonieni w drodze losowania sędziowie orzekający w pozostałych izbach SN. Kadencja sędziego w IOZ wynosi będzie 5 lat. | Projekt nie przewiduje powołania odrębnej izby mającej się zajmować sprawami dyscyplinarnymi, stanowi za to, że „sądem dyscyplinarnym dla sędziów sądów powszechnych, sędziów sądów wojskowych i sędziów Sądu Najwyższego w obu instancjach jest Sąd Najwyższy”. | Tworzy się nową Izbę Prawa Publicznego, do której właściwości będą należeć m.in. sprawy dyscyplinarne sędziów, adwokatów, prokuratorów, radców prawnych oraz sprawy immunitetowe. |
| 3. Co z sędziami dziś orzekającymi w ID SN | ||
| To od woli sędziego będzie zależeć, czy przejdzie w stan spoczynku czy pozostanie w SN. W tym drugim przypadku I prezes SN, kierując się potrzebami wymiaru sprawiedliwości, kwalifikacjami sędziego, potrzebami poszczególnych izb, zaproponuje mu miejsce w innych izbach SN. Jeżeli sędzia wyrazi zgodę, to przejdzie do wskazanej izby, a jeśli nie, to przejdzie w stan spoczynku. | Projekt nie reguluje tej kwestii. | Sędzia SN (przy czym dotyczy to wszystkich sędziów, nie tylko tych orzekających dziś w ID SN) mający 10-letni staż na stanowisku sędziego SN będzie mógł przejść w stan spoczynku. Ci, którzy będą chcieli pozostać w służbie, będą musieli złożyć stosowane oświadczenie I prezesowi SN i poddać się opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Ostateczną decyzję w ich sprawie podejmie prezydent. Pozostali, którzy nie przejdą w stan spoczynku albo zostaną negatywnie zaopiniowani przez KRS lub którym prezydent nie przydzieli stanowiska w SN, staną się z mocy prawa sędziami sądu apelacyjnego. |
| 4. Co ze sprawami należącymi obecnie do właściwości ID SN | ||
| Zgodnie z projektem sprawy wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie ustawy należące do właściwości Izby Dyscyplinarnej przejmuje i prowadzi Izba Odpowiedzialności Zawodowej. | Projekt przewiduje, że po wejściu w życie ustawy prezes ID SN przekaże I prezesowi SN zawisłe w tej izbie sprawy dyscyplinarne sędziów, a ten zapewni ich rozpoznanie przez SN według nowych zasad. Ponadto projekt stanowi, że „postępowania dyscyplinarne wobec sędziów sądów powszechnych oraz sędziów sądów wojskowych wszczęte przed wejściem w życie niniejszej ustawy toczą się według przepisów dotychczasowych, przy czym sądem dyscyplinarnym II instancji jest Sąd Najwyższy w składzie 7-osobowym”. | Projekt stanowi, że sprawy takie, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wyznaczono rozprawę lub posiedzenie, przejmuje do rozpoznania Izba Prawa Publicznego. |
| 5. Co z pozostałymi izbami SN | ||
| Bez zmian pozostają Izba Cywilna, Izba Karna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. | Bez zmian pozostają Izba Cywilna, Izba Karna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. | Znosi się wszystkie dotychczasowe izby SN, a w ich miejsce wprowadza się tylko dwie izby: Prawa Prywatnego i Prawa Publicznego. Do właściwości Izby Praw Prywatnego należeć będą sprawy dotychczas rozstrzygane przez Izbę Cywilną, Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz częściowo do Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, a więc sprawy z zakresu prawa cywilnego, pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarczego, rodzinnego i opiekuńczego, sprawy rejestrowe, a także o roszczenia twórców wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych oraz topografii układów scalonych o wynagrodzenie.Z kolei Izba Prawa Publicznego, oprócz spraw dyscyplinarnych, ma rozstrzygać sprawy, które dziś trafiają do Izby Karnej oraz pewien zakres spraw rozpatrywanych obecnie przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Tak więc do jej właściwości będzie należeć m.in. rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych, wniosków o wyłączenie sędziego obejmujących zarzut braku niezależności sądu czy niezawisłości sędziego. |
| 6. Ilu będzie sędziów SN | ||
| Tak jak jest to obecnie, o ostatecznej liczbie decydować będzie prezydent w rozporządzeniu po zasięgnięciu opinii kolegium SN; projekt przewiduje, że ma być ich nie mniej niż 120 (tak samo jak dziś). | Projekt nie reguluje tej kwestii. | Sędziów SN ma być nie więcej niż 30, ich ostateczną liczbę będzie ustalał (tak jak jest to obecnie) prezydent w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii I prezesa SN. |
| 7. Jak rozwiązana jest kwestia podważania orzeczeń wydanych przez sędziów powołanych przez obecną KRS | ||
| Zgodnie z propozycją okoliczności towarzyszące powołaniu sędziego nie będą mogły stanowić wyłącznej podstawy podważenia orzeczenia wydanego z udziałem takiej osoby lub kwestionowania jej niezawisłości i bezstronności. Jednak dopuszczalne będzie badanie spełnienia przez takiego sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu oraz jego postępowania po powołaniu, o ile wnioskować będzie o to strona postępowania i o ile w okolicznościach konkretnej sprawy będzie mogło to mieć wpływ na wynik sprawy. | Projektodawcy nie odnoszą się do tego problemu. | Projekt wprowadza zakaz kwestionowania umocowania sądów i trybunałów, konstytucyjnych organów państwowych oraz organów kontroli i ochrony prawa w ramach działalności SN lub jego organów. Nie będzie także dopuszczalne ustalanie lub ocena przez SN lub inny organ władzy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do orzekania. |
