Minister spraw wewnętrznych i administracji Marcin Kierwiński poinformował we wtorek, że paszport Zbigniewa Ziobry, posła PiS i byłego ministra sprawiedliwości, został unieważniony decyzją wojewody mazowieckiego. Decyzja została wydana na wniosek Prokuratury Krajowej, która prowadzi śledztwo, w którym Ziobro ma status podejrzanego w sprawie dotyczącej nieprawidłowości związanych z Funduszem Sprawiedliwości.

Informację w tej sprawie szef MSWiA przekazał za pośrednictwem platformy X. Jak podkreślił, decyzję podpisał wojewoda mazowiecki Mariusz Frankowski, a jej celem jest zapewnienie skuteczności postępowania karnego. „Nikt nie ucieknie przed odpowiedzialnością” – zaznaczył Kierwiński.

Zbigniew Ziobro w ostatnim czasie przebywał poza granicami kraju – najpierw w Budapeszcie, a następnie w Brukseli. Do tej pory nie złożył jednoznacznej deklaracji ani w sprawie ewentualnego ubiegania się o azyl polityczny na Węgrzech, ani powrotu do Polski.

22 grudnia Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotów rozpatrzy wniosek o aresztowanie Ziobry.

Wcześniej analogiczne działania podjęto wobec Marcina Romanowskiego. Po jego wyjeździe z Polski prokuratura zwróciła się do właściwych organów o unieważnienie obu dokumentów paszportowych, którymi się posługiwał. Decyzje objęły zarówno paszport dyplomatyczny, wydany w związku z pełnieniem przez niego funkcji wiceministra sprawiedliwości i pozostający w gestii MSZ, jak i paszport zwykły („cywilny”), za który odpowiada MSWiA.

"Lex Ziobro?"

Dzień po informacji o unieważnieniu paszportu Zbigniewa Ziobry na wniosek Prokuratury Krajowej, na stronach Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt ustawy o zmianie kodeksu postępowania karnego oraz ustawy o dokumentach paszportowych. Projekt został opublikowany w środę, siedemnastego grudnia, i dotyczy zasad stosowania środków zapobiegawczych wobec podejrzanych i oskarżonych (założenia projektu dot. wprowadzenia zakazu opuszczania UE jako nowego środka zapobiegawczego w postępowaniu karnym pojawiły się już w październiku).

Projektowana nowelizacja przewiduje istotną zmianę art. 277 § 1 k.p.k. Zakłada ona wprowadzenie nowego środka zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania terytorium Unii Europejskiej, a także możliwość unieważnienia paszportu lub odmowy jego wydania. Co istotne, środki dotyczące dokumentów paszportowych mają być możliwe do stosowania samodzielnie, niezależnie od zakazu opuszczania kraju lub UE.

„§ 1. W razie uzasadnionej obawy ucieczki można zastosować w charakterze środka zapobiegawczego wobec oskarżonego: 1) zakaz opuszczania kraju; 2) zakaz opuszczania terytorium Unii Europejskiej; 3) zatrzymanie dokumentu paszportowego lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy, unieważnienie takiego dokumentu lub zakaz jego wydania.”

Projekt zakłada również, że naruszenie zakazu może skutkować zastosowaniem surowszych środków zapobiegawczych, w tym tymczasowego aresztowania. Brak ważnego paszportu ma natomiast w praktyce uniemożliwiać podróżowanie poza UE lub wymuszać powrót do kraju.

Nowe przepisy mają także umożliwić stosowanie samodzielnych środków paszportowych wobec osób przebywających poza Unią Europejską. Decyzje w tym zakresie mają podlegać pełnej kontroli sądowej, co – jak podkreślono w uzasadnieniu – ma zapewnić zgodność regulacji z konstytucyjnymi gwarancjami procesowymi. Zgodnie z proponowanymi zmianami, organ procesowy zyska możliwość orzeczenia zakazu opuszczania terytorium Unii Europejskiej, a nie tylko Polski.

Jak jest obecnie?

Obecnie art. 277 § 1 k.p.k. przewiduje jeden podstawowy środek zapobiegawczy: zakaz opuszczania kraju, który może zostać połączony z zatrzymaniem paszportu, innym dokumentem podróży albo zakazem jego wydania, jeżeli istnieje uzasadniona obawa ucieczki. Na zastosowanie tego środka przysługuje zażalenie.

W praktyce rozwiązanie to ma jednak istotne ograniczenia. Przepisy nie pozwalają na samodzielne unieważnienie paszportu ani na samo zatrzymanie lub odmowę jego wydania – są one jedynie dodatkiem do zakazu opuszczania kraju. Co więcej, gdy podejrzany lub oskarżony opuści już terytorium Polski, zakaz staje się bezskuteczny, a organy tracą możliwość sięgnięcia po instrumenty paszportowe na podstawie k.p.k.

Niezależnie od środków zapobiegawczych przewidzianych w kodeksie postępowania karnego, w polskim prawie funkcjonuje także odrębna ścieżka administracyjna. Na jej podstawie paszport może zostać odmówiony lub unieważniony na wniosek prokuratora, zgodnie z ustawą o dokumentach paszportowych.

Co istotne, taka decyzja może zostać wydana bez wcześniejszego zastosowania środka zapobiegawczego z art. 277 § 1 k.p.k. i zapada w trybie administracyjnym, a nie karnoprocesowym. Oznacza to, że organy państwa już dziś dysponują narzędziem pozwalającym na ingerencję w ważność paszportu, niezależnie od decyzji sądu w toku postępowania karnego.

Zmiany w ustawie o dokumentach paszportowych

Projekt nowelizacji ustawy z dwudziestego siódmego stycznia dwa tysiące dwudziestego drugiego roku o dokumentach paszportowych wprowadza m.in.:

  • rozszerzenie katalogu podmiotów uprawnionych do wnioskowania o odmowę wydania lub unieważnienie paszportu, w tym sądy prowadzące postępowania karne, cywilne, sprawy nieletnich oraz organy postępowania przygotowawczego i wykonawczego;
  • obowiązek wpisywania informacji o zastosowanych środkach zapobiegawczych dotyczących paszportów do centralnego rejestru.