rozwiń ›

Poniższy materiał prezentuje zasady stosowania pieczy naprzemiennej, orzeczenia sądów, praktyczne wskazówki oraz informacje o możliwej waloryzacji kryterium dochodowego przy świadczeniach rodzinnych (z zastrzeżeniem, że prognozowane kwoty nie zostały oficjalnie potwierdzone).

Na czym polega opieka naprzemienna?

Opieka naprzemienna polega na tym, że:

  • dziecko mieszka u każdego z rodziców w ustalonych okresach (np. tygodnie, pół miesiąca, miesiąc),
  • oboje rodzice wykonują pełnię władzy rodzicielskiej,
  • każdy z rodziców ponosi koszty utrzymania dziecka bezpośrednio w czasie sprawowania pieczy.

Model ten wymaga współpracy rodziców oraz stabilnych i porównywalnych warunków wychowawczych.

Kiedy opieka naprzemienna jest możliwa? - przesłanki z orzecznictwa

Sądy dopuszczają pieczę naprzemienną wyłącznie wtedy, gdy realnie służy ona dobru dziecka. Kluczowe warunki:

  • dobre relacje dziecka z obojgiem rodziców,
  • brak poważnego konfliktu między rodzicami,
  • gotowość do współpracy i komunikacji,
  • zbliżone warunki mieszkaniowe i odległość lokalizacyjna nieutrudniająca realizacji szkoły i zajęć dziecka,
  • stabilność emocjonalna i opiekuńcza obojga rodziców.

Przykładowe orzeczenia

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 maja 2023 r., sygn. akt I OSK 1153/22: "Opieka naprzemienna, jako związana z relacjami między rodzicami i dziećmi pozostaje instytucją prawa rodzinnego, a jej ustanowienie stanowi rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej. Instytucja opieki (pieczy) naprzemiennej znajduje bowiem oparcie w uprawnieniu sądu rodzinnego i opiekuńczego do rozstrzygania o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, którą rodzice muszą posiadać, przez ustalenie miejsca pobytu dziecka, nie zaś w uprawnieniu tegoż sądu do rozstrzygnięcia o prawie do kontaktów, które jest kwestią pochodną od miejsca pobytu dziecka. Przy czym pozostawienie obojgu rodzicom pełnej władzy rodzicielskiej nie jest tożsame z powierzeniem im opieki (pieczy) naprzemiennej, a więc pozostawienie nieuszczuplonej władzy rodzicielskiej nie oznacza automatycznie powstania pieczy naprzemiennej".

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 września 2021 r., sygn. akt I OSK 4362/18: "Do orzekania w sprawach wykonywania władzy rodzicielskiej uprawnione są sądy powszechne. Forma opieki naprzemiennej jest możliwa do ustalenia także w porozumieniu o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej (planie wychowawczym) zaaprobowanym przez sąd oraz w ugodzie zawartej przed sądem. Uregulowanie kontaktów z dziećmi nie stanowi o opiece naprzemiennej".

Jak ustanowić opiekę naprzemienną? - instrukcja krok po kroku

1. Porozumienie wychowawcze rodziców

Najprostszą drogą jest wspólne uzgodnienie zasad:

  • harmonogram pobytu dziecka,
  • zasady udziału w zajęciach szkolnych,
  • sposób finansowania wydatków,
  • kontakty w czasie świąt, wakacji i ferii,
  • forma komunikacji między rodzicami.

Porozumienie można przedstawić sądowi wraz z wnioskiem o ustalenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej.

2. Wniosek do sądu rodzinnego

Wniosek powinien zawierać:

  • żądanie ustanowienia pieczy naprzemiennej,
  • szczegółowy harmonogram pobytu,
  • opis dotychczasowej opieki,
  • uzasadnienie wskazujące, że piecza naprzemienna służy dobru dziecka,
  • dowody (opinie psychologiczne, zaświadczenia ze szkoły, dowody komunikacji rodziców).

3. Opinia OZSS lub biegłych psychologów

W większości spraw sąd kieruje rodziców i dziecko na badania do Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych.

4. Orzeczenie sądu

Sąd może:

  • ustanowić pieczę naprzemienną,
  • oddalić wniosek,
  • ustanowić pieczę naprzemienną tylko w części roku (np. wakacje),
  • zawęzić zakres władzy rodzicielskiej jednego z rodziców.

Przykładowe rozwiązania organizacyjne w pieczy naprzemiennej

  • system tygodniowy (7/7),
  • system 2‑2‑3,
  • system półmiesięczny (15/15),
  • opieka naprzemienna z przewagą jednego rodzica (np. 70/30) - możliwa tylko pod rygorem starannego uzasadnienia.
Zakres Zasada Uwagi
Alimenty Co do zasady brak obowiązku alimentów (oboje rodzice pokrywają koszty w czasie pieczy) Sąd może jednak zasądzić alimenty, gdy dochody rodziców są znacznie różne
800+ Zwykle pobiera jeden rodzic (ten, u którego faktycznie częściej przebywa dziecko) Możliwy podział w przypadku rzeczywistej pieczy po połowie
Świadczenia rodzinne – kryterium dochodowe Może ulec waloryzacji w 2026 roku, jednak prognozy nie są oficjalnie potwierdzone Ewentualne podniesienie kryterium nie wpłynie bezpośrednio na zasady pieczy
Meldunek Nie decyduje o pieczy ani kontaktach Meldunek może pozostać u jednego z rodziców

Kiedy sąd odmówi opieki naprzemiennej?

Najczęstsze powody odmowy:

  • konflikt między rodzicami,
  • brak współpracy w kwestiach szkolnych i zdrowotnych dziecka,
  • znaczna odległość między miejscami zamieszkania,
  • brak stabilnych warunków mieszkaniowych,
  • problemy rodzica z uzależnieniem, agresją lub zaburzeniami psychicznymi.

Opieka naprzemienna a dobro dziecka - podejście sądów

Sądy w latach 2023–2025 podkreślały, że piecza naprzemienna jest rozwiązaniem:

  • korzystnym, gdy dziecko ma silną więź z obojgiem rodziców;
  • wymagającym dojrzałej komunikacji;
  • możliwym także przy umiarkowanym konflikcie, jeśli rodzice potrafią współpracować;
  • niekorzystnym w przypadku rywalizacji rodziców lub wykorzystywania dziecka w konflikcie.

W 2026 roku kierunek orzeczniczy pozostanie podobny - kluczowe jest dobro dziecka, nie preferencje rodzica.

FAQ

Czy w opiece naprzemiennej można otrzymywać alimenty?

Tak - jeżeli dochody rodziców są znacząco różne.

Czy dziecko musi być zameldowane u obojga rodziców?

Nie - meldunek nie wpływa na pieczę.

Czy sąd narzuci opiekę naprzemienną bez zgody rodzica?

Tak, ale tylko wtedy, gdy badania OZSS i materiał dowodowy wykażą, że służy to dobru dziecka.

Czy możliwa jest opieka naprzemienna przy dużej odległości między domami?

Co do zasady - nie, ponieważ destabilizuje to życie szkolne i społeczne dziecka.

Źródła:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809)

Praktyka wydziałów rodzinnych sądów rejonowych