Trybunał rozpatruje obecnie ponad 1,1 tys. spraw przeciwko Polsce związanych z tzw. reformą sądownictwa, która rozpoczęła się w 2017 r. Około 900 z tych spraw zostało odroczonych po wydaniu wyroku w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21), w którym stwierdzono naruszenie podstawowych zasad praworządności, podziału władzy oraz niezależności sądownictwa. W kontekście tych wydarzeń trybunał – podobnie jak wielu ekspertów i organizacji międzynarodowych – podkreślał, że sytuacja w Polsce może wpłynąć na generalną interpretację standardów ochrony praw i wolności jednostki w tym zakresie, jak również określić pozycję RP jako państwa mierzącego się z systemowym, pogłębionym kryzysem praworządnościowym.

KRS i niezawisłość sędziów

W swojej decyzji trybunał podkreślił, że istniejące problemy systemowe wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania krajowego ustawodawstwa oraz praktyk, a ich rozwiązanie wymaga szybkich działań, w tym odpowiednich środków legislacyjnych. ETPC wskazał w szczególności na wadliwą procedurę mianowania sędziów przez Krajową Radę Sądownictwa (KRS), której skład i tryb procedowania są obarczone zasadniczymi wadami i nie pozwalają na stwierdzenie, że organ ten funkcjonuje zgodnie z polską konstytucją. Ponadto, choć stwierdzenie to wydaje się oczywiste, trybunał powtórzył, że zmiany wprowadzone od 2017 r. ograniczyły w sposób niezgodny z konwencyjnymi standardami niezależność sędziów, co dodatkowo podważyło zaufanie do całego systemu sądownictwa. Trybunał zauważył zatem z niepokojem, że ustawa zmieniająca ustawę o KRS – przyjęta przez Sejm 12 lipca 2024 r. i mająca na celu cofnięcie wprowadzonych w 2017 r. zmian, które umożliwiły władzy wykonawczej i ustawodawczej bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów – nie została wprowadzona w życie.

Przywracanie praworządności rozciągnięte w czasie

W listopadzie 2024 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka zgodził się przedłużyć o rok okres realizacji postanowień z wyroku pilotażowego w sprawie Wałęsa p. Polsce. 10 października 2025 r. rząd polski zwrócił się o dalsze przedłużenie tego terminu. Uzasadniając swój wniosek, przedstawił trybunałowi informacje na temat już przyjętych i przygotowywanych środków mających na celu skuteczne rozwiązanie problemów systemowych wskazanych w wyroku pilotażowym. W szczególności wskazał na projekt ustawy o przywróceniu prawa do niezależnego i bezstronnego sądu.

Rząd polski wielokrotnie zapewniał strasburski trybunał o swoim zaangażowaniu w szybkie przywrócenie praworządności oraz wprowadzenie kompleksowych reform. Z uwagi na skalę wymaganych działań oraz trudności związane z blokowaniem określonych i proponowanych rozwiązań, wskazał jednak na potrzebę przyznania mu dłuższego czasu, aby skutecznie zrealizować zaplanowane reformy. Z całą pewnością trybunał przyjmuje te deklaracje jako czynione w dobrej wierze i poparte właściwą argumentacją, wie jednak również o systemowych problemach natury politycznej dotyczących w dużej mierze niemożności przeprowadzenia pogłębionych, całościowych reform, które w pełen sposób przywracałyby ład konstytucyjny, również w wymiarze instytucjonalnym. ©℗