Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Sąd Okręgowy w Gliwicach zwrócił się do Sądu Najwyższego z pytaniem, jak rozumieć przepisy o zrzeczeniu się dziedziczenia. Chodzi o sytuację, w której jeden z rodziców zmarłego zrzeka się dziedziczenia i zrzeczenie to obejmuje także jego dzieci. Sąd chce wiedzieć, czy w takim przypadku rodzeństwo spadkodawcy, czyli dzieci tego rodzica, również traci prawo do spadku po bracie lub siostrze, a jeśli tak, to czy żona zmarłego dziedziczy wtedy całość majątku, czy tylko połowę.
Spór o podział spadku
Sprawa zaczęła się od wniosku żony spadkodawcy, która chciała, by sąd stwierdził nabycie spadku po jej mężu. Małżeństwo nie miało wspólnych dzieci, mężczyzna nie zostawił testamentu, jego matka zmarła wcześniej, a ojciec żyje, ale wcześniej podpisał umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia po synu. Później jednak zakwestionował ważność tej umowy i wskazał, że zmarły miał przyrodniego brata P. R., który uznał, że ma prawo do spadku.
Sąd Rejonowy w Gliwicach orzekł, że umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia była ważna. W związku z tym stwierdził, że żona zmarłego dziedziczy trzy czwarte spadku, a brat jedną czwartą. Sąd przyjął, że ojciec, który się zrzekł dziedziczenia, jest traktowany tak, jakby nie dożył śmierci syna, a wtedy udział, który by mu przypadł, przypada rodzeństwu zmarłego.
Żona spadkodawcy nie zgodziła się z tym rozstrzygnięciem i złożyła apelację, twierdząc, że skoro ojciec zrzekł się dziedziczenia, to również jego dzieci, a więc przyrodni brat zmarłego, nie powinny dziedziczyć. W jej ocenie cały spadek powinien przypaść jej. Brat z kolei uważał, że sąd błędnie policzył udziały i że powinien dostać połowę spadku, a żona drugą połowę.
Skutki umowy zrzeczenia się spadku
Sąd Okręgowy uznał, że sama umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jest ważna, ale pojawiły się wątpliwości, jak rozumieć jej skutki. Zgodnie z kodeksem cywilnym, gdy rodzic nie dożywa śmierci dziecka, jego część spadku przypada rodzeństwu zmarłego. W tej sprawie jednak rodzic nie zmarł, tylko zrzekł się dziedziczenia, a skutki prawne takiego zrzeczenia są podobne do sytuacji, gdy ktoś nie dożywa otwarcia spadku. Pojawiło się więc pytanie, czy rodzeństwo też jest wyłączone z dziedziczenia, skoro ojciec zrzekł się dziedziczenia i umowa obejmowała również jego zstępnych.
W doktrynie istnieją na ten temat dwa różne poglądy. Jeden mówi, że zrzeczenie rodzica obejmuje także jego dzieci, więc rodzeństwo zmarłego nie ma prawa do spadku. Drugi pogląd głosi, że rodzeństwo dziedziczy z własnego tytułu jako bracia i siostry spadkodawcy, niezależnie od tego, że ich rodzic zrzekł się dziedziczenia.
Dodatkową wątpliwość budzi udział małżonka spadkodawcy. Jeżeli bowiem uznać, że zrzeczenie rodzica wyłącza również rodzeństwo, to pojawia się pytanie, czy żona zmarłego powinna dziedziczyć cały majątek, czy tylko połowę. Przepisy w tej kwestii nie są jednoznaczne.
Z tych powodów Sąd Okręgowy uznał, że sprawa wymaga wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy i zwrócił się do niego z pytaniem, jak należy rozumieć skutki zrzeczenia się dziedziczenia w takim przypadku.
Orzecznictwo
Postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z 30 września 2025 r., sygn. akt III Ca 336/24
