Odszkodowania za brak uznania udziału we wspólnotach gruntowych. Senacki projekt w ogniu krytyki MS

Wspólnoty gruntowe to pamiątka po zaborach, z jej skutkami niektórzy mierzą się do dziś. Senat przyjął projekt ustawy, który powinien ucieszyć część udziałowców wspólnot

Wspólne władanie a wyrok TK
Ministerstwo Sprawiedliwości się nie zgadza

Do Sejmu trafił przyjęty przez Senat projekt nowelizacji ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 140 ze zm.).

Wspólne władanie a wyrok TK

Wspólnoty gruntowe to rezultat uwłaszczania mieszkańców wsi, zwłaszcza na terenie dawnych zaborów rosyjskiego i austriackiego. Część gruntów pozostała we wspólnym władaniu, tworząc wspólnotę gruntową. Udział w niej był stosowny do wielkości gospodarstwa. Według ostatniego „Sprawozdania o stanie mienia Skarbu Państwa” we władaniu wspólnot gruntowych na koniec 2022 r. było ponad 80 tys. ha gruntów.

Na podstawie obecnych przepisów ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych po upływie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się decyzji o ustaleniu:

które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową,

▪ wykazu uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej,

▪ wykazu obszarów gospodarstw rolnych przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie nie można stwierdzić ani ich nieważności, ani tego, że zostały one wydane z naruszeniem prawa.

Z tego powodu zainteresowani nie mogą dochodzić odpowiedzialności organów wydających te decyzje w sądzie. Projekt senacki daje im taką możliwość, czym otwiera drogę do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym. Zdaniem senatorów byłoby to wypełnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt SK 21/17), który dotyczył ustawy o scalaniu i wymianie gruntów (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1197 ze zm.). Według senatorów z analogiczną jak w tej ustawie sytuacją mamy do czynienia w ustawie o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych.

Ministerstwo Sprawiedliwości się nie zgadza

Nie zgodziło się z tym Ministerstwo Sprawiedliwości, tłumacząc, że gdyby TK tak uważał, to mając na uwadze spójność prawa, wspomniałby o tym w uzasadnieniu wyroku. Zdaniem MS nie ma związku między orzeczeniem a propozycją senacką. Co więcej, resort przypomina, że w następstwie wejścia w życie w 2015 r. nowelizacji ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych w przypadku wspólnot gruntowych o nieuregulowanym statusie osoby uprawnione mogły wystąpić w ciągu roku od wejścia w życie tych przepisów (do 31 grudnia 2016 r.) z wnioskiem o ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, a także z wnioskiem o ustalenie podmiotów uprawnionych oraz ich udziałów we wspólnocie.

„Powyższe oznacza, że ustawodawca przyznał osobom, które wywodziły roszczenia o uznanie ich udziału we wspólnocie gruntowej, instrumenty prawne służące wykazaniu ich prawa do udziału we wspólnocie gruntowej. Jednocześnie składanie wniosków (roszczeń) w tym zakresie z uwagi na konieczność stabilizacji stosunków prawnych i przede wszystkim z uwagi na potrzebę ostatecznego uporządkowania wspólnot gruntowych zostało ograniczone czasowo. W tym stanie może nasuwać się spostrzeżenie, że celem projektu (…) jest ochrona interesów majątkowych tych podmiotów, które nie złożyły w wyznaczonym terminie wniosku o uwzględnienie przez starostę ich udziału we wspólnocie gruntowej. (…) Oznacza to, że celem projektodawcy jest stworzenie możliwości ubiegania się o odszkodowanie osobom, które w przewidzianym przez ustawodawcę okresie zachowały się biernie i nie wykazały przysługującego im prawa, mimo że stanowiło to podstawę uznania ich uprawnień do udziału we wspólnocie gruntowej” – czytamy w opinii, którą MS przesłało do Senatu.

Dalej resort wskazuje, że propozycja izby wyższej stawia w korzystniejszej sytuacji osoby, które nie skorzystały z przysługujących im praw w 2016 r., wobec sytuacji tych, którzy zadbali o uregulowanie stanu prawnego w terminie, jaki dawała nowelizacja z 2015 r. Ci, którzy nie wykazali praw do udziałów we wspólnocie, będą mogli wystąpić o odszkodowanie stanowiące ekwiwalent określonej części wspólnoty gruntowej. A ci, którzy wystąpili z wnioskiem w wyznaczonym terminie, są wprawdzie osobami posiadającymi określony udział we wspólnocie, ale nie mogą go spieniężyć, bo uprawnienie do korzystania z wspólnoty gruntowej nie podlega bezpośrednio zbyciu, chyba że dojdzie do podziału współwłasności. ©℗