Subskrybuj nas na Youtube
Dobrze przemyślane i wcześniejsze uregulowanie spraw własnościowych w rodzinie wymaga m.in. znajomości podstawowych możliwości prawnych, w ramach których rodzice lub rodzic może rozporządzić majątkiem względem swoich dzieci.
Rodzice myślący o przepisaniu części lub całości swojego majątku na dziecko (dzieci) mają do wyboru trzy podstawowe możliwości:
- umowa darowizny
- umowa dożywocia
- testament
Każda z powyższych form przeniesienia własności ma nieco inne konsekwencje prawne. Podstawowa różnica jest taka, że darowizna i umowa dożywocia powodują, że obdarowane dziecko staje się właścicielem przekazanego mu majątku w terminie określonym w umowie. W przypadku zaś testamentu przeniesienie własności następuje dopiero po śmierci spadkodawcy (po otwarciu spadku).
Nieruchomość: Podział albo współwłasność
Warto także pamiętać, że jeżeli do przekazania mamy jednolitą nieruchomość (niepodzieloną prawnie, widniejącą w ewidencji lub księdze wieczystej jako jedna) wówczas należy ją albo uprzednio podzielić na dwie odrębne, albo przekazać nieruchomość jako współwłasność obdarowanych (np. dla dwojga dzieci po 50 proc.). W przypadku przepisania na dzieci w formie współwłasności konieczne może się okazać także późniejsze zniesienie współwłasności. Wówczas każde z obdarowanych dzieci stanie się samodzielnym właścicielem części nowej, już podzielnej nieruchomości (np. działki czy domu).
Darowizna
Naturą i celem takiej umowy jest nieodpłatne przysporzenie (wzbogacenie) po stronie obdarowanego (obdarowanych) kosztem majątku darczyńcy (np. rodziców). Umowa darowizny uregulowana jest w art. 888-902 Kodeksu cywilnego. Gdy przedmiotem takiej umowy jest nieruchomość, wówczas wymaga to zachowania formy aktu notarialnego. Darczyńca musi się liczyć z następującymi kosztami u notariusza:
- taksa notarialna
- podatek VAT (23 proc.)
- opłata sądowa za wpis do księgi wieczystej wraz z wynagrodzeniem dla notariusza za przesłanie do sądu wniosku o dokonanie wpisu
- podatek od spadków i darowizn (jest pobierany, gdy np. darowizna obejmuje także synową lub zięcia)
O precyzyjne wyliczenie kosztów planowanej umowy warto wcześniej zapytać wybranego notariusza.
Warto pamiętać, że darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie (pogorszeniu), że wykonanie darowizny (przeniesienie prawa własności nieruchomości na dziecko) nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Zgodnie z art. 897 Kodeksu cywilnego, jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Ponadto darczyńca (np. rodzic) może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 898 Kodeksu cywilnego).
Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Należy jednak pamiętać, że rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.
Umowa dożywocia
Umowa dożywocia została uregulowana w art. 908-916 Kodeksu cywilnego. Jej kodeksowa definicja brzmi następująco (art. 908 par. 1 Kodeksu cywilnego): „Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”. Zatem, upraszczając, obdarowane nieruchomością dziecko w przypadku takiej umowy jest zobowiązane do określonych świadczeń na rzecz np. rodzica, który przepisał nań ową nieruchomość.
Stronami umowy dożywocia mogą być tylko pełnoletnie osoby. Co istotne, umowa dożywocia nie jest traktowana jak darowizna. Ma to znaczenie ze względu na fakt, że nie jest ona brana pod uwagę dla potrzeb ustalania zachowku. Umowę dożywocia należy sporządzić w formie aktu notarialnego.
Testament
Gdy rodzic-spadkodawca nie zamierza zdawać się na przepisy spadkowe Kodeksu cywilnego, a szczególnie wtedy, gdy chce podzielić swój majątek inaczej, niż stanowią reguły ustawowego dziedziczenia, ma do dyspozycji testament, w którym może rozporządzić swoim majątkiem. Własnoręczny zapis testamentowy, opatrzony podpisem i datą albo testament sporządzony w obecności notariusza znacząco ułatwia spadkobiercom uzyskanie przypisanych im składników majątku spadkobiercy.
Co jeśli zmarły nie pozostawił testamentu? W razie braku jakiegokolwiek wyrażenia swojej woli co do spraw majątkowych na wypadek śmierci, dzieci oraz inni bliscy i dalsi krewni, zwani łącznie spadkobiercami, będą mogli objąć części majątku zgodnie z przepisami dziedziczenia ustawowego uregulowanego w Kodeksie cywilnym (art. 931-940).
Podstawową zasadą dziedziczenia ustawowego jest, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (dziedziczą oni w częściach równych). Przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Z kolei jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.