Warto przypomnieć reguły związane z zawieraniem w obrocie konsumenckim umów o kredyt wiązany, w szczególności w zakresie odpowiedzialności gwarancyjnej kredytodawcy, oraz wątpliwości temu towarzyszące.
Przez umowę o kredyt wiązany rozumiemy umowę o kredyt, zgodnie z którą:
a) kredyt służy wyłącznie finansowaniu innej umowy dotyczącej dostawy określonych towarów lub świadczenia określonej usługi (tzw. umowy podstawowej, np. umowa sprzedaży, umowa o dzieło, umowa zlecenia, umowa o usługę) oraz
b) umowa o kredyt konsumencki oraz umowa podstawowa stanowią – z obiektywnego punktu widzenia – jedną transakcję handlową, powiązaną ze sobą treściowo i funkcjonalnie.
Uznaje się, że jedna transakcja handlowa ma miejsce wtedy, gdy dostawca towarów lub usług sam finansuje kredyt na potrzeby konsumenta lub, w przypadku finansowania przez kredytodawcę, gdy:
i) współpracuje on z dostawcą towarów lub usług w związku z zawarciem lub przygotowaniem umowy o kredyt lub
ii) nabywane towary lub świadczenie danej usługi jest wyraźnie określone w umowie o kredyt.
Poza zakresem umów o kredyt wiązany pozostają natomiast sytuacje, w których umowa kredytu pozwala na finansowanie przez konsumenta nieokreślonej kategorii towarów i usług. Ponadto, częściowe przeznaczenie uzyskanego kredytu na inne potrzeby wyłącza tę umowę z zakresu omawianej definicji. Należy również zauważyć, że dla uznania umowy za umowę o kredyt wiązany, nie jest konieczne istnienie porozumienia między kredytodawcą a sprzedawcą. Wątpliwości budzi natomiast, czy w ramach umowy o kredyt wiązany sprzedawca będący stroną umowy podstawowej musi posiadać status przedsiębiorcy.
W związku z zawarciem przez konsumenta umowy o kredyt wiązany, reguły ochronne zostały skonstruowana na kilku płaszczyznach.
Po pierwsze, ustawa o kredycie konsumenckim zapewnia obowiązek przekazania konsumentowi odpowiednich informacji o oferowanym produkcie (prawo do informacji). Umowa o kredyt wiązany powinna określać w szczególności opis produktu oraz cenę nabycia produktu.
Po drugie, obowiązek przekazania konsumentowi określonych informacji został zabezpieczony przez sankcję kredytu darmowego. W przypadku naruszenia obowiązków informacyjnych przez kredytodawcę, konsument może złożyć pisemne oświadczenie i jest uprawniony do zwrotu kredytu bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób określony w umowie. Konsument zobowiązany jest jednak zwrócić koszty ustanowienia zabezpieczenia kredytu przewidziane w umowie.
Po trzecie, konsument dysponuje uprawnieniem do odstąpienia od umowy o kredyt wiązany. W takiej sytuacji konsument powinien zwrócić kredytodawcy należne mu odsetki należne za okres do dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Jeżeli konsument skorzystał z ustawowego prawa do odstąpienia od umowy podstawowej, to odstąpienie jest skuteczne także wobec umowy o kredyt wiązany. Ponadto, odstąpienie od umowy jest także skuteczne wobec umowy o kredyt związanej z usługą dodatkową.
Wreszcie, na wypadek braku wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy podstawowej, konsument dysponuje roszczeniem o wykonanie zobowiązania wobec kredytodawcy. Odpowiedzialność kredytodawcy może mieć miejsce wówczas, gdy żądanie przez konsumenta wykonania tego zobowiązania przez sprzedawcę nie było skuteczne. W takiej sytuacji odpowiedzialność kredytodawcy jest ograniczona do wysokości udzielonego konsumentowi kredytu.
Omawiana konstrukcja wzmacnia powiązanie między umową podstawową i umową kredytu, pozwalając na bezpośrednie dochodzenie przez konsumenta wykonania zobowiązania wynikającego z umowy podstawowej w ramach stosunku prawnego wiążącego go z kredytodawcą. Dochodzenie odpowiedzialności kredytodawcy nie jest jednak uzależnione od istnienia pomiędzy kredytodawcą a sprzedawcą umowy o wyłączność świadczenia usług w zakresie kredytu na rzecz klientów sprzedawcy.
Podkreślenia wymaga, że odpowiedzialność kredytodawcy nie może powstać bez istnienia dwóch stosunków prawnych: umowy o kredyt konsumencki oraz umowy podstawowej. Dlatego też wygaśnięcie umowy o kredyt lub umowy podstawowej powodują również wygaśnięcie odpowiedzialności kredytodawcy.
Omawiany szczególny instrument ochrony konsumenta, zgodnie z orzecznictwem TSUE, odnosi się zarówno do umów kredytu o jednorazowe sfinansowanie zakupu produktu, jak również do umów pozwalających na uzyskiwanie produktów w sposób wielokrotny.
Zgłoszenie przez konsumenta roszczenia wobec sprzedawcy nie wymaga szczególnej formy i może odbyć się w ramach procedury reklamacyjnej. Nieskuteczność żądania konsumenta uprawniająca go do skorzystania z odpowiedzialności kredytodawcy może przejawiać się nie tylko w bezpośredniej odmowie spełnienia świadczenia wynikającego z umowy podstawowej ale też brak faktycznej i terminowej realizacji żądania konsumenta.
Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim nie przesądzają jednoznacznie, w jakiej chwili może dojść do powstania roszczenia konsumenta wobec kredytodawcy. Zgodnie z jednym poglądem roszczenie powstaje dopiero w chwili, gdy konsument wyczerpie środki prawne wobec sprzedawcy (nawet łącznie z bezskuteczną egzekucją) W świetle drugiego poglądu, wystarczające jest jedynie wezwanie sprzedawcy do spełnienia świadczenia, które nie doprowadzi do wykonania zobowiązania.
Wątpliwości budzi również kwestia, czy przedmiotowy mechanizm ochronny pozwala na dochodzenie przez konsumenta pierwotnych roszczeń, których mógł dochodzić od sprzedawcy, czy także dalszych roszczeń, wynikających z naruszenia umowy przez sprzedawcę. Spory wywołuje również kwestia czy objęte są jego zakresem roszczenia z innej podstawy prawnej niż umowa podstawowa, w szczególności z deliktu lub bezpodstawnego wzbogacenia.
Omawiając przedmiotowy instrument zabezpieczający konsumenta należy również wskazać, że przesłanki, jak i zakres przewidzianej w nim odpowiedzialności, nie mogą być modyfikowane in minus w treści umowy kredytu wiązanego. W razie niewykonania lub niewłaściwego wykonania roszczenia konsumenta, kredytodawca ponosi odpowiedzialność ex contractu za wyrządzoną konsumentowi szkodę.