Urlop wychowawczy stanowi odrębny tytuł do objęcia ubezpieczeniami społecznymi

Jak rozumieć pojęcia

Jeśli mowa o „rencie”, to nie chodzi tu o świadczenia przyznawane na podstawie przepisów prawa cywilnego, np. rentę wyrównawczą czy rentę socjalną. Przez „inny tytuł do ubezpieczeń” nie należy również rozumieć podstawy, z której osoba skorzystała z uprawnienia do przerwy w pracy, czyli stosunku pracy z pracodawcą udzielającym urlopu.

Uwaga! Oznacza to, że jeśli w okresie tej przerwy osoba podejmie zatrudnienie, np. na podstawie umowy zlecenia, niezależnie od tego, czy zawartej z dotychczasowym pracodawcą czy innym podmiotem – to właśnie ta umowa będzie stanowić podstawę do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi.

Osoba korzystająca z uprawnienia rodzicielskiego musi poinformować płatnika składek o uzyskaniu prawa do emerytury lub renty albo o zaistnieniu innego źródła, z którego wynika obowiązek ubezpieczeń społecznych.

Od jakiej podstawy wykazywać składki

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi kwota 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. Jednocześnie jednak podstawa ta nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy i nie może być niższa niż 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Uwaga! Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych za miesiące od stycznia do grudnia 2025 r. nie może być:

• wyższa niż 5203,80 zł, tj. 60 proc. z 8673 zł oraz
• niższa niż 3499,50 zł, tj. 75 proc. z 4666 zł.

Aby prawidłowo wyznaczyć podstawę wymiaru składek dla osoby przebywającej na urlopie wychowawczym, należy porównać bieżącą kwotę graniczną tj. 5203,80 zł, z kwotą średniego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi za 12 miesięcy przed rozpoczęciem urlopu. Jeżeli faktyczne wynagrodzenie pracownika jest wyższe niż kwota 5203,80 zł, to za podstawę przyjmuje się właśnie tę ustawową kwotę graniczną. I odwrotnie, jeśli ta kwota graniczna przewyższa wynagrodzenie pracownika, to składki są naliczane od faktycznego wynagrodzenia.

Zasady obliczania przeciętnego wynagrodzenia

Przy ustalaniu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia trzeba stosować zasady obliczania podstawy wymiaru zasiłków, ale nie wszystkie. Przyjmuje się wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu wychowawczego, jeśli stanowiło podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.

Do podstawy wymiaru składek osób przebywających na urlopie wychowawczym uwzględnia się wynagrodzenie pracownika u danego płatnika składek – tego, który udzielił urlop wychowawczy. Trzeba jednak pamiętać, że wynagrodzenie przyjmuje się w pełnej wysokości, a nie po odliczeniu części składek społecznych finansowanych przez pracownika (13,71 proc.).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie uzyskuje się dzieląc sumę wynagrodzeń uzyskanych przez pracownika w przyjmowanym okresie, przez liczbę tych miesięcy, w których wynagrodzenie to osiągnął.

W przypadku, gdy pracownik rozpoczął korzystanie z urlopu wychowawczego przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych zatrudnienia, należy uwzględniać wynagrodzenie uzyskane u danego płatnika składek za pełne miesiące kalendarzowe trwania stosunku pracy.

Nieprzepracowanie części miesiąca

Jeżeli w okresie, za który wynagrodzenie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, pracownik nie osiągnął pełnego wynagrodzenia wskutek nieprzepracowania części miesiąca z przyczyn usprawiedliwionych:

1) wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował mniej niż połowę obowiązującego go w danym miesiącu czasu pracy,

2) przyjmuje się, po uzupełnieniu stosownie do rodzaju składników wynagrodzenia, wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go w danym miesiącu czasu pracy.

Uzupełnienia wynagrodzenia (powyższy pkt 2) dokonuje się, jeżeli w okresie 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy wynagrodzenie pracownika uległo zmniejszeniu z przyczyn usprawiedliwionych. Wówczas jako uzupełnione przyjmuje się wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie nawiązującym stosunek pracy, jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości. Natomiast przy wynagrodzeniu zmiennym jako uzupełnione traktuje się wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby przepracował pełny miesiąc kalendarzowy. W tym celu:

1) jeżeli pracownik przepracował choćby jeden dzień – dzieli się wynagrodzenie osiągnięte za przepracowane dni robocze przez liczbę dni roboczych, w których zostało ono osiągnięte i mnoży przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w danym miesiącu,

2) jeżeli pracownik nie osiągnął w danym miesiącu żadnego wynagrodzenia – przyjmuje się kwotę zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości wypłaconej za ten miesiąc pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku u płatnika składek.

Przy ustalaniu przeciętnego wynagrodzenia za okres 12 miesięcy kalendarzowych obowiązuje też zasada, zgodnie z którą uwzględnia się wszystkie składniki przychodu uzyskiwane ze stosunku pracy, które nie zostały wyłączone z podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe pracownika, na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych lub par. 2 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zatem przy ustalaniu podstawy wymiaru składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym nie należy wyłączać m.in. składników przysługujących za okresy pobierania świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Chodzi tu np. o składniki wynagrodzenia nieuzależnione bezpośrednio od indywidualnego wkładu pracy pracownika, ale od wyników grupy pracowników lub całego zakładu pracy, koszty wynajmu mieszkania, pakietu medycznego czy dodatkowego ubezpieczenia na życie.

Finansowanie i wysokość składek

Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych finansuje w całości budżet państwa. Wysokość składek na te ubezpieczenia, wyrażona w procentach, jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych i wynosi:

• na ubezpieczenie emerytalne – 19,52 proc. podstawy wymiaru,
• na ubezpieczenie rentowe – 8 proc. podstawy wymiaru.

Zmniejszenie podstawy za niepełny miesiąc

Jeżeli urlop wychowawczy rozpoczął się w trakcie miesiąca, kwotę ustalonej podstawy wymiaru składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym – zarówno tej z faktycznego wynagrodzenia, jak i odpowiadającej górnej lub dolnej granicy – zmniejsza się proporcjonalnie do okresu ubezpieczenia w tym miesiącu z tytułu tego urlopu. [przykład 1]

PRZYKŁAD 1

Ubezpieczenie zdrowotne

Osoba na urlopie wychowawczym podlega też obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli nie ma innych tytułów do tego ubezpieczenia. Składka ta również jest w całości pokrywana przez budżet państwa i wynosi 9 proc. podstawy wymiaru.

W przypadku zbiegu tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego składka finansowana z budżetu państwa opłacana jest tylko wtedy, gdy nie ma innej podstawy do objęcia tym ubezpieczeniem. W takim przypadku ubezpieczony musi poinformować płatnika składek o opłacaniu składek z innego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego.

Co prawda nie jest już on wypłacany, ale cały czas obowiązuje jako podstawa składki zdrowotnej i wynosi 620 zł.

Składka jest miesięczna i niepodzielna, wynosi 55,80 zł (9 proc.). Ustalając podstawę jej wymiaru za dany miesiąc, nie stosuje się zasady proporcjonalnego jej zmniejszania w stosunku do okresu podlegania temu ubezpieczeniu.

Zgłoszenie i rozliczanie składek

Zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym należy do obowiązków płatnika składek.

Przekazanie tego raportu jest traktowane na równi ze zgłoszeniem do ubezpieczeń. Dodatkowo płatnicy składek są zobowiązani do przekazania za osoby przebywające na urlopie wychowawczym raportu ZUS RSA z kodem świadczenia/przerwy 121, 122.

Podstawy wymiaru i naliczone składki na poszczególne ubezpieczenia wykazuje się w raportach rozliczeniowych ZUS RCA, a potem zsumowane kwoty składek przenosi się do deklaracji zbiorczej ZUS DRA jako finansowane przez budżet państwa.

Jeżeli osoba przebywająca na urlopie wychowawczym poinformuje płatnika składek, że w okresie urlopu wychowawczego np. zyskała inny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, nie powinna być zgłaszana przez płatnika z kodem tytułu ubezpieczenia 1211 x x, co oznacza, że nie powinna być wykazywana w imiennych raportach miesięcznych ZUS RCA z kodem tytułu 1211 x x (tylko ZUS RSA pozostaje). ©℗