Zwolnienie na opiekę na zdrowe dziecko

Rzecznik Praw Dziecka i Naczelna Rada Adwokacka pismem z dnia 12 kwietnia 2025 r. złożyli postulat do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o zmianę art. 188 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, który dotyczy zwolnienia na opiekę na zdrowe dziecko do lat 14. Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracownik może skorzystać z dwóch dni wolnych lub 16 godzin na opiekę, jednak ilość dni wolnych od pracy nie zwiększa się w przypadku, gdy pracownik wychowuje więcej niż jedno dziecko. Dlatego zdaniem wnioskodawców pokrzywdzone są w tym zakresie rodziny wielodzietne, bowiem w przeciwieństwie do innych uprawnień pracowniczych takich jak urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński, urlop z tytułu przysposobienia, a także dodatkowy urlop z tytułu przysposobienia - liczba dni wolnych na opiekę nie ulega zwiększeniu wraz z liczbą posiadanych dzieci poniżej 14 roku życia.

Autorzy propozycji wskazują, że obecny stan prawny może budzić wątpliwości co do zgodności z art. 32 Konstytucji, tj. zasadą równości. Dodatkowo podniesiono, że kwestia obowiązku zapewnienia prawidłowej opieki nad dzieckiem może być postrzegana również przez pryzmat zasady konstytucyjnej ochrony praw dziecka wskazanej w art. 72 Konstytucji RP.

Nawet 5 dni wolnych w roku

W piśmie zaproponowano by art. 188 § 1 Kodeksu pracy brzmiał: „Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W przypadku pracownika wychowującego jednocześnie dwoje lub więcej dzieci w wieku do 14 lat wymiar zwolnienia od pracy ulega proporcjonalnemu zwiększeniu o 8 godzin lub 1 dzień na każde dziecko, z tym, że łączny wymiar zwolnienia nie może przekroczyć 40 godzin lub 5 dni w ciągu roku kalendarzowego”.

W praktyce rodzic miałby do wykorzystania następujący wymiar zwolnienia:

  • 2 dni przy 1 dziecku,
  • 3 dni przy 2 dzieci,
  • 4 dni przy 3 dzieci,
  • 5 dni przy 4 lub więcej dzieci.

Zdaniem wnioskodawców, zaproponowany mechanizm pozwala na zwiększenie rozmiaru uprawnienia w sposób stopniowy i nieprzekraczający nadmiernego obciążenia pracodawców. Ponadto RPD i NRA zwracają uwagę na kwestię finansową. Dlatego uwzględniono przeniesienie ciężaru ponoszenia wynagrodzenia za czas takiego zwolnienia w rozmiarze przekraczającym 2 dni w roku z pracodawcy na ZUS.

Czy ministerstwo przychyli się do tej propozycji? Dotychczas resort pracy nie odpowiedział na apel Rzecznika Praw Dziecka i Naczelnej Rady Adwokackiej.

Opieka nad dzieckiem

Zgodnie z brzmieniem art. 188 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia obliczanego jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Co istotne, przepis ten dotyczy zwolnienia na opiekę na zdrowe dziecko do lat 14. Chodzi o sytuacje jak np. zebranie w szkole, przedstawienie w przedszkolu czy przerwa w funkcjonowaniu szkoły. Dla przypomnienia, w przypadku dziecka chorego do lat 14, rodzicowi przysługuje zasiłek opiekuńczy.

Tylko jeden z rodziców lub opiekunów dziecka może skorzystać z prawa do dni wolnych. Zwolnienie na opiekę przysługuje bez względu na liczbę dzieci. Oznacza to, że dwa dni wolnego albo 16 godzin przysługuje rodzicom wychowującym zarówno jedno, jak i dwoje czy troje dzieci.

Za czas zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia obliczanego tak jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Wniosek o opiekę nad dzieckiem

W celu skorzystania ze zwolnienia należy przedłożyć pracodawcy wniosek w formie papierowej lub elektronicznej. Pracownik, składając pierwszy wniosek o udzielenie takiego zwolnienia w danym roku kalendarzowym, musi określić, czy chce wykorzystać zwolnienie na opiekę w dniach czy w godzinach. Przykładowo, jeśli rodzic w 2025 roku zawnioskował o udzielenie jednego dnia zwolnienia, w kolejnym wniosku nie może wystąpić o udzielenie wolnego w godzinach. Pracownik może zawnioskować o udzielenie dni wolnych łącznie w pełnym wymiarze bądź oddzielnie. Ważne aby w danym roku kalendarzowym nie przekroczył dwóch dni. Ponadto pracownik we wniosku nie musi uzasadniać pracodawcy przyczyn swojej decyzji, w tym udowodniać, że dziecko potrzebuje aktualnie opieki.

Co ważne, zwolnienie na opiekę nie przechodzi na następny rok kalendarzowy, zatem w przypadku jego niewykorzystania w danym roku zwolnienie po prostu przepada oraz nie można go zamienić na ekwiwalent pieniężny.