Renciści socjalni mogą utracić świadczenie uzupełniające

1 stycznia 2025 r. weszła w życie ustawa z 27 września 2024 r. o zmianie ustawy o rencie socjalnej oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa zmieniająca). Wprowadziła ona korzystne zmiany dla osób uprawnionych do renty socjalnej. Świadczenie to przysługuje osobom, których schorzenia powstałe w młodym wieku uniemożliwiły rozpoczęcie pracy zawodowej i tym samym wypracowanie stażu uprawniającego do renty z tytułu niezdolności do pracy. Renta socjalna jest równa kwocie najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Obecnie wynosi 1780,96 zł.

Zbieg wypłat

Przepisy ustawy o rencie socjalnej co do zasady nie pozwalają na równoczesne pobieranie renty socjalnej oraz innego świadczenia o charakterze emerytalno-rentowym. Wyjątek dotyczy tych rencistów socjalnych, którzy są równocześnie uprawnieni do renty rodzinnej. Osoby te mogą pobierać oba świadczenia w pełnych kwotach, jednak pod warunkiem, że ich suma nie przekracza określonego limitu.

Do końca 2024 r. obowiązywał przepis, zgodnie z którym w przypadku zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej kwota renty socjalnej była tak obniżana, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie 3561,92 zł). Kwota obniżonej renty socjalnej nie mogła być niższa niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie 178,10 zł). Renta socjalna w ogóle nie przysługiwała, jeżeli kwota renty rodzinnej przekraczała 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Ustawa zmieniająca wprowadziła korzystną zmianę dla osób pobierających rentę socjalną wraz z rentą rodzinną. Od 1 stycznia 2025 r. limit dla pobierania tych dwóch świadczeń został zwiększony do 300 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (5342,88 zł). Nowy limit obowiązuje również dla samej renty rodzinnej. Jeśli jej wysokość przekracza ten zwiększony próg, renta socjalna nie przysługuje.

Osoby, które były dotychczas uprawnione do renty socjalnej oraz renty rodzinnej, nie muszą zgłaszać do ZUS wniosku o podwyższenie renty socjalnej w związku ze zmianą limitu. ZUS od stycznia sam podwyższa te świadczenia. Jedynie ci, którym dotychczas renta socjalna nie przysługiwała w związku z przekroczeniem 200-procentowego limitu, muszą wystąpić z nowym wnioskiem o to świadczenie. Po jego rozpatrzeniu i przyznaniu renty socjalnej ZUS ustali jej wysokość w zbiegu z rentą rodzinną.

Dodatkowe uprawnienie

Osoby uprawnione do renty socjalnej, które dodatkowo mają stwierdzoną niezdolność do samodzielnej egzystencji, mogą również pobierać świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Przysługuje ono, jeśli nie mają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, nie przekracza ustawowo określonego limitu (obecnie 2419,33 zł).

Nie wszystkie świadczenia (o charakterze innym niż jednorazowe) wliczają się do wspomnianego limitu. Są to różnego rodzaju dodatki do świadczeń (np. dodatek pielęgnacyjny, dodatek dla sieroty zupełnej, czy dodatek kombatancki), zasiłek pielęgnacyjny, ale również renta rodzinna po zmarłym rodzicu dla osób, które stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie do ukończenia 16 lat lub do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16. rok życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 roku życia.

Tak więc osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji uprawniona do renty socjalnej, mająca również przyznaną rentę rodzinną, o której mowa wyżej, może uzyskać świadczenie uzupełniające. Kwoty renty rodzinnej nie wlicza się do ustawowego limitu, w związku z czym świadczenie uzupełniające może przysługiwać albo w pełnej kwocie 500 zł (gdy osoba uprawniona nie pobiera żadnych innych świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych), albo w odpowiednio niższej kwocie (gdy ma jeszcze inne świadczenia pieniężne).

I właśnie te osoby w wyniku podwyższenia renty socjalnej od 1 stycznia 2025 r. (w związku ze zmianą wysokości limitu dla zbiegu z rentą rodzinną) mogą mieć ustaloną niższą wysokość świadczenia uzupełniającego lub też całkowicie utracić prawo do niego. [przykłady 1 i 2]

przykład 1

przykład 2

przykład 3

przykład 4

Z urzędu albo na wniosek

Przepisy obowiązujące od 1 stycznia 2025 r. przewidują nowe świadczenie dla osób pobierających rentę socjalną, które mają orzeczoną niezdolność do samodzielnej egzystencji. Chodzi o dodatek dopełniający w miesięcznej wysokości 2520 zł. Będzie on przyznawany przez ZUS z urzędu (tym rencistom socjalnym, którzy 1 stycznia br. mieli już orzeczoną niezdolność do samodzielnej egzystencji) lub na wniosek (tym, którzy dostaną takie orzeczenie).

Dodatek będzie wypłacany wraz z rentą socjalną. ZUS wypłaci go pierwszy raz w maju b.r. z wyrównaniem od stycznia 2025 r. (dla tych, którym przyzna dodatek z urzędu) lub od miesiąca zgłoszenia wniosku (dla tych, którym przyzna dodatek na wniosek).

Osoby uprawnione do dodatku dopełniającego mogą również pobierać świadczenie uzupełniające (zasady przyznawania i ustalania wysokości omówiliśmy wyżej). Wspólnym warunkiem przyznania obu świadczeń jest bowiem posiadanie orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Ustawa, która wprowadziła do polskiego systemu prawa dodatek dopełniający, przyjęła pośrednio zasadę, że z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji przysługuje jedno świadczenie – dodatek dopełniający albo świadczenie uzupełniające. Ustawa zmieniająca zawiera regulację, zgodnie z którą dla celów ustalania uprawnień do świadczeń finansowanych ze środków publicznych oraz ustalania wysokości tych świadczeń, dodatek dopełniający uwzględnia się na tych samych zasadach co rentę socjalną. Oznacza to m.in., że dodatek dopełniający będzie miał wpływ na prawo i wysokość świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. A skoro tak, to przyznanie dodatku dopełniającego renciście socjalnemu, który ma również prawo do świadczenia uzupełniającego spowoduje, że albo utraci on to prawo albo świadczenie uzupełniające będzie musiało zostać zmniejszone.[przykłady 3 i 4 s. D1] ©℗