Problem mogą mieć ci, którym do świadczenia trzeba zaliczyć pracę za granicą. Instytucje ubezpieczeniowe z innych krajów nie spieszą się z przesłaniem o tym informacji.
W jednym z ostatnich numerów dodatku Ubezpieczenia i Świadczenia (DGP nr 130 z 7 lipca 2016 r.) zwracaliśmy uwagę na potencjalne skutki, jakie może mieć dla ubezpieczonych wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Teoretycznie wiele osób mających za sobą staż pracy tam przebyty może stracić prawo do doliczenia go sobie przy występowaniu o emeryturę lub inne świadczenia w ZUS. Okazuje się jednak, że nawet dzisiaj nie zawsze jest to proste, bo wymaga współpracy dwóch albo więcej instytucji ubezpieczeniowych z różnych krajów.
Występując o emeryturę i doliczenie lat pracy w innym kraju, ubezpieczony musi się liczyć z tym, że rozpatrzenie wniosku może potrwać dużo dłużej niż zwykle. ZUS musi bowiem otrzymać odpowiednie dokumenty od zagranicznych instytucji, a nie ma żadnych środków, aby je do tego zmusić lub przyspieszyć ich działanie. Zdarza się więc, że ubezpieczeni irytują się na ZUS, zarzucając mu opieszałość, i składają do sądu skargi, a tymczasem wina nie leży po jego stronie.
Wymagany formularz
Zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z przepisów o koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego) ubezpieczony ma prawo doliczyć sobie staż pracy odbyty w innym kraju UE oraz kilku innych, do których także stosuje się te reguły. Jeśli ZUS otrzyma taki wniosek, to musi wystąpić do swojego zagranicznego odpowiednika o wydanie formularza E205, tj. zaświadczenia o przebiegu ubezpieczenia w danym kraju. Bez tego formularza nie będzie możliwe uwzględnienie zatrudnienia, nawet jeśli ubezpieczony będzie miał dokumenty wystawione przez pracodawcę, np. odpowiedniki polskich świadectw pracy, książeczek ubezpieczeniowych itd. To, co wystarcza do zaliczenia stażu w Polsce, nie ma wpływu na uznanie ubezpieczenia za granicą.
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje 30 dni na wydanie decyzji, przy czym termin ten liczy się od wyjaśnienia ostatniej okoliczności. Za taką okoliczność trzeba uznać przekazanie formularza E205 przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową, a to może potrwać bardzo długo. Problem w tym, że ZUS nie ma żadnych narzędzi, aby ją zmusić do podjęcia działań. Również ubezpieczony nie może nic zrobić w tej sprawie.
Odwołanie także nieskuteczne
Na pewno nieskuteczne będzie składanie skargi na bezczynność organu do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Sąd skargę najprawdopodobniej (i słusznie) odrzuci, nawet jej nie rozpoznając merytorycznie, uzna się bowiem za niewłaściwy w sprawie. Prawidłowym trybem w takich przypadkach byłoby złożenie odwołania od niewydania decyzji zgodnie z art. 83 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Byłoby, ale w tej sytuacji nie jest, bo najprawdopodobniej zostałoby i tak oddalone. Przepis ten daje bowiem możliwość podjęcia przez ubezpieczonego działań, w sytuacji gdy ZUS mimo przedstawienia mu wszystkich wymaganych dokumentów z różnych względów decyzji nie wydaje. W tym jednak przypadku ZUS nie wydaje decyzji z konkretnego powodu – nie ma wszystkich dokumentów.
Gdyby jednak ubezpieczony pozyskał informację (np. po przejrzeniu akt), że ZUS już taki formularz ma, a mimo to decyzji nie wydaje, złożenie odwołania byłoby działaniem jak najbardziej prawidłowym. Trzeba się jednak liczyć z tym, że może się okazać, iż istnieją inne przyczyny, dla których postępowanie nie jest jeszcze zakończone.
Możliwa zaliczka
Ubezpieczonemu pozostaje więc tylko czekać. W tym czasie jednak nie ma prawa do świadczeń. Tymczasowym rozwiązaniem może być przyznanie przez ZUS emerytury zaliczkowej.
Na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej czytamy: „Ustalenie prawa do emerytury, szczególnie emerytury unijnej, i wyliczenie jej wysokości zazwyczaj wymaga dłuższego czasu. Aby wnioskodawca w tym czasie nie został bez środków do życia, istnieje możliwość zaliczkowej wypłaty świadczenia. W sytuacji gdy instytucja ubezpieczeniowa stwierdzi, że na podstawie ustawodawstwa stosowanego przez tę instytucję wnioskodawcy przysługuje prawo do emerytury bez konieczności stosowania zasady sumowania okresów, może przyznać prawo do zaliczkowej wypłaty emerytury”. (źródło: www.mppis.gov.pl). Istotnie, przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dopuszczają taką możliwość. Zgodnie z art. 120 tej ustawy jeśli prawo świadczeń zostało udowodnione, ale zainteresowany nie przedłożył dowodów niezbędnych do ustalenia wysokości świadczeń, organ rentowy przyznaje zainteresowanemu świadczenia w kwocie zaliczkowej zbliżonej do kwoty przewidywanych świadczeń. Nie jest określone, czy ubezpieczony sam może złożyć wniosek o taką emeryturę, ale wydaje się, że nie ma po temu przeszkód.
Warto jednak pamiętać, że przyznanie świadczenia zaliczkowego nie zawsze będzie możliwe, a okoliczności sprawy podlegają ocenie ZUS. Poprosiliśmy ZUS o wypowiedź w tej i kilku innych sprawach – więcej w ramce.
! Jedynym dokumentem, na podstawie którego ZUS uwzględni zagraniczny staż ubezpieczeniowy, jest formularz E205 wystawiony przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową.
ZUS odpowiada na pytania i wątpliwości
Jaki jest przybliżony średni czas trwania postępowania o emeryturę, gdy ubezpieczony wnosi o doliczenie zagranicznego stażu pracy?
Średni czas trwania postępowania o przyznanie świadczenia z uwzględnieniem zagranicznych okresów ubezpieczenia, gdzie zastosowanie mają przepisy umów międzynarodowych w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, wynosi 6 miesięcy. Okres ten w przeważającej mierze uzależniony jest od postępowania prowadzonego przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową.
Czy ubezpieczony może (w razie przedłużającego się postępowania) złożyć wniosek o tymczasowe uwzględnienie tylko polskiego stażu i wypłatę emerytury do czasu, gdy zagraniczna instytucja ubezpieczeniowa przekaże stosowne dokumenty i będzie możliwa wypłata emerytury z uwzględnieniem także zagranicznego stażu?
Zgodnie z obowiązującym prawem w sprawach, w których osoba spełnia warunki do przyznania prawa do świadczenia na podstawie wyłącznie polskich okresów ubezpieczenia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje zaliczkowe. Następnie po zakończeniu postępowania, np. po uzyskaniu potwierdzenia zagranicznego okresu ubezpieczenia, jest wydawana decyzja ostateczna z ostateczna kwotą świadczenia.
Czy w takiej sytuacji ZUS wypłaci wyrównanie za okres, gdy ubezpieczony pobierał mniejszą emeryturę?
W sytuacji gdy osoba zainteresowana pobierała świadczenie w wysokości zaliczkowej, a następnie – po uzyskaniu potwierdzenia zagranicznych okresów ubezpieczenia – została wydana decyzja uwzględniająca zagraniczne okresy ubezpieczenia, środki należne z tytułu przyznanego świadczenia wypłacane są wraz z wyrównaniem od daty nabycia prawa do świadczenia. Jest to tzw. rozliczenie zaliczki.
Podkreślić przy tym należy, że instytucje ubezpieczeniowe poszczególnych państw wypłacają świadczenia należne za okresy ubezpieczenia przebyte w ramach ich systemu ubezpieczeń społecznych. W przypadku gdy do ustalenia prawa do świadczenia konieczne jest uwzględnienie zagranicznego okresu ubezpieczenia, instytucja ubezpieczeniowa ustala wysokość świadczenia z zastosowaniem proporcji okresów ubezpieczenia przebytych we własnym państwie, do sumy okresów ubezpieczenia przebytych w państwach umownych.
Czy ZUS uwzględnia staż pracy za granicą na podstawie dokumentów przedłożonych przez samego ubezpieczonego (np. świadectw pracy), czy też zawsze wymagane jest uzyskanie wypełnionego formularza E205 od zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej?
W świetle rozporządzeń unijnych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego podstawę do uwzględnienia przez ZUS okresów zatrudnienia w innym państwie członkowskim (UE/EFTA) stanowić może wyłącznie potwierdzenie tych okresów przekazane przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową państwa członkowskiego na unijnym formularzu E 205. Podstawy takiej nie stanowią dołączone przez wnioskodawcę do wniosku dokumenty dotyczące zatrudnienia i ubezpieczenia w innym państwie.
PRZYKŁAD
Tymczasowa decyzja
Pan Jan pracował przez większość życia zawodowego w Polsce, jednak kilka lat przepracował także we Francji. Wystąpił do ZUS o emeryturę, zaznaczył przy tym, że chce, aby doliczono mu staż pracy za granicą. ZUS wystąpił do francuskiego ubezpieczyciela o przekazanie formularza E205, jednak przez kilka miesięcy nie otrzymywał żadnej odpowiedzi. ZUS przyznał emeryturę zaliczkową, bo pan Jan spełniał warunki do otrzymania emerytury w Polsce. Po kolejnych kilku miesiącach ZUS otrzymał formularz E205 i wydał decyzję o ostatecznej wysokości emerytury z uwzględnieniem potwierdzonego stażu ubezpieczeniowego we Francji.
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166, s. 1).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 284, s. 1).
Art. 118 i 120 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887).
Art. 83 ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
