Renta rodzinna w drodze wyjątku tylko w razie szczególnych okoliczności

Mój zmarły w wielu 46 lat mąż, ojciec naszego małoletniego syna, wykonywał prace dorywcze bez zatrudnienia. Na umowę o pracę przepracował jedynie pięć lat między 25. a 30. rokiem życia. Mąż nie miał też orzeczonej niezdolności do pracy. ZUS odmówił więc prawa do renty rodzinnej na mojego syna. Czy istnieje szansa na otrzymanie jej w drodze wyjątku?

Przyznanie świadczenia w drodze tzw. wyjątku, czyli na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), jest możliwe, jeśli wnioskodawca łącznie spełni następujące warunki:

• jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym,
• nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności,
• nie może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,
• nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Renta rodzinna jest pochodną świadczenia osoby zmarłej. W związku z powyższym w pierwszej kolejności rozpatrzeniu podlega spełnienie powyższych warunków przez osobę zmarłą, a następnie przez wnioskodawcę – członka rodziny osoby zmarłej (wyrok WSA w Warszawie z 29 maja 2007 r., sygn. akt. II SA/Wa 460/07).

Świadczenia w drodze wyjątku przyznaje prezes ZUS i do niego należy złożyć wniosek w tej sprawie.

Zdarzenie lub stan zewnętrzny

W świetle art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej tylko udowodnione szczególne okoliczności, które spowodowały brak wymaganego okresu ubezpieczenia połączonego z należytym opłacaniem składek, mogą stanowić podstawę do przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Kluczowe są zatem powody niespełnienia przez wnioskodawcę wymogów koniecznych do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym. Za szczególną okoliczność natomiast uważa się tylko zdarzenie bądź trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożliwości przezwyciężenia ich skutków. Dodatkowo trzeba wskazać, że okolicznością szczególną może być jedynie zdarzenie lub trwały stan o charakterze zewnętrznym, obiektywnym i niezależnym od woli danej osoby.

By świadczenie zostało przyznane, muszą więc zaistnieć szczególne okoliczności, na które ojciec dziecka nie miał wpływu i na skutek których nie nabył on uprawnień do świadczenia w trybie zwykłym. Z przedstawionego przez stanu faktycznego wynika, że mąż nie miał orzeczonej niezdolności do pracy i można udowodnić jedynie pięć lat jego okresów składkowych i nieskładkowych, które nie przypadały w ciągu 10-lecia poprzedzającego zgon.

Trzeba też podkreślić, że przyznanie świadczenia w drodze wyjątku jest możliwe tylko wtedy, gdy do wymaganego okresu ubezpieczenia brakuje niedługiego okresu, który dodatkowo muszą usprawiedliwiać szczególne okoliczności. WSA w Warszawie w wyroku z 6 listopada 2007 r., sygn. akt II SA/Wa 1056/07, wskazał, że: „(…) przyznanie świadczenia w drodze wyjątku możliwe jest tylko wtedy, gdydo wymaganego okresu ubezpieczenia brakuje niewielki okres, który dodatkowo muszą usprawiedliwiać szczególne okoliczności, a osoba ubiegająca się o świadczenie nie może podjąć pracy (lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym) ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek i nie ma niezbędnych środków utrzymania”.

Podsumowanie

W opisanym stanie faktycznym nie występują żadne zdarzenia zewnętrzne niezależne od woli zmarłego, których nie można było przewidzieć i im zapobiec. Wykonywania pracy bez zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych nie można uznać za zdarzenie wyjątkowe i niezależne od ubezpieczonego, czyli okoliczność szczególną z art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej. Instytucja ubezpieczenia społecznego zakłada bowiem pewną solidarność ubezpieczonych, którzy opłacają składki, aby w przyszłości korzystać z ubezpieczenia (vide: wyrok WSA w Warszawie z 12 stycznia 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 1785/11).

Należy zatem uznać, że także w opisywanym wyżej przypadku ZUS nie ma podstaw do przyznania renty w drodze tzw. wyjątku, czyli na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej. ©℗