Na jakich najkorzystniejszych zasadach początkujący przedsiębiorca zatrudni swoją matkę

Zamierzam po raz pierwszy otworzyć działalność gospodarczą i korzystać z ulg składkowych. Księgowość firmy ma prowadzić moja mama, która obecnie przebywa na emeryturze. Chcę z nią podpisać umowę zlecenia na usługi obejmujące kilka godzin w tygodniu. Czy nie ma jednak zagrożenia, że ZUS uzna mamę za współpracownika i nakaże mi odprowadzenie ryczałtowych składek?

Odpowiadając na to pytanie, należy odwołać się do art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), który określa zasady korzystania z preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z jego ust. 1 w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej podstawę wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Prawo do zmniejszonych składek nie mają jednak osoby, które:

• prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność;
• wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.

W opisywanej sytuacji przedsiębiorcę wiążą relacje rodzinne z osobą, którą zamierza zatrudnić, ma bowiem zamiar zawrzeć umowę zlecenia z matką.

Kto jest współpracownikiem

W tym miejscu trzeba przywołać definicję współpracownika, jaka została zawarta w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Postanowiono w nim, że za osobę współpracującą uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Uznanie za współpracownika wpływa nie tylko na kod tytułu ubezpieczenia, lecz także na wysokość składek. Podstawa ich wymiaru dla współpracownika to zadeklarowana kwota, nie niższa niż 60 proc. przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia. Co ważne, współpracownik nie ma prawa korzystać z żadnych ulg składkowych. W praktyce oznacza to, że przez pierwsze 24 miesiące posiadania statusu prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy systemowej przedsiębiorca może płacić dużo niższe składki niż jego współpracownik.

W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że współpraca przy prowadzeniu działalności jest najszerzej rozumianą podstawą „zatrudnienia”, obejmującą swym zakresem wszelką pomoc członkowi rodziny w prowadzeniu działalności gospodarczej lub świadczeniu usług także bez podstawy prawnej.

Ze wspomnianego art. 8 ust. 11 ustawy systemowej wynika także, że o statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki. Po pierwsze, bycie w kręgu osób bliskich enumeratywnie wymienionych, po drugie, pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym, po trzecie, „współpraca” przy prowadzeniu działalności pozarolniczej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 19 września 2019 r., sygn. akt III AUa 1146/18). Oprócz przesłanki współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności lub wykonywaniu umowy cywilnoprawnej do uzyskania statusu osoby współpracującej w rozumieniu przepisów ustawy systemowej jest pozostawanie z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym. Wspólne gospodarstwo domowe to nic innego, jak udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, pozostawanie na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodaruje, a wszystko to dodatkowo jest uzupełnione cechami stałości, które tego typu sytuacje charakteryzują. Nie bez znaczenia pozostaje kwestia efektów ekonomicznych działań podejmowanych przez osobę bliską. Za współpracę należy uznać takie czynności, które zapewniają określonej osobie dochody. Nie można w sposób jednoznaczny określić, w jakim stopniu osoba współpracująca powinna przyczyniać się do zwiększania dochodów z działalności gospodarczej.

Co jednak istotne, w stanowiskach ZUS dominuje stanowisko, że umowa zlecenia (odpłatna) nie jest kwalifikowana jako współpraca (w przeciwieństwie do stosunku pracy), a więc jest „bezpieczna” dla przedsiębiorców chcących zatrudnić członków rodziny. W tej sytuacji tytułem ubezpieczenia będzie ogólny art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej dotyczący zleceniobiorców.

Podsumowanie

W opisywanej sytuacji tylko zakładający działalność przedsiębiorca może skorzystać z niższych składek ZUS. Nie ma jednak przeciwwskazań, aby początkujący przedsiębiorca zatrudnił matkę na umowie zlecenia. Wysokość składek odprowadzanych od umowy zlecenia będzie determinowana wysokością wynagrodzenia, nie będzie ryzyka opłacania składek jak za osobę współpracującą. ©℗