Nieubezpieczona matka dziecka nie zmniejszy uprawnień pracującego ojca

Naszemu pracownikowi ma się urodzić dziecko. Z tego, co wiemy, matka dziecka nie jest ubezpieczona. Pracownik od razu po urodzeniu się dziecka chciałby skorzystać z wszelkich możliwych urlopów – urlopu ojcowskiego i urlopu rodzicielskiego w wymiarze 32 tygodni, a nie 9 tygodni. Jesteśmy nawet skłonni udzielić mu zwolnienia od pracy z tego tytułu, nawet gdyby nie miał prawa do tych urlopów, ale czy mamy prawo wypłacać zasiłek macierzyński za te wszystkie okresy? Matka przecież nie pracuje.

Pracodawca płatnik ma nie tylko prawo, lecz także obowiązek wypłacania zasiłku macierzyńskiego swojemu pracownikowi za okres wnioskowanych urlopów związanych z rodzicielstwem. Pracownik ma również prawo do tych urlopów. Obecnie, po tzw. nowelizacji work-life balance kodeksu pracy, która weszła w życie 26 kwietnia 2023 r., nie ma już znaczenia, czy matka w dniu urodzenia dziecka podlega ubezpieczeniu chorobowemu, czy nie.

Urlop ojcowski

Uprawnienia zasiłkowe są ściśle związane z uprawnieniami urlopowymi określonymi w kodeksie pracy (dalej: k.p.) i powinny być rozpatrywane wspólnie. Zasady korzystania z urlopu ojcowskiego określono w art. 1823 k.p. Zgodnie z par. 1 w celu sprawowania opieki nad dzieckiem pracownik ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do dwóch tygodni, nie dłużej jednak niż do:

• ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo
• upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Na marginesie trzeba dodać, że przed nowelizacją ojcowie mieli 24 miesiące na wykorzystanie urlopu ojcowskiego, obecnie okres ten został skrócony.

Może on być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w dwóch częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Urlop ojcowski jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika ojca w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca nie może odmówić udzielenia tego urlopu. Jak zaś wynika z art. 31 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa), miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami k.p. jako okres m.in. urlopu ojcowskiego wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Jak widać, k.p. nie przewiduje żadnych dodatkowych warunków do przyznania tego urlopu, nie ma znaczenia status ubezpieczeniowy matki i to, czy ma prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Urlop rodzicielski

Takiego warunku nie stawiają także przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego, które zostały od 26 kwietnia 2023 r. znacznie uproszczone. Zgodnie z art. 1821a par. 1 k.p. pracownicy rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

• 41 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 43 tygodni ‒ w przypadku urodzenia dwójki lub większej liczby dzieci.

Jeśli dziecko ma zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, rodzice mają prawo do zwiększonego wymiaru urlopu rodzicielskiego:

• 65 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 67 tygodni – w przypadku urodzenia dwójki lub większej liczby dzieci.

Podobne uprawnienia otrzymali pracownicy, którzy przyjęli dziecko (dzieci) na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, lub jako rodzice adopcyjni.

Powyższy wymiar urlopu przysługuje łącznie obojgu rodzicom z tym zastrzeżeniem, że każde z nich ma wyłączne prawo do dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców. Mogą się tą pulą podzielić dowolnie, ale żadne z nich nie może wykorzystać więcej niż 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego.

Kodeks pracy wyraźnie wskazuje, że z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka. Jednak w takim przypadku pula wykorzystanego urlopu liczona jest dla każdego z rodziców odrębnie. Zatem np. wspólne przebywanie przez tydzień na urlopie rodzicielskim przez matkę i ojca oznacza, że pula dostępnego urlopu została pomniejszona o dwa tygodnie.

Możliwa jest również taka sytuacja, że jeden z rodziców dziecka nie ma statusu pracownika, bo jest np. przedsiębiorcą, i z tego powodu nie może przebywać na urlopie rodzicielskim, ale pobiera zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego. W tym czasie drugi rodzic, mający status pracownika, może korzystać z urlopu rodzicielskiego. Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczonego niebędącego pracownikiem także pomniejsza łączną pulę urlopu.

Warto jeszcze zwrócić uwagę, że urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w pięciu częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Urlop ten jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez rodzica dziecka w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.

Za okres urlopu rodzicielskiego, zgodnie z ogólną zasadą, przysługuje zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zarówno dla matki, jak i dla ojca. W praktyce najczęściej jednak matki składają wniosek określony w art. 30a ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym nie później niż 21 dni po porodzie matka może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, niejako zapowiadając (do czego jednak nie jest zobowiązana), że wykorzysta maksymalne 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego. W takiej sytuacji przez okres obu tych urlopów będzie otrzymywała zasiłek w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru, a ojciec dziecka, któremu pozostaje wówczas do wykorzystania dziewięć tygodni urlopu rodzicielskiego, otrzyma zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru.

Jak już wspomniano wyżej, także w przypadku urlopu rodzicielskiego dla ojca dziecka nie ma już znaczenia, czy matka jest ubezpieczona i czy pobiera zasiłek macierzyński.

Podsumowanie

Pracodawca płatnik powinien udzielić urlopu ojcowskiego i rodzicielskiego swojemu pracownikowi bez względu na to, czy matka dziecka jest ubezpieczona i pobiera zasiłek macierzyński. Pracownik nie musi przy tym czekać do końca okresu, przez który matka pobiera jedno ze świadczeń rodzinnych przysługujących nieubezpieczonej matce. Może złożyć wnioski od razu po porodzie i korzystać z tych urlopów już od pierwszych tygodni życia dziecka. Co trzeba dodatkowo podkreślić, ojciec dziecka, którego matka jest nieubezpieczona, ma prawo do 32 tygodni urlopu rodzicielskiego, za który zgodnie z ogólną zasadą otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru. ©℗