Zachorowanie w okresie nauki nie zawsze pozwoli na otrzymanie renty rodzinnej

Ubiegam się o rentę rodzinną po moim ojcu. Mam 28 lat, nie uczę się i nie pracuję, bo choruję, a moja choroba rozpoczęła się w trakcie studiów, miałem wówczas 23 lata. ZUS jednak stwierdził, że nie byłem wówczas niezdolny do pracy, mimo że z dokumentacji medycznej wyraźnie wynika, kiedy zacząłem chorować. Czy ZUS ma rację?

Przede wszystkim trzeba odwołać się do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), która ustanawia warunki uzyskania prawa do renty rodzinnej. Zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy emerytalnej do renty rodzinnej mogą być uprawnieni następujący członkowie rodziny:

• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
• małżonek (wdowa i wdowiec),
• rodzice.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione otrzymają rentę rodzinną, jeśli dodatkowo spełnią warunki określone w art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej. Zgodnie z nim renta rodzinna przysługuje im:

• do ukończenia 16 lat,
• do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w jednym z powyższych dwóch okresów.

Jak widać, renta rodzinna jest przewidziana nie tylko dla bardzo młodych osób na czas nauki, lecz także dla tych, którzy w tym czasie stali się niezdolni do pracy. W tym miejscu należy również odwołać się do definicji zawartych w art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej. I tak niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Przy czym całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną do pracy – która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Celem przepisu jest zatem zapewnienie utrzymania osobom, które nie mogły wypracować żadnego stażu ubezpieczeniowego, uprawniającego do renty z tytułu niezdolności do pracy, bo stan taki powstał w trakcie nauki.

W opisywanej sytuacji pytanie brzmi, czy renta rodzinna należy się osobie, której choroba ujawniła się lub rozpoczęła w trakcie studiów, przy czym do stwierdzenia niezdolności do pracy doszło później.

Z uzasadnienia do postanowienia Sądu Najwyższego z 4 lipca 2023 r., sygn. akt I USK 6/23, wynika, że odpowiedź na to pytanie jest przecząca. SN podkreślił, że dziecko może zwrócić się o ustalenie uprawnień do renty rodzinnej w każdym czasie; świadczenie to jest w zasadzie bezterminowe, ale uzależnione od istnienia określonego stanu zdrowia. W konsekwencji renta rodzinna może być przyznana okresowo, jak również ulec wstrzymaniu w przypadku ustąpienia całkowitej niezdolności do pracy. Przesłanką nabycia prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie jest sama choroba osoby ubiegającej się o rentę rodzinną (w tym choroba psychiczna) ani niepełnosprawność (nawet w stopniu znacznym, formalnie orzeczona przez organ stwierdzający niepełnosprawność), lecz całkowita niezdolność do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej powstała w okresach uregulowanych w przepisach (wyrok SN z 24 listopada 2022 r., sygn. akt III USKP 168/21).

Osoba ubiegająca się o rentę powinna zatem skupić się przede wszystkim na udowodnieniu, że niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem studiów. Sam fakt, że choroba pojawiła się w tym czasie, nie przesądza, że wnioskodawca stał się od razu niezdolny do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej. ©℗