Najwięcej wniosków o przyznanie emerytury w drodze wyjątku wpłynęło w 2013 roku. Prezes ZUS przyznał wówczas 1228 świadczeń, a odmówił w 3226 przypadkach. Najwięcej odmów zostało wydanych w 2010 roku – 3270. Z kolei najwięcej zaakceptowanych wniosków zostało w 2013 roku. W zeszłym roku do ZUS wpłynęło 3739 wniosków (2559 zostało odrzuconych, a 1140 – przyjętych).
Świadczenia w drodze wyjątku przyznawane są w kwocie najniższej emerytury oraz podlegają podwyższeniu do kwoty najniższego świadczenia w terminach waloryzacji emerytur i rent.
Przyznanie świadczenia w drodze jest możliwe, jeżeli wnioskodawca jest lub był osobą ubezpieczoną lub jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym, nie spełnia warunków ustawowych do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności, ne może podjąć pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek i nie ma niezbędnych środków utrzymania.
Świadczenie przysługuje tylko jeśli wszystkie te przesłanki zostaną spełnione.
W przypadku przyznawania przez ZUS emerytur w drodze wyjątku prezes ZUS cieszy się sporą autonomią, a jego decyzje mają charakter uznaniowy. Teoretycznie może zdarzyć się sytuacja, w której dana osoba spełnia wszystkie warunki, ale świadczenia nie otrzyma.
- Z ogólnej praktyki wynika, że wszędzie tam, gdzie ZUS może odmówić przyznania świadczenia, to to zrobi. W przypadku przyznawania emerytur w drodze wyjątku sprawa jest o tyle prostsza, że ten tryb jest pozbawiony kontroli ze strony sądu powszechnego – mówi mec. Jakub Śliwa, radca prawny.
- Decyzja Prezesa ZUS w sprawie przyznania świadczenia w drodze wyjątku z art. 83 ustawy emerytalnej jest decyzją uznaniową, nie oznacza to jednak, że ma on w tym zakresie całkowitą swobodę. Prezes ZUS podejmując decyzję związany jest rygorami procedury administracyjnej tj. wymogiem dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, załatwienie sprawy zgodnie z interesem społecznym i słusznym interesem obywateli oraz po zebraniu i dogłębnym zbadaniu całego materiału dowodowego, a także wymogiem uzasadnienia swojego rozstrzygnięcia – mówi Radosław Milczarski, rzecznik ZUS.
Prezes ZUS do 31 stycznia każdego roku informuje Sejm RP o przyznanych w tym trybie emeryturach i rentach. Oprócz kontroli sejmowej, decyzje w tym zakresie podlegają również kontroli sądowej.
