Z takiej możliwości może skorzystać kilkanaście tysięcy osób, które wciąż pobierają to świadczenie na podstawie nieobowiązujących już przepisów. Jeśli po zamianie połączą je w zbiegu z rentą rodzinną, to nie stracą przy tym prawa do dodatku pielęgnacyjnego
Zmianę tę wprowadziła ostatnia nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych (ustawa z 27 października 2022 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw), która zmodyfikowała brzmienie ustawy o rencie socjalnej.
Zgodnie z nowo dodanym art. 12d ustawy o rencie socjalnej, który wszedł w życie 16 grudnia 2022 r., osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 nieobowiązującej już ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (dalej: ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym) albo jej przedstawiciel ustawowy mogą złożyć do ZUS wniosek o wydanie decyzji o zamianie tej renty na rentę socjalną. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie uprawniające do tej renty. Na tej podstawie ustala się całkowitą niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną.
Tak było, tak jest
Renta, o której mowa w art. 63 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, to tzw. renta uczniowska - obecnie już nieprzyznawana ‒ którą, jak wskazują autorzy projektu zmian, pobiera wciąż ok. 11 tys. osób. Była poprzedniczką obecnie przyznawanej renty socjalnej i przysługiwała:
- uczniom szkół ponadpodstawowych,
- studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej
- jeżeli stali się całkowicie niezdolni do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolni do pracy w czasie uczęszczania do szkoły lub odbywania studiów.
Wraz z wprowadzeniem wielkiej reformy ubezpieczeniowej w 1999 r. uchylono ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym i zastąpiono ją ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z art. 180 nowej ustawy osoby uprawnione 1 stycznia 1999 r. do m.in. renty uczniowskiej zachowały uprawnienia do tej renty na zasadach obowiązujących przed dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. przed 1 stycznia 1999 r. Obecnie renty uczniowskie są świadczeniami wypłacanymi w wysokości najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Podlegają one corocznej waloryzacji.
Od 2003 r. w przypadkach, w których wcześniej przyznawano tzw. rentę uczniowską, przyznawana jest renta socjalna na podstawie przepisów ustawy o rencie socjalnej. Zgodnie z art. 4 tej ustawy przysługuje ona osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
- przed ukończeniem 18. roku życia,
- w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej ‒ przed ukończeniem 25. roku życia,
- w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Osobie uprawnionej może przysługiwać renta socjalna stała, jeśli całkowita niezdolność do pracy jest trwała, albo okresowa, jeśli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.
Jakie zmiany
Jak wskazują autorzy projektu nowelizacji, konsekwencją zamiany renty uczniowskiej na rentę socjalną będzie możliwość pobierania tej renty w zbiegu z rentą rodzinną. Będą tu miały zastosowanie przepisy ustawy o rencie socjalnej. Zgodnie z nimi w przypadku zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej kwota renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Z kolei kwota obniżonej renty socjalnej nie może być niższa niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Renta socjalna nie przysługuje, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Uwaga! Jak podkreślają autorzy ustawy, mając prawo do renty socjalnej w zbiegu do renty rodzinnej, osoba uprawniona nie traci prawa do dodatku pielęgnacyjnego. Jeśli jednak rencista socjalny utraci prawo do dodatku, to może wystąpić o przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego do urzędu gminy lub miasta w swoim miejscu zamieszkania.©℗
Rozliczenie za 2022 r.
Od 1 stycznia 2022 r. zmieniły się zasady zawieszania renty socjalnej. Do tego dnia prawo do renty socjalnej zawieszało się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Wystarczyło więc, że rencista osiągnął jakikolwiek przychód, aby ZUS przestał mu wypłacać świadczenie, a jeśli już wypłacił - rencista był zobowiązany do zwrotu.
Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, na zasadach określonych w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z określonymi w nim regułami prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Jeśli przychód ten zawiera się między 70 a 130 proc. wspomnianego wynagrodzenia, to świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż aktualnie obowiązująca kwota maksymalnego zmniejszenia.
Rozliczenie roczne renty socjalnej przez ZUS za 2022 r. zostanie dokonane z zastosowaniem nowych reguł. ©℗
Podstawa prawna
• art. 4 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 240; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
• art. 180 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
• ustawa z 27 października 2022 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2476)