ZUS informuje, że do końca września uczniowie, którzy ukończyli 16 lat i pobierają rentę rodzinną, powinni dostarczyć do zakładu zaświadczenie o kontynuowaniu nauki. Studenci powinni to zrobić do końca października. Terminy te są ważne dla zachowania statusu ucznia, słuchacza lub studenta, który pozwala pobierać to świadczenie. Zgodnie z ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; dalej: ustawa emerytalna) prawo do renty rodzinnej po zmarłym rodzicu przysługuje dziecku do 16. roku życia, chyba że kontynuuje ono naukę – wówczas renta przysługuje do końca tej nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia. Do czasu ukończenia szkoły średniej przez uprawnioną osobę stwierdzenie prawa do renty nie nastręcza większych problemów. Wątpliwości pojawiają się później, gdy osoba, która pobierała rentę, chce uczyć się dalej. W jakiej placówce można się kształcić, żeby rentę nadal otrzymywać? Czy studia podyplomowe lub doktoranckie także dają prawo do renty? Wiele pytań budzi też art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Ustawa emerytalna nie wyjaśnia np., jak należy rozumieć „zakończenie roku studiów”. Przepisy nie dają odpowiedzi także na inne pytania. Pomocne może być jednak orzecznictwo.

Oprac. Anna Kwiatkowska, ekspert od ubezpieczeń społecznych

rodzaj kształcenia

Przez naukę w szkole, o której mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, rozumie się naukę w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach wyższych (państwowych i niepaństwowych), szkołach prowadzonych przez Kościół katolicki, a także pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju kursów lub praktyk zawodowych). W grę wchodzą wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym i korespondencyjnym. Renta rodzinna przysługuje również słuchaczom studiów doktoranckich i studiów podyplomowych.
Okres „pobierania nauki” obejmuje nie tylko czas efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych programem nauczania, lecz także okres wakacji, urlopu zdrowotnego dla ucznia szkoły średniej czy urlopu dziekańskiego dla studenta wyższej uczelni, jak również przerw w edukacji wynikających ze skreślenia z listy uczniów i ponownego przyjęcia w ich poczet. Bez znaczenia pozostaje przyczyna wydłużenia czasu nauki lub studiowania, ale za niewystarczające należy uznać samo zapisanie się do szkoły lub na studia, jeżeli dziecko nie uczestniczy w żadnych zajęciach, nie pisze prac kontrolnych, nie uzyskuje zaliczeń i nie przystępuje do egzaminów, co ostatecznie powoduje skreślenie go z listy uczniów czy studentów.
Wyrok Sądu Najwyższego z 13 maja 2014 r., sygn. akt I UK 414/13
Student w czasie urlopu dziekańskiego kontynuuje naukę w szkole w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, co oznacza, że nie traci prawa do renty rodzinnej, niezależnie od tego, z jakich przyczyn udzielono tego urlopu.
Uwaga! Ten pogląd SN ma także zastosowanie do obecnie obowiązującej ustawy emerytalnej, która zastąpiła ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Wyrok SN z 3 października 2000 r., sygn. akt II UKN 739/99
Studia doktoranckie są nauką w szkole w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Dlatego w przypadku ich podjęcia absolwent szkoły wyższej zachowuje prawo do renty rodzinnej, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia.
Uwaga! Pogląd SN ma także zastosowanie do obecnie obowiązującej ustawy emerytalnej, która zastąpiła ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Wyrok SN z 6 września 2000 r. sygn. akt II UKN 699/99
Studia zagraniczne, które kończą się uzyskaniem tytułu zawodowego, są studiami wyższymi, niezależnie od tego, że warunkiem ich rozpoczęcia jest wcześniejsze ukończenie studiów wyższych w Polsce.
Wyrok SN z 13 grudnia 2010 r., sygn. akt III UK 50/10
Sformułowanie „do ukończenia nauki w szkole” nie jest równoznaczne z wymogiem kontynuowania nauki pobieranej w dniu śmierci rodzica dziecka.
Postanowienie SN z 19 sierpnia 2015 r., sygn. akt II UK 26/15
Studia doktoranckie prowadzone przez Polską Akademię Nauk należy traktować jako naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.
Wyrok SN z 17 października 2006 r., sygn. akt II UK 73/06
Odbywanie aplikacji radcowskiej nie może być uznane za „studia w szkole wyższej” w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej.
Wyrok SN z 7 grudnia 2010 r., sygn. akt I UK 189/10

okresy przysługiwania

Renta rodzinna przysługuje dziecku uczącemu się w szkole, także w okresach przerw w nauce, niezależnie od tego, czy formalnie zachowało ono status ucznia. Przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Jednak prawo do renty rodzinnej przysługuje także za okres wakacji (za lipiec i sierpień, a w przypadku studentów także wrzesień). Dziecku, które ukończyło szkołę ponadgimnazjalną, prawo do renty rodzinnej za okres wakacji przysługuje, o ile w tym samym roku kalendarzowym zostało przyjęte do szkoły wyższej i naukę kontynuuje.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, sygn. akt III AUa 195/15
Prawo do renty rodzinnej jest związane przede wszystkim z posiadaniem statusu studenta. Status studenta jest pojęciem formalnym. Powstaje przez wpisanie studenta na listę, a ustaje przez skreślenie z niej lub ukończenie szkoły. Do chwili skreślenia studenta z listy nie dochodzi zatem do utraty tego statusu w trakcie roku akademickiego. Dla oceny prawa do renty rodzinnej nie ma znaczenia zakres postępów w nauce studenta. Co więcej, organ rentowy nie jest uprawniony do ustalania prawa do renty rodzinnej na podstawie uczestniczenia przez uprawnionego w zajęciach dydaktycznych lub/i wyników sesji egzaminacyjnej. Ustawową przesłanką ustania prawa do tego świadczenia jest bowiem ukończenie nauki na uczelni, a nie sposób i efekty jej pobierania.
Wyrok SA we Wrocławiu z 13 listopada 2018 r., sygn. akt III AUa 490/18

nauka w szkole to nie tylko formalność

Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje i nie wykonuje żadnych czynności polegających na kształceniu się, a zapisanie się do szkoły (uzyskanie statusu ucznia) ma wyłącznie charakter formalny, zwłaszcza gdy ma na celu tylko zachowanie prawa do renty rodzinnej.
Wyrok SN z 3 września 2013 r., sygn. akt I UK 85/13
Samo zapisanie się do szkoły nie może automatycznie przesądzać o prawie do renty rodzinnej. Jeżeli ubezpieczony nie wykaże, że niewywiązywanie się z obowiązków ucznia, które doprowadziło ostatecznie do skreślenia z listy słuchaczy, było usprawiedliwione i miał on zamiar kontynuowania nauki, to jest to okoliczność powodująca ustanie prawa do renty rodzinnej.
Wyrok SN z 24 lipca 2013 r., sygn. akt I UK 43/13
Nie ma prawa do renty rodzinnej osoba, w przypadku której „nauka w szkole” sprowadza się wyłącznie do formalnego legitymowania się statusem ucznia, jeżeli ubezpieczony nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania lub podejmuje pracę zarobkową w pełnym wymiarze, dysponując własnym źródłem utrzymania.
Wyrok SN z 24 lipca 2013 r., sygn. akt I UK 32/13

przedłużenie prawa do renty po ukończeniu 25 lat

Osoba ubiegająca się o rentę rodzinną, która ukończyła 25 lat w okresie wakacji studenckich po ukończeniu nauki na przedostatnim roku studiów, a przed rozpoczęciem zajęć na ostatnim roku studiów, na który uzyskała wpis, nie traci uprawnienia do świadczenia na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej.
Wyrok SN z 8 sierpnia 2007 r., sygn. akt II UK 15/07
Ustalenie daty, do której dziecko pobierające rentę rodzinną było na ostatnim roku studiów w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej, następuje na podstawie wpisu na ostatni rok studiów dokonanego na podstawie regulaminu obowiązującego daną uczelnię. W regulaminie określa się również indywidualny tok studiów, w którym daty rozpoczęcia i ukończenia poszczególnych semestrów i lat studiów nie muszą zbiegać się z datami obowiązującymi ogół studentów. W każdym wypadku regulamin uczelni decyduje o tym, na którym roku studiów studiuje dany student.
Studentka, która na przedostatnim roku studiów zdała wszystkie wymagane egzaminy i która ukończyła 25 lat życia przed rozpoczęciem zajęć w nowym roku akademickim, zachowuje prawo do renty rodzinnej do zakończenia ostatniego roku studiów.
Wyrok SN z 20 kwietnia 2006 r., sygn. akt I UK 265/05
Możliwość przedłużenia wypłaty świadczenia rentowego po osiągnięciu przez uprawnionego wieku 25 lat jest uzależniona nie tyle od formalnego wpisu na listę studentów ostatniego roku studiów w szkole wyższej, ile od rzeczywistego studiowania na tymże roku. Również osoby, które ukończyły 25. rok życia w trakcie rzeczywistego, zgodnego z regulaminem uczelni pobierania nauki jednocześnie na przedostatnim i ostatnim roku studiów, zachowują prawo do renty rodzinnej, ale tylko do zakończenia tego roku akademickiego.
Wyrok SN z 13 maja 2014 r., sygn. akt I UK 414/13
Osobie, która osiągnęła 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów podyplomowych, przedłuża się prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów.
Uchwała SN z 25 września 2019 r., sygn. akt III UZP 6/19
Ostatni rok studiów w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej rozpoczyna się wraz z początkiem roku akademickiego określonego w regulaminie studiów i trwa ‒ w zależności od planowanej w programie studiów daty zakończenia cyklu kształcenia ‒ tylko jeden semestr (zimowy) albo dwa semestry (zimowy i letni).
Wyrok SN z 18 września 2019 r., sygn. akt I UK 184/18 ©℗