Prowadzę działalność gospodarczą. Niedługo kończy się urlop rodzicielski mojej żony. Chciałbym przejść na urlop wychowawczy i przejąć opiekę nad dzieckiem na co najmniej rok. Wiem, że za taki okres ZUS może płacić składki za przedsiębiorcę. Czy muszę zawieszać działalność na ten czas? A może wystarczy, że wyznaczę pełnomocnika, który poprowadzi firmę przez najbliższy rok?
Osoba prowadząca działalność gospodarczą nie ma prawa do „urlopu wychowawczego” w rozumieniu kodeksu pracy, którzy przysługuje tylko pracownikom jako zwolnienie od pracy przeznaczone na opiekę nad swoim dzieckiem. Co oczywiste, przedsiębiorcy nikt nie musi udzielać zwolnienia od pracy, ponieważ sam może zdecydować o zaprzestaniu prowadzenia działalności. W przypadku osób samozatrudnionych, które często świadczą pracę jak pracownicy, ale na podstawie umowy o świadczenie usług w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, również nie może być mowy o „urlopie wychowawczym”, a najwyżej o czasowym zaprzestaniu świadczenia usług na rzecz danego podmiotu.
Rezygnacja z prowadzenia działalności
Podobnie jednak jak za pracowników, także za przedsiębiorców, którzy decydują się na przerwę w prowadzeniu działalności, aby wychowywać dziecko, przepisy przewidują finansowanie składek emerytalno-rentowych przez budżet państwa. Zgodnie z art. 6a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) ubezpieczeniom emerytalno-rentowym podlegają osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem, które na obszarze Polski:
- prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą przez okres co najmniej sześciu miesięcy i zaprzestały jej prowadzenia albo ją zawiesiły;
- prowadziły inną pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 ustawy systemowej (np. były jedynym wspólnikiem spółki z o.o.), przez okres co najmniej sześciu miesięcy i które zaprzestały jej prowadzenia;
- były zleceniobiorcami, którzy wykonywali pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, przez okres co najmniej sześciu miesięcy i którzy zaprzestali jej wykonywania;
- współpracownikami osób wskazanych powyżej lub współpracownikami osób korzystających z ulgi na start (a więc niemających statusu osób prowadzących pozarolniczą działalność) i które zaprzestały tej współpracy;
- są osobami duchownymi, podlegającymi z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym przez okres co najmniej sześciu miesięcy.
Warunek sześciu miesięcy uważa się za spełniony, jeśli taka osoba podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu bez przerwy przez ten okres, i to bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, i opłacała składki na te ubezpieczenia.
Prawo do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi z tego tytułu albo ubezpieczeniami z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo opieki nad dzieckiem, w przypadkach określonych w art. 6b ustawy systemowej.
Podleganie ubezpieczeniom emerytalno-rentowym i finansowanie składek z tytułu opieki nad dzieckiem przysługuje przez okres do trzech lat, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. W przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki, prawo to przysługuje przez okres do sześciu lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Prawo to może być wykorzystane w całości lub w nie więcej niż czterech częściach.
Różne podstawy wymiaru
Przepisy ustawy systemowej (art. 6b) przewidują również możliwość podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu (ale już nie rentowemu) także wtedy, gdy nie spełnia się warunku posiadania sześciu miesięcy ubezpieczenia, o którym mowa wyżej. W takim jednak przypadku budżet państwa będzie finansował składki naliczone od niższej podstawy wymiaru. W przypadku czterech z pięciu kategorii osób, o których mowa w art. 6a (nie dotyczy duchownych), składki są naliczane od równowartości 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego ogłoszonego na dany rok kalendarzowy. Z tym jednak zastrzeżeniem, że składka opłacana za zleceniobiorcę nie może być naliczana od kwoty wyższej niż przeciętna dla niego podstawa wymiaru składek w okresie sześciu miesięcy kalendarzowych poprzedzających okres sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Dolna granica podstawy wymiaru dla zleceniobiorców wynosi 75 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. W przypadku duchownych podstawą wymiaru składek jest minimalne wynagrodzenie.
WAŻNE Przedsiębiorca rezygnujący z prowadzenia działalności na rzecz opieki nad dzieckiem, za którego budżet państwa finansuje składki, nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu. Podlega natomiast ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Z kolei za osoby określone w art. 6b, a więc niespełniające warunku sześciu miesięcy nieprzerwanego ubezpieczenia z danego tytułu przed rozpoczęciem opieki nad dzieckiem, składka będzie opłacana od podstawy wynoszącej 75 proc. minimalnego wynagrodzenia bez względu na to, do jakiej kategorii dana osoba się zalicza.
Trzeba jednak pamiętać, że budżet państwa nie sfinansuje składek osobom mającym ustalone prawo do emerytury lub renty i mającym inne tytuły rodzące obowiązek ubezpieczeń społecznych, np. tym, którzy zrezygnowali z prowadzenia działalności, ale pracują na etacie albo zleceniu.
Od kiedy ubezpieczenie
Objęcie ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi następuje od dnia określonego w oświadczeniu jako dzień rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym oświadczenie zostało złożone. Ubezpieczenie trwa do dnia wskazanego w oświadczeniu jako dzień zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Chodzi o oświadczenie określone w art. 36 ust. 15 ustawy systemowej. Zgodnie z nim osoby chcące skorzystać z finansowania składek w okresie opieki nad dzieckiem informują o tym ZUS poprzez złożenie oświadczenia o zamiarze podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub odpowiednio ubezpieczeniu emerytalnemu, które zawiera dane wnioskodawcy, dane dziecka, a także dzień rozpoczęcia i zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem oraz informację o tym, czy drugi rodzic korzysta z jakiejś formy finansowania składek. O wszelkich zmianach ZUS powinien być zawiadomiony w terminie 7 dni od ich zaistnienia.
Podsumowując, trzeba podkreślić, że aby składki mogły być finansowane przed budżet, przedsiębiorca musi albo zakończyć, albo zawiesić prowadzenie działalności. A to będzie oznaczało także konieczność wypowiedzenia umów pracownikom i zleceniobiorcom. Wyznaczenie pełnomocnika do prowadzenia działalności nie pozwoli na uzyskanie finansowania, w świetle przepisów przedsiębiorca bowiem nadal będzie prowadził działalność. To, że w jego imieniu będzie robił to pełnomocnik, nie będzie miało znaczenia.
Podstawa prawna
• art. 6a, art. 6b, art. 18b, art. 36 ust. 15 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)