rozwiń ›

Jakie warunki trzeba spełnić, żeby otrzymać emeryturę w ZUS?

Dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. warunkiem otrzymania emerytury jest odprowadzenie przynajmniej jednej składki (nawet za jeden miesiąc) albo posiadanie kapitału początkowego oraz ukończenie 60. lub 65. roku życia. Nie jest wymagane posiadanie stażu pracy o konkretnej długości.
Teoretycznie emeryturę może otrzymać osoba, która przepracowała w życiu jeden dzień i za ten dzień odprowadzono składkę emerytalną. Oczywiście wysokość świadczenia będzie znikoma, ale nawet jeśli wysokość takiej emerytury będzie wynosić 1 gr, to taka osoba będzie miała status osoby pobierającej emeryturę.

Jak oblicza się wysokość emerytury według nowych zasad?

W przypadku nowych emerytur, a więc tych przyznawanych dla osób urodzonych po 1948 r., wysokość emerytury oblicza się, dzieląc podstawę obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia.
Podstawa obliczenia to suma:
  • zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury;
  • zwaloryzowanego kapitału początkowego (hipotecznej kwoty, mającej odwzorować teoretyczne składki, które byłyby odprowadzane za okres sprzed 1999 r. - o czym szerzej dalej);
  • środków zapisanych na subkoncie w ZUS.
Średnie dalsze trwanie życia jest to przewidywana liczba miesięcy, która statystycznie została wnioskodawcy do przeżycia. Odpowiednie tabele dalszego trwania życia ogłasza co roku prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Im później dana osoba złoży wniosek o emeryturę, tym wyższą emeryturę otrzyma, bo podstawa obliczenia emerytury będzie dzielona przez mniejszą liczbę (statystycznie takiej osobie zostanie mniej miesięcy do przeżycia).

Jak obliczało się emeryturę według starych zasad?

Podział na emerytury według nowych i starych zasad traci na znaczeniu, bo roczniki, które mogły mieć przyznaną „starą” emeryturę, a więc osoby urodzone przez 1949 r., na emeryturę już przeszły. Ciągle jeszcze może się jednak zdarzyć, że osoba ze „starą” emeryturą zakwestionuje jej wysokość, dlatego przepisy te są wciąż w użyciu.
O ile wzrosną emerytury i renty w 2023 r.? Rekordowa waloryzacja
O ile wzrosną emerytury i renty w 2023 r.? Rekordowa waloryzacja

Zobacz również
Trzeba pamiętać, że emerytury tego rodzaju były obliczane zupełnie inaczej niż te na nowych zasadach, dlatego emeryci mogli liczyć na wyższe świadczenia. Emerytura na starych zasadach była (w uproszczeniu) obliczana w następujący sposób:
  • podstawę wymiaru emerytury i renty stanowiła przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę;
  • w przypadku gdy zainteresowany w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosił wniosek o emeryturę, pobierał przez więcej niż 10 lat zasiłek przedemerytalny, podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zainteresowany nabył prawo do tego zasiłku.
Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.
Jak widać, ZUS nie brał pod uwagę całości zatrudnienia, a tylko wybrane lata. Można było zatem wskazać lata, w których zarabiało się proporcjonalnie najwięcej w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia, a pozostały okres zatrudnienia nie miał znaczenia dla wysokości emerytury. W przypadku nowych zasad znaczenie ma składka z każdego miesiąca.
Do podstawy wymiaru emerytury lub renty dolicza się także kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej określoną w przepisach o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty uwzględnia się kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, przysługujących ubezpieczonemu w roku kalendarzowym przypadającym po 2004 r., z tym że łączna kwota podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń i zasiłków nie może przekroczyć maksymalnej kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Co to jest stopa zastąpienia?

Jest to relacja pierwszej emerytury do ostatniego wynagrodzenia. W przypadku emerytur obliczanych według starych zasadach była ona dość korzystna, obecnie jest coraz niższa, tj. pierwsza emerytura stanowi coraz niższy procent ostatniego wynagrodzenia, jakie otrzymywał emeryt. Jest to związane z konstrukcją obecnego systemu emerytalnego. Osoby obecnie przechodzące na emeryturę korzystają jeszcze z dość korzystnie wyliczanego kapitału początkowego, co podwyższa im emeryturę i stopę zastąpienia. W najgorszej sytuacji znajdą się osoby młodsze, które dopiero rozpoczęły pracę po wejściu w życie reformy emerytalnej, tj. po 1999 r.

Jakich formalności trzeba dopełnić, żeby otrzymać emeryturę?

Wystarczy złożyć odpowiedni wniosek - dozwolone są różne formy. Jak informuje ZUS, wniosek można:
  • złożyć na piśmie w dowolnej placówce na terenie kraju, nie ma znaczenia miejsce zamieszkania,
  • zgłosić ustnie do protokołu - również w tym przypadku może być to dowolna placówka ZUS, nie ma znaczenia miejsce zamieszkania,
  • przesłać elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE). W tym celu konieczne jest założenie konta na PUE ZUS oraz profilu zaufanego na ePUAP albo posiadanie bezpiecznego podpisu elektronicznego.
Co ważne, w związku z tym, że od 1999 r. ZUS prowadzi indywidualne konta dla każdego ubezpieczonego, wszelkie dane o stażu ubezpieczeniowym i składkach są przechowywane na tym koncie. Dlatego też nie ma potrzeby potwierdzania zatrudnienia za okres od 1 stycznia 1999 r. świadectwami pracy, zaświadczeniami pracodawcy, książeczkami ubezpieczeniowymi itd.
Taka konieczność zachodzi dla stażu przed 1999 r., a więc przed wejściem w życie wielkiej reformy ubezpieczeniowej. Przed tą datą ZUS nie prowadził indywidualnych kont dla ubezpieczonych i to właśnie ubezpieczeni muszą udowadniać posiadany staż oraz wysokość zarobków. Jest to konieczne do obliczenia kapitału początkowego za okres sprzed 1999 r.

Jaki wniosek należy złożyć, żeby otrzymać emeryturę?

Należy złożyć druk EMP. Jego rubryki niekiedy wywołują wątpliwości, bo nie jest to druk idealnie dostosowany do składania wniosku o emeryturę według nowych zasad.
Już na samym początku druku pojawia się miejsce na „Pieczęć i podpis osoby upoważnionej przez płatnika składek”. Wniosek o emeryturę powinna złożyć osoba ubiegająca się o świadczenie osobiście, dlatego udział płatnika jest zbędny, a tym bardziej zbędny jest jego podpis. Ponadto druk EMP pozwala wnioskodawcy wybrać, o jaką emeryturę się ubiega, co w przypadku osób urodzonych po 1948 r. wprowadza jedynie w błąd. Nie powinni oni wypełniać pkt 2 ani pkt 4 w dziale „Zakres wniosku”, a jedynie pkt 3.

Co to jest kapitał początkowy?

Kapitał początkowy to kwota, którą wylicza ZUS, aby (w uproszczeniu) odwzorować składki emerytalne, jakie mogła zgromadzić osoba pracująca przed 1 stycznia 1999 r. 1 stycznia 1999 r. weszła bowiem w życie wielka reforma ubezpieczeniowa, która nie tyle zmieniła, ile zrewolucjonizowała system emerytalny w Polsce. Do tego czasu ubezpieczeni nie mieli indywidualnych kont w ZUS, na których ewidencjonuje się obecnie wysokość składek, które wpłynęły. Co więcej, pracodawcy nie odprowadzali zindywidualizowanych składek za poszczególnych zatrudnionych, ale pewną ogólną kwotę za wszystkich pracujących.
Składki od wynagrodzeń zaczęły być potrącane dopiero od 1 stycznia 1999 r. Skoro jednak wysokość emerytury zależy od wysokości zgromadzonych składek, to konieczne było stworzenie mechanizmu, który pozwala na uwzględnienie pracy przed 1999 r. i teoretyczne odwzorowanie składek za ten okres. Takim mechanizmem jest właśnie obliczanie kapitału początkowego.
Jest on wyliczany także dla osób, które odprowadzały składkę za siebie przed 1999 r. - wcześniej obowiązujące przepisy pozwalały na opłacanie składek za siebie przez np. przedsiębiorców. Jednak te osoby również nie miały indywidualnych kont w ZUS, dlatego konieczne jest obliczenie kapitału początkowego także dla nich.

Czy można obliczyć kapitał początkowy zanim wystąpi się o emeryturę?

Tak, nie ma przeszkód, aby wystąpić o obliczenie kapitału początkowego nawet na kilka lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Co więcej, ZUS namawia do jak najszybszego złożenia wniosku o naliczenie kapitału początkowego. Jak zaznacza, wiele zakładów pracy, które funkcjonowały do końca 1998 r., może już nie istnieć i może to spowodować trudności ze znalezieniem dokumentów niezbędnych do ustalenia kapitału początkowego, zwłaszcza tych potwierdzających wynagrodzenie.
Jeśli jednak osoba ubiegająca się o emeryturę nie złożyła wniosku o obliczenie kapitału początkowego, ale złożyła wniosek o emeryturę, ZUS obliczy kapitał początkowy z urzędu.

Dla kogo oblicza się kapitał początkowy?

Kapitał początkowy oblicza się dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek (chodzi o okres przed 1 stycznia 1999 r.).
Kapitał początkowy ustala się także dla zwolnionych ze służby: żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej oraz Służby Więziennej, urodzonych po 31 grudnia 1948 r., jeżeli przed 1 stycznia 1999 r. pozostawali oni w służbie i nie mają ustalonego prawa do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób.
Kapitał początkowy oblicza się także dla wyżej wskazanych funkcjonariuszy, którzy po zwolnieniu ze służby nabyli prawo do policyjnego zaopatrzenia emerytalnego, a następnie utracili to prawo w związku ze skazaniem prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w ar. 258 kodeksu karnego (udział w zorganizowanej grupie przestępczej) lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione przed zwolnieniem ze służby.

Jak oblicza się kapitał początkowy?

Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. 1 stycznia 1999 r. Jego wyliczanie jest dość skomplikowane, dlatego poniżej zostaną przedstawione tylko podstawowe zasady.
I tak: aby ustalić kapitał początkowy, ZUS przeprowadza obliczenia zgodnie z art. 53 ust. 1 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym przepisem dokonując obliczeń, należy zsumować:
  • 24 proc. kwoty bazowej,
  • po 1,3 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
  • po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych z uwzględnieniem zasad szczegółowych dotyczących kapitału początkowego.
Do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kw. kalendarzowym 1998 r.
Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według powyższych zasad pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia określone dla osób w wieku 62 lat. Tak obliczona kwota podlega corocznej waloryzacji. Przy czym w wyniku przeprowadzonej waloryzacji kapitał początkowy nie może ulec obniżeniu. Jest on ewidencjonowany na koncie ubezpieczonego.

Jakich formalności należy dopełnić, aby ZUS ustalił kapitał początkowy?

Jak informuje na swojej stronie organ rentowy, konieczne jest dostarczenie do ZUS:
  • wniosku o ustalenie kapitału początkowego (formularz ZUS EKP);
  • kwestionariusza dotyczącego okresów składkowych i nieskładkowych (formularz ZUS ERP-6);
  • świadectwa pracy lub zaświadczenia od pracodawców, które potwierdzają okresy zatrudnienia, albo inne dowody o okresach składkowych i nieskładkowych przed 1999 r.;
  • zaświadczenia, w tym o zatrudnieniu i wynagrodzeniu przed 1999 r., które wystawia pracodawca lub jego następca prawny (formularz ZUS Rp-7);
albo
  • legitymacji ubezpieczeniowej z wpisami o zatrudnieniu i wynagrodzeniu.
Do wniosku należy dołączyć oryginalne dokumenty albo ich odpisy poświadczone przez notariusza albo pełnomocnika, który jest adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub doradcą podatkowym. Zostaną one zwrócone po zakończeniu postępowania.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaznacza, że jeśli wnioskodawca ma uwierzytelnione kserokopie dokumentów, ich odpisy lub zaświadczenia o okresach składkowych i nieskładkowych lub wysokości zarobków wystawione przez archiwum lub inną jednostkę, która przechowuje dokumentację z nieistniejących już zakładów pracy, to powinien dołączyć je do wniosku.

Co oznacza wyrażenie „emerytury groszowe”, które tak często pojawia się w mediach?

Emeryturami groszowymi są nazywane bardzo niskie świadczenia wypłacane osobom, które odprowadziły lub za które odprowadzono bardzo niskie składki. Zdarza się, że takie emerytury wynoszą kilka groszy albo kilka złotych, a koszty obsługi świadczenia są znacznie wyższe. Dlatego też postuluje się likwidację comiesięcznych wypłat tak niskich świadczeń na rzecz wypłaty np. raz na rok.

Czym różnią się emerytury groszowe od emerytur minimalnych?

Emerytury groszowe to określenie obiegowe, do którego nie odnoszą się przepisy. Emerytury minimalne z kolei to emerytury przyznane w najniższej, minimalnej wysokości.

Co to jest emerytura minimalna?

ikona lupy />
Dziennik Gazeta Prawna - wydanie cyfrowe
Emerytura minimalna to gwarantowana wysokość emerytury dla osoby, która:
1) osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 65 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat (mężczyźni);
2) osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat (kobiety).
Emerytura minimalna obecnie wynosi 1338,44 zł. Gwarancja jej wysokości polega na tym, że osobie, która legitymuje się powyższym stażem, ZUS nie może przyznać emerytury niższej. W przypadku tych osób, jeśli wysokość zgromadzonych składek jest na tyle niska, że wyliczona według reguł ogólnych emerytura będzie wynosiła mniej niż 1338,44 zł, ZUS automatycznie podwyższy ją do tej kwoty. Osoby pobierające emerytury poniżej tej kwoty nie spełniają warunku 20/25 lat stażu.
Kwota podwyższenia, a więc różnica między emeryturą obliczoną ze składek a emeryturą minimalną jest finansowana z budżetu państwa, a nie z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Kto nie ma prawa do podwyższenia emerytury do minimalnej wysokości przy jednoczesnym spełnianiu warunku stażu?

Prawo do podwyższenia emerytury minimalnej, mimo że nie spełniają warunku stażu nie przysługuje emerytom, którzy osiągają przychód z tytułu działalności, o której mowa w art. 104 ust. 1-4 ustawy emerytalnej (o czym dalej), jeżeli przychód ten przekracza kwotę podwyższenia.
Prawo do podwyższenia nie przysługuje także w razie zbiegu prawa do emerytury z ZUS z prawem do:
  • emerytury wojskowej lub policyjnej,
  • emerytury rolniczej.

Jak się liczy okresy składkowe do stażu wymaganego do emerytury minimalnej?

Okres składkowy będzie zaliczony do stażu w stosunku 1:1, jeśli podstawa wymiaru składek za ten okres nie jest niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia pracowników. Gdy jednak podstawa wymiaru składek była niższa niż minimalne wynagrodzenie, okres ten uwzględnia się proporcjonalnie.

Przykład 1

Proporcjonalnie do podstawy
Pani Anna pracowała przez sześć miesięcy na pół etatu, z którego odprowadzano składkę od podstawy wynoszącej połowę wynagrodzenia minimalnego. Przez kolejne sześć miesięcy pracowała już na cały etat z wynagrodzeniem powyżej minimalnego. I tak:
• okres pracy, gdy pani Anna pracowała na pół etatu, zostanie zaliczony jako okres składkowy w wymiarze trzech miesięcy;
• okres, gdy pani Anna była zatrudniona na cały etat, zostanie zaliczony w pełni jako okres składkowy, a więc w wymiarze sześciu miesięcy.
Zasady tej nie stosuje się:
  • jeśli zmniejszenie podstawy wymiaru składek poniżej minimalnego wynagrodzenia nastąpiło na skutek pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów kodeksu pracy, zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub z ubezpieczenia wypadkowego;
  • jeśli podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowiła kwota zasiłku stałego z pomocy społecznej, świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego określonych w przepisach o świadczeniach rodzinnych lub zasiłku dla opiekuna określonego w przepisach o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów; oraz
  • do żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej, ubezpieczonych odbywających służbę zastępczą, a także pozostających w służbie kandydackiej funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej.

Co przepisy uznają za okresy składkowe?

Zgodnie z ustawą emerytalną za okresy składkowe uznaje się okresy podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu. Jednak ustawa za okresy składkowe uznaje również innego rodzaju okresy, gdy nie obowiązywała jeszcze ustawa emerytalna lub zachodziły szczególne okoliczności. Część z nich nie ma już praktycznego znaczenia, bo osoby obecnie ubiegające się o emeryturę i wyliczające kapitał początkowy takich okresów z pewnością nie posiadają (np. praca przymusowa na rzecz Niemiec).
Do specjalnych okresów, które można zaliczyć do okresów składkowych, ustawa emerytalna zalicza m.in.
  • opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej;
  • zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych:
- okresy pozostawania duchownymi przed 1 lipca 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu,
- okresy przebywania duchownych na misjach oraz okresy prowadzenia przez duchownych działalności duszpasterskiej wśród Polonii, przypadające po 14 listopada 1991 r., do dnia wejścia w życie ustawy;
  • okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby;
  • czas działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego;
  • okresy pełnionej w Polsce służby w Policji (Milicji Obywatelskiej), w Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w organach bezpieczeństwa publicznego), w Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, w Służbie Więziennej, w Państwowej Straży Pożarnej, w Służbie Celnej, w Biurze Ochrony Rządu, w Służbie Celno-Skarbowej, w Służbie Ochrony Państwa;
  • czas pobierania zasiłku macierzyńskiego;
  • czas osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po dniu 31 grudnia 1955 r. za działalność polityczną;
  • czas zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów;
  • świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r.
Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Chodzi o czas:
  • zatrudnienia po ukończeniu 15. lat życia:
- na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową,
- obywateli polskich za granicą - w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani. Dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą,
- obywateli polskich za granicą - w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich. Zgoda nie jest wymagana w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed dniem 9 maja 1945 r.,
- obywateli polskich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce;
  • pracy przymusowej wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu oraz batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim;
  • zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r.;
  • pracy wykonywanej w czasie odbywania na obszarze Państwa Polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz kary tymczasowego aresztowania - w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy;
  • niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie przepisów kodeksu pracy zostało wypłacone wynagrodzenie lub odszkodowanie;
  • czasowego pozostawania bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych wypłaconych z Funduszu Pracy;
  • niewykonywania pracy przed 31 lipca 1990 r. na skutek represji politycznych;
  • pozbawienia możliwości wykonywania swojego zawodu przed 31 lipca 1990 r. na skutek represji politycznych za działania na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka w Polsce;
  • sprawowania mandatu posła lub senatora w Państwie Polskim;
  • internowania w stanie wojennym;
  • wykonywania działalności twórczej lub artystycznej na obszarze Państwa Polskiego:
- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne, lub w których ubezpieczony był zwolniony od opłacania składki,
- przypadającej przed 1 stycznia 1974 r., uznanej przez Komisję do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury, pod warunkiem że twórca lub artysta opłacał składki na ubezpieczenie społeczne po 31 grudnia 1973 r.;
  • pracy adwokatów wykonywanej na obszarze Państwa Polskiego:
- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w której występowało zwolnienie od opłacania składki,
- przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu;
  • wykonywania na obszarze Państwa Polskiego pracy nakładczej:
- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w której występowało zwolnienie od opłacania składki,
- przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu,
jeżeli w tych okresach osoba wykonująca taką pracę uzyskiwała wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy obowiązującego najniższego wynagrodzenia określonego na podstawie przepisów kodeksu pracy;
  • pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:
- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie, lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,
- przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu;
  • pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy:
- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,
- wykonywanej przed 1 stycznia 1976 r., jeżeli umowa odpowiadała warunkom ubezpieczenia obowiązującym w tym dniu;
  • pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego:
- objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,
- prowadzonej przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadało warunkom ubezpieczenia;
  • współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki;
  • ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze Państwa Polskiego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki;
  • pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na obszarze Państwa Polskiego po ukończeniu 15. roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych.

Jakie okresy uznaje się za nieskładkowe?

Za okresy nieskładkowe uznaje się następujące okresy:
  • pobierania:
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów kodeksu pracy,
- zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego,
- pobierania wyżej wymienionych zasiłków po ustaniu obowiązku ubezpieczenia;
  • pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu;
  • niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie kodeksu pracy zostało wypłacone odszkodowanie;
  • przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy - z powodu opieki nad dzieckiem:
- w wieku do lat czterech - w granicach do trzech lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do sześciu lat,
- na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do trzech lat na każde dziecko;
  • przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia;
  • przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do sześciu lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia;
  • urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;
  • nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów;
  • studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu;
  • asystenckich studiów przygotowawczych;
  • dokształcania zawodowego lekarzy w klinikach akademii medycznych i oddziałach instytutów naukowych w charakterze wolontariusza - w granicach do 1. roku;
  • pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego;
  • udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia;
  • udokumentowanego okresu odbytego stażu uczniowskiego.

Jak można udowodnić staż ubezpieczeniowy za okresy sprzed 1999 r.?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych na swojej stronie internetowej wymienia dokumenty, które mogą posłużyć do udowodnienia okresów składkowych, nieskładkowych i okresów pracy w gospodarstwie rolnym za ten czas. Należą do nich:
  • świadectwo pracy;
  • umowa o pracę lub pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, zmianie angażu, przyznaniu nagrody);
  • zaświadczenie wystawione przez pracodawcę lub jego prawnego następcę;
  • uwierzytelnione kopie dokumentów, ich odpisy lub zaświadczenia wystawione przez archiwum lub inną jednostkę, która przechowuje dokumenty z zakładów pracy, które nie istnieją;
  • potwierdzenie ubezpieczenia, gdy pracowało się za granicą;
  • książeczka wojskowa lub zaświadczenie z Wojskowej Komendy Uzupełnień, które potwierdzą czynną służbę wojskową;
  • odpis aktu urodzenia dziecka;
  • wpis do legitymacji ubezpieczeniowej lub w „książeczkowym” dowodzie osobistym;
  • legitymacje służbowe, legitymacja związku zawodowego.

Jak udowodnić wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia za okresy sprzed 1999 r.?

Przepisy stanowią, że w takich sprawach wnioskodawca może przedstawić zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymację ubezpieczeniową lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Czy ZUS na podstawie własnej dokumentacji może potwierdzić jakieś okresy sprzed 1999 r.?

Tak, ZUS na swojej stronie internetowej wymienia okresy, jakie może potwierdzić na podstawie własnej dokumentacji. Chodzi o okres podlegania ubezpieczeniom społecznym i opłacania składki na ubezpieczenia społeczne oraz wysokość podstawy wymiaru składek, gdy wnioskodawca:
1. prowadził działalność na własny rachunek;
2. był:
- rzemieślnikiem, który wykonywał rzemiosło na podstawie wymaganego uprawnienia przemysłowego, zezwolenia, karty rzemieślniczej, albo współpracował z takim rzemieślnikiem - od 1 lipca 1965 r.;
- właścicielem lub współwłaścicielem taksówki - od 1 lipca 1969 r.;
- osobą, która zajmowała się rybołówstwem morskim na własny rachunek albo uprawiała flisactwo turystyczne na Dunajcu, lub osobą, która z takimi osobami współpracowała - od 1 marca 1970 r.;
- osobą, która prowadziła działalność handlowo-usługową na własny rachunek lub z taką osobą współpracowała - od 25 sierpnia 1973 r.;
- adwokatem, który wykonywał zawód indywidualnie, poza zespołem adwokackim - od 27 czerwca 1984 r.;
- twórcą lub artystą i był objęty zaopatrzeniem emerytalnym twórców - od 1 stycznia 1974 r.;
- duchownym - od 1 lipca 1989 r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych także potwierdzi okres, w którym wnioskodawca był zatrudniony:
1. w gospodarstwie domowym lub przy obsłudze prywatnych domów mieszkalnych - od 1 lipca 1970 r.,
2. w nieuspołecznionym zakładzie pracy, a od 1 stycznia 1990 r. w zakładzie pracy, który liczył nie więcej niż 20 pracowników.
Ponadto ZUS potwierdzi okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu, gdy wnioskodawca:
1. prowadził zakład gastronomiczny lub stację benzynową na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub współpracował z taką osobą - od 1 października 1966 r.;
2. prowadził urządzenia turystyczne lub kolekturę Państwowego Przedsiębiorstwa „Totalizator Sportowy”, był przewodnikiem turystycznym albo z takimi osobami współpracował - od 1 sierpnia 1968 r.;
3. prowadził uspołeczniony sklep lub księgarnię na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej albo współpracował z taką osobą - od 1 maja 1969 r.;
4. prowadził działalność na rzecz przedsiębiorstwa upowszechniania prasy i książki Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch” na podstawie umowy agencyjnej lub współpracował z taką osobą - od 1 lipca 1973 r.;
5. wykonywał pracę na podstawie umów zleceń zawartych ze zleceniodawcą innym niż uspołeczniony zakład pracy zatrudniający nie więcej niż 20 osób lub współpracował z taką osobą - od 5 maja 1992 r.

Czy ZUS przyznaje emeryturę z urzędu?

Zgodnie z ogólną zasadą ZUS nie przyzna emerytury, dopóki się o nią nie złoży wniosku. Jeśli wniosek zostanie złożony kilka miesięcy lub lat - odpowiednio - po 60. bądź 65. urodzinach, nie będzie można domagać się „wyrównania” za wcześniejszy okres.
Istnieje jednak wyjątek od tej zasady, w ramach którego ZUS przyzna emeryturę z urzędu. Będzie tak w przypadku osoby, która pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, gdy osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana - od dnia, od którego podjęto jej wypłatę. Emerytura ta nie może być niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy.

Czy występując o emeryturę, trzeba rozwiązać umowę o pracę?

Tak. W przeciwnym razie prawo do emerytury, mimo że przyznane, zostanie zawieszone.
Jak stwierdza wprost art. 103a ustawy emerytalnej prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonego w decyzji ZUS.
Co ważne, przepisy nie wymagają rozwiązania umowy zlecenia lub innych tego rodzaju umów ani też zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej.

Czy można podjąć zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy już po otrzymaniu emerytury?

Tak, ponowne podjęcie zatrudnienia u tego samego pracodawcy nie spowoduje zawieszenia emerytury.

W jakich proporcjach należy uwzględniać okresy składkowe i nieskładkowe przy obliczaniu stażu potrzebnego do uzyskania minimalnej emerytury?

Okresy nieskładkowe mogą stanowić najwyżej jedną trzecią okresów składkowych.

Kiedy złożyć wniosek o emeryturę?

Prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. W przypadku emerytury będzie to więc osiągnięcie wieku emerytalnego. Skoro ZUS ma 30 dni na wydanie decyzji w sprawie emerytury, przyjmuje się, że wniosek o przyznanie emerytury można złożyć nie wcześniej niż 30 dni przed 60. bądź 65. urodzinami. Wniosek złożony wcześniej będzie skutkował wydaniem decyzji odmownej w związku z niespełnieniem warunku do otrzymania emerytury, tj. wieku emerytalnego.

Czy nadal nie opłaca się składać wniosku w czerwcu i warto czekać do lipca?

Nie, kontrowersyjne zasady obliczania emerytury dla osób, które składały wniosek w czerwcu, zostały zmienione. Obecnie różnica w wysokości świadczenia przy wniosku złożonym w czerwcu i przy wniosku złożonym w lipcu wynika jedynie z liczby miesięcy pozostałych wnioskodawcy statystycznie do przeżycia. Będzie to jednak niewielka kwota.
Do czasu zmiany tych zasad różnica mogła wynosić nawet kilkaset złotych i była związana z tym, że składki uwzględniane do obliczenia emerytury w czerwcu nie były zwaloryzowane kwartalnie, lecz tylko rocznie.

Czy zmiana tablic GUS dotyczących średniego dalszego trwania życia ma wpływ na już przyznane emerytury?

Nie, po przyznaniu emerytury nie ma to już znaczenia. Nie można przeliczyć sobie emerytury z uwzględnieniem nowych tablic. Przy czym w ostatnich latach średnia dalsza długość trwania życia według tablic spadła w związku z nadmiarowymi zgonami w trakcie pandemii. A to oznacza, że nowo przyznawane emerytury są wyższe, bo kwota składek dzielona jest przez mniejszą liczbę miesięcy, którą wnioskodawca ma statystycznie do przeżycia.
W trakcie pandemii na skutek fake newsów prasowych wiele osób już pobierających emeryturę wnioskowało wówczas o przeliczenie świadczenia według tych korzystniejszych tablic. Nie było to oczywiście możliwe, bo emeryturę wylicza się raz, z uwzględnieniem tablic wówczas obowiązujących. Późniejsze skrócenie lub wydłużenie statystycznego dalszego trwania życia nie ma już znaczenia.
Nowe tablice będą miały znaczenie tylko wtedy, gdy emeryt pracuje na emeryturze i odprowadza składki. Wówczas może wnioskować cyklicznie o przeliczenie emerytur i uwzględnienie nowych składek. ZUS w tym przypadku przeprowadza obliczenia z uwzględnieniem tablic aktualnych na dzień składania wniosku o przeliczenie (o czym szerzej dalej).

Jak okres pracy w gospodarstwie może wpłynąć na wysokość nowej emerytury?

Praca w gospodarstwie nie będzie miała wpływu co do zasady na wysokość emerytury. Jednak okresy takiej pracy mogą zostać użyte do uzupełniania stażu 20 bądź 25 lat wymaganego do otrzymania gwarantowanej kwoty minimalnej emerytury w przypadku, gdy zgromadzone składki (i kapitał początkowy) będą na tyle niskie, że wyliczona kwota emerytury będzie niższa.
W takiej sytuacji uwzględnia się jako okresy składkowe następujące okresy:
  • ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,
  • przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia,
  • przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia.
W przypadku gdy inne okresy składkowe i nieskładkowe będą wystarczające, nie będzie potrzeby udowadniania okresów pracy lub prowadzenia gospodarstwa.
Nie ma też podstaw prawnych, aby powyższe okresy uwzględniać w kapitale początkowym.

Na jakich zasadach przeprowadzana jest waloryzacja emerytur?

Emerytury, podobnie jak renty, podlegają corocznie waloryzacji od 1 marca. Obecnie pojawiają się głosy, że waloryzacja powinna być dokonywana dwa razy w roku, ale nie ma nawet jeszcze takiego projektu zmian przepisów.
Waloryzacja to prosty mechanizm polegający na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. W wyniku przeprowadzonej operacji kwota świadczenia nie może ulec obniżeniu. Waloryzacji podlegają kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego danego roku kalendarzowego. Podlegają jej świadczenia przyznane przed 1 marca. Te przyznane później zostaną zwaloryzowane po raz pierwszy dopiero za rok.

Jak oblicza się wskaźnik waloryzacji?

Wskaźnik waloryzacji składa się z dwóch składowych: średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym (potocznie: inflacja) oraz co najmniej 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym.
Drugi składnik jest określony jako „co najmniej” 20 proc. wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, ale jego ostateczna wysokość jest co roku negocjowana w ramach Rady Dialogu Społecznego, w której zasiadają przedstawiciele pracowników, pracodawców i rządu. Dopiero po tych negocjacjach znana jest ostateczna wysokość wskaźnika waloryzacji.
Trzeba przypomnieć, że w niektórych latach rządzący decydują się na wprowadzenie także waloryzacji kwotowej, w ramach której najniższe emerytury ulegają podwyższeniu o konkretną kwotę, wyższą, niż wynikało to z pomnożenia świadczenia przez wskaźnik waloryzacji.

Czy można przeliczyć nową emeryturę?

Tak, przeliczenie nowej emerytury jest możliwe w dwóch przypadkach:
  • po przyznaniu emerytury okazuje się, że na koncie emeryta znajduje się więcej składek niż w momencie obliczania emerytury - najczęściej będzie chodziło o uprawomocnienie się wyroku w sprawie okresu zatrudnienia, za który płatnik nie zgłosił ubezpieczonego do ZUS;
  • emeryt kontynuował podleganie ubezpieczeniu emerytalnemu - nie chodzi więc o sam fakt osiągania przychodów po otrzymaniu decyzji emerytalnej, lecz odprowadzania składek.
Zgodnie z art. 108 ust. 2 ustawy emerytalnej w takiej sytuacji pobieraną emeryturę powiększa się o kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu ustalenia prawa do emerytury przez liczbę miesięcy, która statystycznie została emerytowi do przeżycia w dniu złożenia wniosku o przeliczenie emerytury. Co ważne, ponowne ustalenie wysokości emerytury może nastąpić na wniosek zgłoszony nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego lub po ustaniu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Jak widać, podwyższenie emerytury obliczane jest tak samo jak główna emerytura, czyli zgromadzone składki dzieli się przez liczbę miesięcy według tabel GUS.

W jakich przypadkach można otrzymać emeryturę zaliczkową?

Ustawa emerytalna przewiduje przyznanie emerytury zaliczkowej, jeśli prawo do świadczeń zostało udowodnione, ale zainteresowany nie przedłożył dowodów niezbędnych do ustalenia wysokości świadczeń. Wówczas ZUS przyznaje mu emeryturę w kwocie zbliżonej do kwoty przewidywanych świadczeń.
ZUS przyzna takie świadczenie również wtedy, gdy składki należne za okres, z którego ustalono podstawę obliczenia emerytury, zostały zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego w terminie uniemożliwiającym ich uwzględnienie w podstawie obliczenia świadczenia w dniu wydania decyzji w sprawie prawa do emerytury i ustalenia jej wysokości.
Jeśli okaże się, że emerytura zaliczkowa była za wysoka lub za niska w stosunku do ostatecznie ustalonej emerytury, następuje stosowne rozliczenie świadczeń.

Czy można cofnąć wniosek o emeryturę?

Wycofanie wniosku jest skuteczne, jeżeli nastąpiło w jednej z form przewidzianych dla zgłoszenia wniosku.

W jaki sposób ZUS wypłaca emeryturę?

Emerytura wypłacana jest zgodnie z wyborem emeryta:
  • na jego rachunek płatniczy prowadzony w kraju lub wydany w kraju jej instrument płatniczy,
  • za pośrednictwem poczty.
Warto zauważyć, że mowa o rachunku emeryta, a nie innej osoby, np. żony, męża, dziecka itd., chociaż możliwa jest wypłata na konto wspólne np. męża i żony.
Co ciekawe, wciąż jeszcze przepisy dopuszczają pobieranie emerytury drogą tradycyjną, tj. za pomocą poczty.

W jaki sposób ZUS wypłaca emeryturę osobom mieszkającym za granicą?

W tym przypadku emeryt może otrzymywać świadczenie tylko w formie bezgotówkowej na prowadzony w kraju swój rachunek płatniczy lub wydany w kraju jego instrument płatniczy. W tym przypadku możliwe jest także złożenie wniosku o przekazywanie świadczenia na rachunek lub instrument płatniczy osoby przez niego upoważnionej do odbioru świadczenia, zamieszkałej w Polsce. Zasady te mogą być modyfikowane przez przepisy szczególne wynikające z umów międzynarodowych.

Czy możliwe jest pobieranie świadczeń za emeryta, np. ciężko chorego, dla którego jeszcze nie ustanowiono opiekuna prawnego?

Zgodnie z ogólną zasadą nie jest to możliwe, bo świadczenie musi być wypłacone do rąk emeryta albo na jego rachunek. Jednak przepisy przewidują pewien wyjątek. Zgodnie z nim, jeżeli z akt sprawy wynika konieczność ustanowienia dla osoby uprawnionej do emerytury opiekuna prawnego, do czasu jego ustanowienia świadczenia mogą być wypłacane osobie sprawującej faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą. Odbierający emeryturę jest wówczas pouczany o konieczności poinformowania ZUS o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części oraz o obowiązku zwrotu świadczenia przez tę osobę w przypadku, gdy zostało pobrane nienależnie.
Nie wystarczy jednak samo oświadczenie osoby sprawującej opiekę, musi być ono potwierdzone przez organ, który z racji wykonywanych zadań posiada informacje dotyczące sprawowania tej opieki. Ustawa nie wskazuje, co to za organ, ale można przyjąć, że jest to np. miejski (gminny) ośrodek pomocy społecznej.

Czy możliwe jest dziedziczenie środków ze składek zapisanych na koncie w ZUS w sytuacji, gdy dana osoba nie dożyła pobierania emerytury?

Nie, dziedziczenie całości takich środków nie jest możliwe. W ramach konta prowadzone jest jednak subkonto, z którego środki mogą być dziedziczone. Subkonta prowadzone są dla osób urodzonych po 1968 r. Ci urodzeni między 1949 a 1968 r. mają utworzone subkonta tylko wtedy, gdy przystąpili do OFE.
Na subkoncie zapisywane są:
  • część zwaloryzowanych składek emerytalnych wraz z odsetkami za zwłokę i opłatą prolongacyjną (4,38 proc. podstawy wymiaru, jeśli ubezpieczony złożył oświadczenie o przekazywaniu składek do OFE albo 7,3 proc. podstawy wymiaru składek, gdy nie złożył takiego oświadczenia);
  • środki przekazane przez OFE o wartości 51,5 proc. umorzonych jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku w OFE na 31 stycznia 2014 r.;
  • kwoty przekazywane stopniowo z OFE, są one stopniowe przekazywane do ZUS począwszy od dnia, w którym danej osobie zostało 10 lat do ukończenia wieku emerytalnego aż do ukończenia przez nią wieku emerytalnego (tzw. mechanizm suwaka).
Subkonto jest także waloryzowane.

W jakich przypadkach dochodzi do podziału środków na subkoncie?

Ulegną one podziałowi w razie:
  • rozwodu,
  • unieważnienia małżeństwa,
  • ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa,
  • umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej,
  • śmierci osoby, dla której prowadzone jest subkonto.

W jaki sposób dochodzi do podziału i wypłaty środków na subkoncie?

Jest to uzależnione od tego, czy osoba, dla której subkonto jest prowadzone, jest/była członkiem OFE, czy nie. W pierwszym przypadku podział i wypłata środków następuje na podstawie zawiadomienia z OFE. W drugim przypadku konieczne będzie złożenie wniosku do ZUS. Trzeba zaznaczyć, że w związku z suwakiem bezpieczeństwa w chwili osiągania wieku emerytalnego środki z OFE znajdują się już na subkoncie, dlatego wówczas taki wniosek trzeba zawsze przekazywać do ZUS.

Kto ma prawo do środków z subkonta po osobie zmarłej?

Środki na subkoncie są objęte wspólnością majątkową, dlatego zgodnie z ogólnymi regułami połowa będzie należała do małżonka. Pozostała część jest przekazywana osobom, które wskazała przed śmiercią osoba uprawniona, a dopiero jeśli takich osób nie ma - środki wchodzą do masy spadkowej.

Co w dziedziczeniu/wypłacie środków z subkonta zmienia fakt, że osoba, dla której je prowadzono, przeszła na emeryturę?

W takiej sytuacji nie obowiązują już reguły wskazane wyżej.
Zgodnie z art. 25b ustawy emerytalnej emeryt, który:
  • nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej,
  • posiadał subkonto,
  • nie pobiera okresowej emerytury kapitałowej
jest informowany przez ZUS o możliwości wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego. Jest to tzw. wypłata gwarantowana.
Co ważne, wymagana jest zgoda małżonka na wskazanie osób innych niż:
  • dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
  • przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
  • małżonek (wdowa i wdowiec);
  • rodzice (w tym macocha i ojczym).
Ustawa określa sposób obliczenia tej wypłaty, dla uproszczenia można powiedzieć, że jest ona zależna od momentu, w którym nastąpiła śmierć emeryta - im mniej pobrał emerytury, tym wypłata będzie wyższa.
Osoba wskazana zgodnie z dyspozycją emeryta nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Jeśli później, nie ma prawa do wypłaty gwarantowanej.
Jeśli nikt nie został wskazany albo była to osoba spoza rodziny, na co nie wyraził zgody małżonek, całość wypłaty otrzymuje małżonek, o ile w chwili śmierci emeryta pozostawał z nim we wspólności majątkowej, a w pozostałych przypadkach wypłata gwarantowana wchodzi w skład spadku.
Jeżeli emeryt wskazał kilka osób uposażonych, a nie oznaczył ich udziału w wypłacie gwarantowanej, uważa się, że udziały tych osób są równe.
Zmiana dyspozycji jest możliwa w każdym czasie, zarówno jeśli chodzi o osoby, jak i ich udział w wypłacie. Można również odwołać dyspozycję.

Czy można otrzymać emeryturę po zmarłym małżonku?

Nie, polskie przepisy nie przewidują możliwości otrzymania emerytury po zmarłym małżonku. Świadczenie obiegowo określane mianem „emerytury po mężu” to w rzeczywistości renta rodzinna, otrzymywana w wysokości 85 proc. emerytury zmarłego małżonka. W przypadku gdy wdowa (wdowiec) pobierają także swoją emeryturę lub rentę, zastosowanie ma ogólna zasada, zgodnie z którą przysługuje tylko jedno świadczenie - wyższe albo wybrane przez uprawnioną osobę.
Renta rodzinna przysługuje m.in. małżonkowi osoby zmarłej, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
Wdowa (te same zasady stosuje się do wdowca) otrzyma jednak rentę rodzinną, gdy spełnia warunki określone w ustawie. ZUS przyzna jej to świadczenie, jeśli:
- w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Rentę otrzyma także wdowa, która ukończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci.
Ustawa emerytalna dopuszcza także możliwość otrzymania renty okresowej przez wdowę, która nie spełnia powyższych warunków, ale nie ma niezbędnych źródeł utrzymania. Wówczas ma ona prawo do okresowej renty rodzinnej:
  • przez rok od chwili śmierci męża,
  • w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od chwili śmierci męża.
Powyższy wyjątek nie będzie miał więc zastosowania do osób, które mają prawo do własnych świadczeń.
Rentę może otrzymać także małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Czy dzieci mogą otrzymać rentę rodzinną po rodzicu, który pobierał emeryturę?

Tak. Chociaż w większości przypadków dzieci otrzymują rentę rodzinną po rodzicu, który nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego, to jak najbardziej prawo do świadczenia mają także dzieci emeryta, o ile spełniają ustawowe warunki.
Prawo do ubiegania się o rentę mają dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:
  • do ukończenia 16 lat,
  • do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
  • bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w wyżej wskazanych okresach.
Jeżeli dziecko skończyło 25 lat będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, renta będzie mu wypłacana do zakończenia tego roku studiów.

Na jakich warunkach rentę rodzinną po zmarłym emerycie mogą otrzymać wnuki?

Wnuki i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają następujące warunki:
  • nie ukończyły 16 lat albo
  • nie ukończyły 25. roku życia, o ile kontynuują naukę w szkole (podobnie jak w przypadku dzieci, jeżeli wnuk lub dziecko przyjęte ukończyło 25 lat , będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, renta będzie mu wypłacana do zakończenia tego roku studiów) albo
  • bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w wyżej wskazanych okresach (do 16. roku życia albo do 25. roku życia, jeśli się uczy) oraz
  • zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
  • nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
- nie mogą zapewnić im utrzymania albo
- ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

Na jakich zasadach prawo do wypłaty emerytury mają członkowie rodziny osoby zmarłej, której ZUS nie zdążył wypłacić należnej emerytury?

Zdarza się, że postępowanie w sprawie emerytury trwa, a wnioskodawca zmarł, zanim wypłacono mu emeryturę. Może się też zdarzyć, że dana osoba umrze, zanim otrzyma świadczenie należne za dany miesiąc. Wraz ze śmiercią uprawnionego wygasa też prawo do emerytury. Jednak część niewypłaconą za okres, w którym uprawniony żył, wypłaca się na wniosek osób uprawnionych. Określane są one mianem „świadczeń niezrealizowanych”.
Ustawa emerytalna za uprawnionych wskazuje małżonka, dzieci, z którymi osoba zmarła prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonka i dzieci, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innych członków rodziny uprawnionych do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.
Co warto podkreślić, osoby te mają także prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenie nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o te świadczenia wystąpiła.
Należy także podkreślić, że ZUS nie wypłaca niezrealizowanych świadczeń z urzędu ani nie poszukuje potencjalnie uprawnionych do nich osób. Roszczenia o wypłatę świadczeń wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której świadczenia przysługiwały, chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie postępowania.

Jakie dokumenty trzeba złożyć, aby otrzymać niezrealizowane świadczenie?

Aby otrzymać niezrealizowane świadczenie, należy złożyć do ZUS:
  • wniosek o niezrealizowane świadczenie (druk ENS),
  • odpis aktu zgonu, chyba że został złożony wraz z wnioskiem o zasiłek pogrzebowy,
  • odpis aktu małżeństwa (w przypadku małżonka),
  • odpis aktu urodzenia (w przypadku dzieci),
  • oświadczenie lub inne dowody, potwierdzające, że wnioskodawca prowadził wspólne gospodarstwo domowe ze zmarłym lub przyczyniał się do jego utrzymania.

W jakiej wysokości ZUS uwzględni wysokość wynagrodzenia do obliczenia kapitału początkowego, jeśli nie wynika to z dokumentacji?

Jeśli dokumenty będą potwierdzały jedynie okres zatrudnienia na umowę o pracę, ale już nie wynagrodzenie, ZUS przyjmie do obliczeń tylko wynagrodzenie minimalne.

Czy można jeszcze otrzymać wcześniejszą emeryturę z ZUS?

Tak, ustawa emerytalna przewiduje jeszcze możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę dla nielicznych grup. Taką grupą będą np. osoby, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez określony czas oraz spełniły kilka innych warunków. Jednak warunki te musiały być spełnione na 31 grudnia 2008 r., dlatego praca w tego rodzaju warunkach nie pozwoli na uzyskanie wcześniej emerytury przez osoby, które wykonują ją teraz.

Co to jest rekompensata za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i jak wpłynie na wysokość emerytury?

Rekompensata to dodatek doliczany do kapitału początkowego, co wpłynie na wysokość emerytury. Przysługuje on osobie, która nie ma prawa do wcześniejszej emerytury ani do emerytury pomostowej, a jednocześnie:
  • przed 1 stycznia 2009 r. pracowała w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez co najmniej 15 lat,
  • wystąpiła z wnioskiem o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn).
Konieczne jest dołączenie do wniosku o emeryturę świadectwa pracy lub zaświadczenia, które potwierdza, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W jaki sposób nieopłacenie składek wpłynie na wysokość emerytury?

W przypadku osób, za które składki odprowadzali płatnicy, nie ma znaczenia, czy zostały one rzeczywiście odprowadzone. Wystarczy, że osoba została zgłoszona do ZUS jako ubezpieczony z określoną podstawą wymiaru składek i ta wysokość składek będzie przyjmowana do obliczenia wysokości emerytury. Może się jednak okazać, że płatnik nie tylko nie odprowadził składek, lecz także nie zgłosił do ubezpieczeń danej osoby. W takim przypadku dopóki ZUS nie potwierdzi tego decyzją albo sąd wyrokiem, nie ma podstaw, aby takie niezapłacone składki wliczać do emerytury. Wyjątek od powyższych zasad dotyczy współpracowników osób prowadzących pozarolniczą działalność, jak również samych prowadzących pozarolniczą działalność. W ich przypadku składki należne, ale nieopłacone, nie będą uwzględnione w wysokości świadczenia.

Kto może dorabiać bez ograniczeń?

Bez ograniczeń mogą dorabiać osoby, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny (60 i 65 lat). Mogą one osiągać nieograniczone przychody, a ich emerytury nie zostaną zawieszone ani zmniejszone.

Do kogo mają zastosowanie limity osiąganych przychodów?

Limity te mają zastosowanie do osób, które pobierają wcześniejsze świadczenia o charakterze emerytalnym (wcześniejszą emeryturę, emeryturę pomostową, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne) i renty (rentę z tytułu niezdolności do pracy; rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy sprzed 1 stycznia 2003 r., chorobą zawodową; rentę inwalidy wojskowego, jeżeli niezdolność do pracy nie ma związku ze służbą wojskową; rentę rodzinną po inwalidzie wojskowym, jeśli śmierć inwalidy nie pozostawała w związku ze służbą wojskową; rentę rodzinną).

Jakie obecnie obowiązują limity dodatkowych przychodów dla osób pobierających wcześniejszą emeryturę?

W okresie od 1 września do 30 listopada 2022 r. obowiązują następujące limity przychodów:
  • 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za II kwartał 2022 r., obecnie jest to 4309,40 zł;
  • 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za II kwartał 2022 r., a więc 8003,20 zł.
W kolejnych okresach kwoty te ulegną zmianie, w zależności od zmian przeciętnego wynagrodzenia.

Na czym polega zmniejszenie/zawieszenie świadczeń?

Prawo do wcześniejszej emerytury ulegnie zawieszeniu w razie osiągania przychodu wyższego niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Jeśli osiągany przychód będzie mieścił się między 70 a 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia.
Od 1 marca 2022 r. kwoty maksymalnego zmniejszenia wynoszą:
  • 691,94 zł - emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;
  • 518,99 zł - renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy;
  • 588,19 zł - renta rodzinna dla jednej osoby.

Jakie przychody są brane pod uwagę do obliczania limitów?

Ustawa emerytalna przewiduje, że w tym przypadku uwzględnia się przychody z tytułu:
  • działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego,
  • służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy emerytalnej.
Za taką działalność uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, w tym także przychód osiągany z tych tytułów za granicą. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność za przychód uznaje się równowartość podstawy wymiaru składek. Nie ma przy tym znaczenia, że od danego tytułu nie opłaca się obowiązkowych składek, bo ubezpieczony korzysta z reguł tzw. zbiegu tytułów ubezpieczeniowych.
Do limitów nie wlicza się honorariów z tytułu działalności twórczej i artystycznej, ale uwzględnia się zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Jakie obowiązki ma osoba pobierająca wcześniejszą emeryturę, gdy podjęła działalność zarobkową?

Emeryt ma obowiązek zawiadomić ZUS nie tylko o podjęciu działalności zarobkowej, lecz także o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu, a po upływie roku kalendarzowego - o wysokości tego przychodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym.

Kto nie może osiągać żadnych przychodów, aby zachować prawo do świadczenia?

Przepisy przewidują jeden przypadek, gdy możliwe jest łączenie emerytury z rentą z tytułu niezdolności do pracy - musi to być jednak renta wynikająca z niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową. Przy czym warunkiem jest to, że uprawniony nie może uzyskiwać żadnych przychodów.

Co się dzieje, gdy osoba, którą obowiązują limity przychodów, limit ten przekroczyła, a jednocześnie pobrała świadczenie w całości?

W takim przypadku pobrane świadczenie może zostać uznane za świadczenie nienależnie pobrane, które należy zwrócić w całości lub w części. ZUS wydaje w tej sprawie odpowiednią decyzję. Należności wskazane w takiej decyzji mogą być potrącone z dalej wypłacanych na bieżąco świadczeń.

Za jaki okres emeryt może zostać zobowiązany do zwrotu świadczenia w związku z przekroczeniem limitu przychodu?

Jeżeli osoba pobierająca świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, świadczenia podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż jeden rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia. Jeśli ZUS podjął informację o przekroczeniu z innego źródła, wówczas zwrotowi podlegają świadczenia za okres nie dłuższy niż trzy lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

W jakim terminie można wydać decyzję o zwrocie nienależnego świadczenia?

Decyzji takiej nie można wydać później niż w terminie pięciu lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

W jakim terminie ulegają przedawnieniu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń?

Ulegają one przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.

W jakich przypadkach ZUS może odstąpić od żądania zwrotu?

Przepisy emerytalne przewidują, że organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń albo zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności. Ocena, czy dane okoliczności są szczególnie uzasadnione, należy do ZUS.

W jakich jeszcze przypadkach emerytura może zostać uznana za nienależne świadczenie?

Emerytura może zostać uznana za nienależnie pobraną, jeśli ma miejsce jedna z następujących sytuacji:
  • emerytura została przyznana lub wypłacona na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia - chodzi tu najczęściej o przedstawienie fałszywych dokumentów w postępowaniu przed ZUS;
  • świadczenia zostało wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu - chodzi tu np. o podanie błędnego numeru rachunku bankowego.
Powyższe przypadki mogą być związane z dowolnym rodzajem świadczenia emerytalno-rentowego.

Na jakich zasadach potrącane są wierzytelności z emerytur?

Przepisy emerytalne pozwalają ZUS potrącać z wypłacanych emerytur własne wierzytelności, a w niektórych przypadkach także innych wierzycieli.
ZUS w pierwszej kolejności potrąca z emerytury składkę na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i inne należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, a następnie:
  • świadczenia zaliczkowe;
  • nienależnie pobrane emerytury, renty oraz inne świadczenia z tytułu m.in. ubezpieczeń społecznych;
  • nienależnie pobrane świadczenia uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji;
  • nienależnie pobrane świadczenia postojowe;
  • nieopłacone należności z tytułu składek;
  • nienależnie pobrane świadczenia wychowawcze i świadczenia dobry start;
  • należności związane z alimentami;
  • należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych należności;
  • nienależnie pobrane: zasiłki rodzinne lub pielęgnacyjne, świadczenia rodzinne oraz zasiłki dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny;
  • nienależnie pobrany dodatek weterana poszkodowanego;
  • nienależnie pobrane świadczenia wyrównawcze,
  • nienależnie pobrane świadczenia z funduszu alimentacyjnego;
  • nienależnie pobrany rodzinny kapitał opiekuńczy i dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna,
  • zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę;
  • zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty;
  • należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych placówek.
Potrąceń dokonuje się w tej właśnie kolejności.

Jaką część świadczenia ZUS może potrącić?

Organ rentowy w potrąceniach z emerytur jest ograniczony w dwojaki sposób - przepisy przewidują granice potrąceń (procent świadczenia, który może być maksymalnie potrącony miesięcznie) oraz wskazują kwotę świadczenia wolną od potrąceń i egzekucji (kwota, poniżej które ZUS nie może zmniejszyć comiesięcznego świadczenia).
Granice potrącenia uzależnione są od rodzaju długu i wynoszą w przypadku:
  • należności alimentacyjnych - do wysokości 60 proc. świadczenia;
  • należności za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych oraz pielęgnacyjno-opiekuńczych - do wysokości 50 proc. świadczenia;
  • innych egzekwowanych należności - do wysokości 25 proc. świadczenia.
Kwoty wolne od potrąceń i egzekucji np. dla należności alimentacyjnych wynoszą 594,05 zł, a dla należności niealimentacyjnych egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych 980,19 zł.

O co pomniejszana jest kwota brutto emerytury?

Od 1 lipca od emerytury jest potrącana zaliczka na podatek dochodowy według stawki 12 proc. W związku jednak ze zwiększeniem kwoty wolnej od podatku (30 000 zł) emeryci pobierający emeryturę do 2500 zł nie zapłacą podatku.
Warto w tym miejscu przypomnieć o rozwiązaniu, jakie wprowadzono w ramach Polskiego Ładu. Osoby, które ukończyły 60/65 lat, ale nie pobierają emerytury i podlegają ubezpieczeniom społecznym, nie zapłacą podatku od emerytury do kwoty 85 528 zł. Do nich także ma zastosowanie kwota wolna od podatku.
Ponadto od emerytury potrącana jest składka na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 9 proc. podstawy wymiaru.

W jakich przypadkach emeryt może być zwolniony ze składki zdrowotnej?

W przypadku gdy emeryt pobiera tylko emeryturę, nie ma możliwości zwolnienia ze składki zdrowotnej potrącanej od emerytury. Jednak jeśli emeryt prowadzi dodatkowo działalność gospodarczą, pod pewnymi warunkami może być zwolniony ze składki zdrowotnej z działalności. Będzie tak w dwóch przypadkach. I tak składka zdrowotna od prowadzenia działalności gospodarczej, w tym działalności, w ramach której przedsiębiorca korzysta z ulgi na start, nie jest opłacana przez osobę, która pobiera emeryturę nie wyższą niż minimalne wynagrodzenie, w przypadku gdy ta osoba:
  • uzyskuje dodatkowe przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50 proc. kwoty najniższej emerytury lub
  • opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej.
Składka zdrowotna nie będzie też opłacana przez osobę od prowadzenia działalności gospodarczej, w tym od działalności, w ramach której przedsiębiorca korzysta z ulgi na start, która jest zaliczona do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności, w przypadku gdy osoba ta:
  • uzyskuje przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50 proc. kwoty najniższej emerytury lub
  • opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej.

Na jakich zasadach podlega ubezpieczeniom społecznym emeryt pobierający emeryturę i jednocześnie prowadzący działalność zarobkową?

Zgodnie z ogólną zasadą osoby mające ustalone prawo do emerytury podlegają dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Będzie tak np. w przypadku pobierania emerytury i prowadzenia pozarolniczej działalności. W takiej sytuacji przedsiębiorca nie będzie musiał opłacać składek.
Istnieją jednak wyjątki od tej zasady. Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu mimo pobierania emerytury podlegają:
  • osoby zatrudnione na umowę o pracę, członkowie spółdzielni rolniczych i kół rolniczych oraz członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji mający ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym;
  • osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy.

Czy pobierając emeryturę, można otrzymywać świadczenia z ubezpieczenia chorobowego?

W przypadku gdy możliwe jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu, emeryt może otrzymać zasiłek chorobowy. Jednak z pewnymi odrębnościami - osoba taka nie otrzyma zasiłku za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Nie może również otrzymać świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku wyrównawczego.
Może się też zdarzyć, że przyznano emeryturę za okres, za który dana osoba pobrała już zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia albo świadczenie rehabilitacyjne. Wówczas pobrane kwoty zalicza się na poczet przyznanej emerytury i traktuje jak świadczenia zaliczkowe.

Czy praca za granicą wpłynie na wysokość polskiej emerytury?

Zgodnie z ogólną zasadą praca za granicą nie wpłynie na wysokość polskiej „nowej” emerytury wprost. Każde państwo przyznaje świadczenia emerytalne według swoich odrębnych zasad, zarówno jeśli chodzi o kraje UE, jak i pozostałe. Możliwe jest wiec pobieranie emerytur z kilku krajów, w których dana osoba spełniła warunki do otrzymania tego świadczenia.
W pewnych przypadkach będzie jednak możliwe doliczenie stażu ubezpieczeniowego przebytego za granicą, ale tylko w tych krajach, do których stosowane są przepisy unijne o koordynacji systemów zabezpieczenia albo Polska podpisała stosowną umowę. Będzie tak, gdy danej osobie będzie brakowało stażu pracy do wymaganego świadczenia do ubiegania się o wcześniejszą emeryturę lub do otrzymania minimalnej emerytury (20/25 lat). W przypadku pozostałych krajów nie będzie możliwe doliczenie stażu.
W niektórych sytuacjach będzie możliwe także uwzględnienie stażu zagranicznego w kapitale początkowym. Zasady jego doliczania są jednak dość skomplikowane.

W jakim terminie ZUS musi wydać decyzję w sprawie przyznania emerytury?

Organ rentowy ma na to 30 dni, przy czym termin ten liczy się od wyjaśnienia ostatniej okoliczności. Jeśli prawo do emerytury lub jej wysokość zostały ustalone orzeczeniem sądu, za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia sądu do ZUS, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Sąd, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do świadczenia oraz jego wysokość, organ rentowy dokonuje wypłaty świadczenia w terminie 30 dni.
Jeżeli zaś na podstawie przedstawionych środków dowodowych nie jest możliwe ustalenie prawa lub wysokości świadczenia, za datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności uważa się datę końcową dodatkowego terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów, wyznaczonego ZUS, albo datę przedstawienia tych dowodów.

Co zrobić, gdy ZUS przedłuża postępowanie w sprawie i nie wydaje decyzji mimo upływu terminu?

W razie niewydania decyzji w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia, wnioskodawcy przysługuje odwołanie do ZUS.

Czego może żądać osoba, której wydano decyzję o emeryturze z opóźnieniem lub z opóźnieniem wypłacono emeryturę?

W takiej sytuacji ZUS jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności. Obecnie jednak, w okresie epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego, przepisy covidowe pozwalają ZUS nie wypłacać odsetek.

Na jakich zasadach składa się odwołanie od decyzji ZUS, z którą wnioskodawca się nie zgadza?

Odwołanie składa się na piśmie do ZUS (oddziału, który wydał decyzję) lub do protokołu w ZUS (oddziału, który wydał decyzję), lub do protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania ubezpieczonego - w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji lub orzeczenia.
ZUS po otrzymaniu odwołania, jeśli uzna je za słuszne w całości, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję lub orzeczenie - nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania. W tym przypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeśli organ rentowy uzna odwołanie częściowo za słuszne, zmienia decyzję częściowo, a w pozostałym zakresie sprawa przekazywana jest do sądu.
Jeżeli odwołanie nie zostało uwzględnione, ZUS przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia jego wniesienia, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem.

Czy ZUS może nie rozpatrzyć odwołania, które zostało wniesione po terminie?

Nie, organ rentowy nie ma takich uprawnień. Odwołanie wniesione po terminie może odrzucić jedynie sąd, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Ocena, czy przekroczenie nie jest „nadmierne” i czy przyczyny były rzeczywiście „niezależne”, należy do sądu. W odwołaniu, które ma być złożone z opóźnieniem, warto od razu zawrzeć odpowiednie wyjaśnienie.

Co powinno zawierać odwołanie?

Odwołanie powinno zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji lub orzeczenia, zwięzłe przytoczenie zarzutów oraz wniosków i ich uzasadnienie oraz podpis ubezpieczonego albo przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika ubezpieczonego.

Do jakiego sądu należy skierować odwołanie w sprawach emerytalnych?

Właściwy w tej sprawie jest sąd okręgowy, w którego okręgu zamieszkuje osoba odwołująca się od decyzji ZUS.

Czy prawomocna decyzja ZUS w sprawach emerytalnych może zostać zmieniona?

Tak, nawet w sprawie zakończonej prawomocną decyzją. ZUS na wniosek zainteresowanego lub z urzędu uchyli lub zmieni decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:
  • po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość - w wielu przypadkach będzie tu chodziło o dodatkowe, odnalezione dokumenty potwierdzające staż lub wysokość wynagrodzenia, co wpłynie na wysokość kapitału początkowego, a w konsekwencji na wysokość emerytury; zmiana lub uchylenie decyzji może nastąpić do pięciu lat od jej wydania;
  • decyzja została wydana w wyniku przestępstwa lub dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe. W tym przypadku przepisy pozwalają na zmianę lub uchylenie decyzji nawet przed oficjalnym orzeczeniem sądu w tej sprawie, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego, a także wtedy, gdy wszczęcie postępowania karnego jest już niemożliwe, np. z powodu upływu terminu przedawnienia. Zmiana lub uchylenie decyzji może nastąpić do 10 lat od jej wydania;
  • decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie. Zmiana lub uchylenie decyzji może nastąpić do 10 lat od jej wydania;
  • decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność. Zmiana lub uchylenie decyzji może nastąpić do pięciu lat od jej wydania;
  • przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. Zmiana lub uchylenie decyzji może nastąpić do pięciu lat od jej wydania.
O wszczęciu postępowania z urzędu w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji ZUS musi niezwłocznie zawiadomić osobę zainteresowaną.

Czy ZUS zawsze jest ograniczony terminem do zmiany lub uchylenia decyzji?

Nie, istnieją sytuacje, gdy ZUS może zmienić lub uchylić decyzję w każdym czasie. Będzie tak w przypadkach, gdy jest to korzystne dla ubezpieczonego, tj.:
  • gdy w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości;
  • uchyleniu lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją.

Na jakich zasadach ZUS może naprawić własny błąd?

Przepisy dopuszczają zmianę i uchylenie decyzji, jeśli ZUS sam stwierdzi, że popełnił błąd. Jeśli błąd spowodował pogorszenie sytuacji zainteresowanego, ZUS na wydanie nowej decyzji ma trzy lata od dnia wydania decyzji mającej ulec zmianie lub uchyleniu. Jeśli jednak jest to zmiana korzystna dla ubezpieczonego, może to nastąpić w każdym czasie.
Co ważne, przepisy nakazują organowi rentowemu odstąpienie od uchylenia lub zmiany decyzji z powodu błędu, jeżeli wiązałyby się to z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności.

Czy ZUS może zmienić decyzję, w której prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem sądu?

Tak, jest to możliwe. W takim przypadku ZUS:
  • wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;
  • występuje do sądu ze skargą o wznowienie postępowania, gdy z dokonanych ustaleń wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub świadczenia przysługują w niższej wysokości;
  • wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.

Czy można pobierać jednocześnie emeryturę z KRUS i ZUS?

Nie. W razie zbiegu prawa do emerytury KRUS i z innego ubezpieczenia społecznego (a więc także z ZUS) uprawnionemu wypłaca się jedno, wybrane przez niego świadczenie.
Może się tak zdarzyć, że danej osobie przysługuje prawo do dwóch świadczeń, gdy spełni się warunki do otrzymania świadczenia z obu źródeł. Przepisy o ubezpieczeniu rolniczym wymagają odpowiedniego stażu oraz osiągnięcia wieku emerytalnego, zaś przepisy o ubezpieczeniu powszechnym tylko osiągnięcia wieku emerytalnego i dowolnego stażu.
Osobom urodzonym w 1948 r., którzy mają prawo do emerytury ZUS, ale mają zbyt krótki staż rolniczy, aby otrzymać emeryturę z KRUS, emerytura z ZUS zostanie zwiększona o tzw. część rolną, a więc za okresy, za które opłacono składki. Zwiększenie przysługuje ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki, krótszymi niż 25 lat. Gdy okresy te przekraczają 25 lat, przyznaje się emeryturę z ubezpieczenia rolniczego i tu już zgodnie z ogólną zasadą uprawniony musi wybrać jedno ze świadczeń.

Czy można pobierać jednocześnie emeryturę z ZUS i mundurową?

Prawo do emerytury mundurowej nabywa się dość wcześnie, dlatego w większości przypadków osoby do nich uprawnione podejmują zatrudnienie na rynku cywilnym i są za nich odprowadzane składki emerytalne. To, czy w takiej sytuacji będą miały one prawo do pobierania świadczenia z systemu wojskowego/mundurowego oraz ZUS, zależy od tego, kiedy dana osoba wstąpiła do służby. Jeśli od 2 stycznia 1999 r., mogą pobierać emerytury z dwóch źródeł. Jeśli wcześniej, to zgodnie z najnowszym orzecznictwem SN takiego prawa już nie mają. Muszą wybrać, które świadczenie chcą otrzymać.

W jaki sposób ZUS sprawdza, czy emeryt nadal żyje?

Teoretycznie, jeśli ZUS nie został zawiadomiony o śmierci emeryta lub rodzina nie wystąpiła o zasiłek pogrzebowy, może nie wiedzieć, że emeryt zmarł. W tym celu stosuje mechanizm weryfikacji. Polega on na tym, że na żądanie ZUS emeryt jest zobowiązany do potwierdzania własnoręcznym podpisem istnienia dalszego prawa do pobierania świadczeń określonych ustawą. Jeśli emeryt nie może złożyć podpisu lub jest to znacznie utrudnione, istnienie dalszego prawa do pobierania świadczeń przez tego emeryta może potwierdzić własnoręcznym podpisem upoważniona osoba sprawująca faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą. Własnoręczność podpisu tych osób potwierdzają nieodpłatnie właściwe organy administracji rządowej lub jednostek samorządu terytorialnego (np. wójt). W razie gdy takiego podpisu nie dostarczono do ZUS, prawo do świadczenia ulega wstrzymaniu.

W jakich przypadkach ZUS wstrzymuje wypłatę emerytury?

Przede wszystkim należy podkreślić, że wstrzymanie wypłaty emerytury to nie to samo, co zawieszenia prawa do emerytury. Jest to pojęcie szersze.
Przepisy emerytalne stanowią, że wypłatę emerytur wstrzymuje się, gdy:
  • powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do świadczeń lub ustanie tego prawa;
  • osoba pobierająca świadczenia mimo pouczenia lub żądania ZUS nie przedłoży dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń (tutaj mowa np. o złożeniu własnoręcznego podpisu);
  • okaże się, że prawo do świadczeń nie istniało;
  • świadczenia nie mogą być doręczone z przyczyn niezależnych od organu rentowego.
Wstrzymanie wypłaty świadczeń następuje, począwszy od miesiąca:
  • w którym została wydana decyzja o wstrzymaniu wypłaty albo od następnego miesiąca, jeżeli wcześniejsze wstrzymanie wypłaty nie było możliwe;
  • za który przysługiwało świadczenie niedoręczone z przyczyn niezależnych od organu rentowego. ©℗
Dyskusja o emeryturach nigdy nie gaśnie. Co chwilę ktoś odkrywa, że spada stopa zastąpienia, a wiele osób nie wypracowało nawet emerytury minimalnej. Sporym problemem dla ZUS są także emerytury groszowe, których obsługa kosztuje więcej, niż są one warte. Z jednej strony prawie wszyscy narzekają na wysokość składek, z których część emerytalna jest największa, a z drugiej - krytykują wysokość emerytur. Regularnie powracają też propozycje emerytur stażowych. Obecnie na tapecie są dwie: prezydencka oraz strony związkowej. Na razie jednak nie wydaje się, żeby toczyły się nad nimi zaawansowane prace.
Ostatni rok to także zmiany dla przyszłych lub obecnych emerytów. Po wielu latach dyskusji wreszcie poradzono sobie z tzw. emeryturami czerwcowymi, a więc emeryturami przyznawanymi w czerwcu każdego roku, które potrafiły być sporo niższe od tych przyznanych chociażby miesiąc później. Spowodowane było to specyficzną konstrukcją przepisów, która nie pozwalała na uwzględnienie przy wyliczaniu czerwcowej emerytury waloryzacji kwartalnej. Z kolei osoby, które osiągnęły wiek emerytalny, ale nie pobierają emerytury, a kontynuują pracę, mogą liczyć na zwolnienie z podatku dochodowego. Ma to zachęcić Polaków do dłuższej aktywności zawodowej, do czego zresztą polski rząd zobowiązał się w KPO.
Pojawiają się także inne pomysły na zmiany, np. waloryzacja emerytur dwa razy w roku. Przy tak rosnących cenach z pewnością byłoby to oczekiwane rozwiązanie. Zgłaszane są też postulaty o wprowadzeniu możliwości pobierania emerytur po zmarłym małżonku. Obecnie możliwe jest pobieranie renty rodzinnej w wysokości 85 proc. emerytury zmarłego męża, ale trzeba zrezygnować ze swojego świadczenia. Proponowane rozwiązanie przewiduje zachowanie własnego świadczenia i pobierania dodatku, np. 25 proc. świadczenia zmarłego męża lub żony. Na razie jednak te propozycje są jedynie w sferze postulatów i rozważań.
W dzisiejszym Poradniku przypominamy zasady dotyczące emerytur obowiązujące obecnie, z pominięciem reguł dotyczących odrębnych grup zawodowych, jak górnicy. Skupiamy się przede wszystkim na nowej emeryturze, która nie jest tak naprawdę taka nowa, bo przepisy obowiązują już od 23 lat, a najmłodsze osoby, które mogą pobierać starą emeryturę, mają 74 lata. Nie opisujemy także zasad dotyczących wypłaty 13. i 14. emerytury, bo mimo takiej obiegowej nazwy, nie są to emerytury, ale świadczenia przyznawane na podstawie przepisów szczególnych, a nie ustawy emerytalnej, tj. ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504). ©℗
Joanna Śliwińska