Czy pracodawca zapłaci składki od przedwstępnych umów o pracę? Dlaczego ZUS, przenosząc odpowiedzialność na spadkobiercę, nie weźmie pod uwagę jego sytuacji materialnej? Jakie czynności może dokonywać przedsiębiorca w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej?

Nasza spółka budowlana zamierzała zatrudnić kilku Ukraińców. Nie mogą jeszcze zacząć pracy, ponieważ uczestniczą w działaniach wojennych. Czy możemy z nimi podpisać umowy przedwstępne zawierające m.in. termin rozpoczęcia pracy, wynagrodzenie itp.? Jeśli tak, to czy będą one obciążone składkami ZUS?
Kluczowe znaczenie będą miały w tym przypadku przepisy zgrupowane w art. 389–390 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Wynika z nich m.in., że umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, wówczas nie można żądać jej zawarcia. Ponadto zgodnie z art. 390 par. 2 k.c., jeśli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej – w szczególności wymaganiom co do formy – strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
Z powyższych regulacji prawnych należy więc wnioskować, że ustawodawca nie ogranicza możliwości stosowania tzw. umów przedwstępnych do określonego rodzaju stosunków prawnych. W konsekwencji należy przyjąć, że takie formy prawne są dopuszczalne również na płaszczyźnie stosunków pracowniczych, co zresztą nie jest kwestionowane w orzecznictwie sądowym. Jako przykład można odnotować wyrok Sądu Najwyższego z 18 sierpnia 2010 r., sygn. akt II PK 34/10, w którym sąd zajmował się oceną prawną umowy przedwstępnej o pracę. Jak zauważył SN, umowa ta spełniała wymogi ustawowe, ponieważ strony zobowiązały się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy przyrzeczonej (umowy o pracę) i określiły jej istotne postanowienia. W szczególności strony uzgodniły termin zawarcia umowy przyrzeczonej; jej rodzaj (umowa o pracę na czas określony); czas, na jaki zostanie zawarta; stanowisko, na jakim będzie zatrudnienie; a także wymiar czasu pracy (pełen etat) i wynagrodzenie za pracę. Zatem przy spełnieniu tych przesłanek nie było przeciwwskazań, aby zawrzeć przedwstępne umowy o pracę.
Odrębną kwestią jest obowiązek ubezpieczeniowy. Tu pomocne będzie stanowisko wyrażone przez ZUS w piśmie z 9 lipca 2015 r. (znak: WPI/200000/43/6990/2015), które mimo upływu lat nadal zachowuje aktualność. Podkreślono w nim, że umowa przedwstępna o pracę nie jest umową o pracę zawartą na podstawie przepisów kodeksu pracy i nie stanowi tytułu do obowiązkowych ani dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych. Zwrócono też uwagę na art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ponieważ przepis ten zawiera zamknięty katalog osób podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym. Takiemu ubezpieczeniu podlegają m.in. pracownicy. Takiego statusu nie posiada jednak osoba związana ze spółką umową przedwstępną o pracę. Prowadzi to do wniosku, że tego typu umowa nie podlega oskładkowaniu.
Reasumując, w podanym stanie faktycznym umowa przedwstępna o pracę nie stanowi tytułu do podlegania obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Założenie to pozostaje aktualne również w stosunku do cudzoziemców.
Podstawa prawna
• art. 389–390 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1509)
• art. 6 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
W zeszłym roku zmarł mój małżonek, po którym dziedziczę jako jedyny spadkobierca. Sporządzono niedawno spis inwentarza, z którego wynika, że stan czynny spadku wynosi ponad 25 tys. zł. Czy w tej sytuacji ZUS może mnie obciążyć długami? Czy nie ma znaczenia to, że zarabiam minimalne wynagrodzenie, które jest wolne od potrąceń.
Z art. 97 par. 1 ordynacji podatkowej wynika, że spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Znaczenie ma także art. 100 tej ustawy. Zgodnie z nim organ podatkowy w jednej decyzji orzeka o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. Termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynikających z decyzji o zakresie jego odpowiedzialności wynosi 14 dni od dnia jej doręczenia. Zasady te stosuje się także do należności składkowych, w tym z tytułu ubezpieczeń społecznych. W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że decyzja w przedmiocie odpowiedzialności spadkobierców ma charakter decyzji deklaratoryjnej, co oznacza, że decyzja o przeniesieniu odpowiedzialności za zobowiązania płatnika należności składkowych nie kreuje zobowiązania spadkobiercy, ale określa należności spadkodawcy istniejące w dniu otwarcia spadku oraz stan i zakres przedmiotowy odpowiedzialności spadkobierców z datą wsteczną (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z 19 czerwca 2019 r., sygn. akt I SA/Ke 156/19). W innym orzeczeniu wskazano zaś, że kwoty wskazane w wydanej na podstawie art. 100 par. 1 ordynacji podatkowej decyzji są wciąż tym samym zobowiązaniem podatnika spadkodawcy, a organ jedynie rozciąga obowiązek zapłaty na inny podmiot, tj. spadkobierców. Z chwilą śmierci podatnika ciążące na nim zobowiązania nie wygasają, lecz trwają nadal i po spełnieniu warunków wskazanych w ordynacji podatkowej mogą być wymagane od jego spadkobierców. Należność, za którą odpowiada spadkobierca, nie ma jednak samoistnego charakteru prawnego. Mimo objęcia jej specyficzną decyzją o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy pozostaje ona zobowiązaniem podatkowym podatnika (spadkodawcy), które przedawnia się na zasadach ogólnych (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 8 lutego 2019 r., sygn. akt I SA/Kr 28/18).
Zatem z powyższego należy wnioskować, że w podanym stanie faktycznym ZUS wyda zapewne decyzję, w której stwierdzi, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania składkowe małżonka. W tych uwarunkowaniach praktycznie nie ma realnych przesłanek, aby kwestionować merytorycznie decyzję organu. W szczególności nie będzie miał tu zastosowania argument, że czytelniczka osiąga wynagrodzenie w kwocie minimalnej, która jest wolna od potrąceń. Rozwiązaniem może być jednak skierowanie do ZUS wniosku o umorzenie składek. Należy jednak to uczynić dopiero po wydaniu przez ZUS decyzji na podstawie art. 100 par. 1 ordynacji podatkowej. W innym przypadku składanie wniosku o umorzenie byłoby przedwczesne. Jak podano w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 10 listopada 2009 r., sygn. akt I SA/Bk 434/09, obciążenie spadkobiercy składkami i należnościami z nimi związanymi, które ciążyły na spadkodawcy, jest możliwe dopiero w wyniku wydania decyzji określającej zobowiązanie konkretnego spadkobiercy na podstawie art. 100 ordynacji podatkowej. Wtedy też istnieje możliwość zastosowania ulgi w postaci umorzenia składek na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Warto dodać, że zasady dotyczące umorzenia określone zostały w art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, gdzie m.in. postanowiono, że należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS. Może to jednak nastąpić w przypadku ich całkowitej nieściągalności.
Można więc stwierdzić, że w podanym stanie faktycznym istnieje prawdopodobieństwo, że ZUS wyda decyzję o przeniesieniu odpowiedzialności za zobowiązania płatnika należności składkowych na rzecz małżonka. Nie weźmie przy tym pod uwagę sytuacji materialnej spadkobiercy, przy czym spadkobierca może ubiegać się o umorzenie składek.
Podstawa prawna
•art. 97 i art. 100 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2328)
•art. 28 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
Postanowiłem zawiesić pozarolniczą działalność gospodarczą. Nie zatrudniam pracowników, ale mam zobowiązania i wierzytelności. Czy spłacanie zobowiązań i pobieranie należności nie zostanie przez ZUS uznane za prowadzenie działalności, a w konsekwencji nie doprowadzi do obciążenia mnie składkami za ten okres?
Z art. 36a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej są dobrowolne. Przedsiębiorca nie opłaca w tym czasie ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej, do dnia poprzedzającego dzień jej wznowienia. Za okres zawieszenia przedsiębiorca będący płatnikiem składek wyłącznie za siebie nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej oraz opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przewidzianych w ustawie. Natomiast w art. 25 prawa przedsiębiorców ustanowiono ogólną podstawową zasadę, że w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej i osiągać bieżących przychodów z jej tytułu. W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca:
1) może wykonywać wszelkie czynności niezbędne do zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów, w tym rozwiązywania zawartych wcześniej umów;
2) może przyjmować należności i jest obowiązany regulować zobowiązania, powstałe przed datą zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej;
3) może zbywać własne środki trwałe i wyposażenie;
4) ma prawo albo obowiązek uczestniczyć w postępowaniach sądowych, postępowaniach podatkowych i administracyjnych związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przed datą zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej;
5) wykonuje wszelkie obowiązki nakazane przepisami prawa;
6) może osiągać przychody finansowe, także z działalności prowadzonej przed datą zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej;
7) może zostać poddany kontroli na zasadach przewidzianych dla przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą;
8) może powołać albo odwołać zarządcę sukcesyjnego.
Jak widać, w okresie zawieszenia możliwe jest dokonywanie różnych czynności niejako zachowawczych, na które wyjątkowo pozwolił ustawodawca. Do takich czynności zaliczono m.in. przyjmowanie należności i regulowanie zobowiązań, z tym że powstałych przed datą zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej. Przedsiębiorca nie może więc prowadzić bieżącej aktywności związanej z funkcjonowaniem działalności, może natomiast dokonywać czynności, które mają swoje źródło jeszcze przed zawieszeniem działalności, np. przyjęcie należności za usługę wykonaną przed zawieszeniem. Reasumując, w opisywanej sytuacji należy więc uznać, że przedsiębiorca może zawiesić działalność gospodarczą na czas nieokreślony, a więc przez taki okres nie płacić składek wobec ZUS. W okresie zawieszenia możliwe jest np. przyjmowanie należności od kontrahentów albo regulowanie zobowiązań, o ile te czynności są wynikiem aktywności sprzed daty zawieszenia działalności.
Podstawa prawna
•art. 36a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
•art. 25 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 24)