W niektórych przypadkach można zrezygnować z ich opłacania. Zgodnie z ogólną zasadą wystarczy, że są odprowadzane od jednego tytułu przy odpowiednio wysokim wynagrodzeniu. Są jednak wyjątki.

Polski system ubezpieczeń emerytalno-rentowych opiera się na objęciu nimi jak najszerszej grupy osób i to obowiązkowo. Większość działalności zarobkowej, a nawet pobieranie niektórych świadczeń z systemu publicznego wiążą się z obowiązkiem odprowadzenia składek na te ubezpieczenia. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105; dalej: ustawa systemowa) dopuszcza jednak w niektórych przypadkach możliwość rezygnacji przez ubezpieczonego z odprowadzania składki – pod pewnymi warunkami. Warunki te wiążą się z posiadaniem innych tytułów ubezpieczeniowych (tj. podstaw do objęcia ubezpieczeniem emerytalno-rentowym), z których składka odprowadzana jest od określonej w ustawie systemowej kwoty.

Z tekstu dowiesz się o innych tytułach ubezpieczeniowych (tj. o podstawach do objęcia ubezpieczeniem emerytalno-rentowym), z których składka odprowadzana jest od określonej w ustawie systemowej kwoty.

Piszemy m.in. o:

  • Tytułach zawsze obowiązkowych
  • Zasiłku macierzyńskim
  • Tytule, który powstał najwcześniej
  • Wymaganych minimalnych składkach z działalności
  • Wyłącznych tytułach ubezpieczeniowych
Zasady podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu sprawiają nieco problemów. Podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu jest z tym ściśle związane. Natomiast zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu są dość proste.
Składki zdrowotna i społeczne. Zbieg tytułów ubezpieczeniowych
Składki zdrowotna i społeczne. Zbieg tytułów ubezpieczeniowych

Zobacz również

podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Polski są:
  • pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;
  • osobami wykonującymi pracę nakładczą;
  • członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych (dalej: członkowie spółdzielni);
  • osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobami z nimi współpracującymi – z wyjątkiem uczniów i studentów do 26. roku życia;
  • osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi;
  • osobami współpracującymi z osobami korzystającymi z ulgi na start (osoby korzystające z ulgi na start nie są objęte ubezpieczeniem);
  • posłami, senatorami oraz posłami do Parlamentu Europejskiego;
  • osobami pobierającymi stypendium sportowe (dalej: stypendyści sportowi);
  • pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego;
  • otrzymującymi stypendium doktoranckie doktorantami;
  • osobami wykonującymi odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
  • osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy (dalej: bezrobotni);
  • osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych (dalej: osoby pobierające stypendium);
  • osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
  • duchownymi;
  • żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką;
  • osobami odbywającymi służbę zastępczą;
  • osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;
  • osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;
  • osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia;
  • członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji;
  • małżonkiem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Powstanie jednego z powyższych tytułów ubezpieczeniowych powoduje konieczność zgłoszenia ubezpieczonego do ZUS i odprowadzania składek – albo przez płatnika, albo przez samą osobę ubezpieczoną.
Warto zwrócić uwagę na specyficzną konstrukcję art. 6a ust. 1 i art. 6b ust. 1 ustawy systemowej. Zgodnie z nimi obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby, które w celu sprawowania opieki nad dzieckiem zrezygnowały z prowadzenia pozarolniczej działalności, wykonywania umowy cywilnoprawnej, do której stosuje się przepisy o zleceniu, współpracy przy prowadzeniu działalości lub z ubezpieczenia jako duchowny.
W obu przepisach mowa o „obowiązkowym” podleganiu ubezpieczeniu, ale to ze strony ubezpieczonych musi wyjść inicjatywa i poinformowanie ZUS o rezygnacji z pracy na rzecz opieki na dzieckiem. Spowoduje to, że za daną osobę składki będą finansowane przez budżet państwa.
Ustawa systemowa w art. 9 reguluje zasady podlegania ubezpieczeniom emerytalno-rentowym w sytuacji posiadania kilku tytułów ubezpieczeniowych. Dzięki temu nie od każdego z nich trzeba opłacać składki. Należy jednak pamiętać, że od kilku lat toczą się dyskusje nad likwidacją zasad zbiegu tytułów ubezpieczeniowych i oskładkowaniem wszystkich tytułów jednolitą składką.
Tytuły zawsze obowiązkowe
W art. 9 ust. 1 ustawy systemowej wskazano tytuły ubezpieczeniowe zawsze obowiązkowe. Zgodnie z nim osoby, które spełniają jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z różnych tytułów, a jednym z nich jest:
  • stosunek pracy,
  • członkostwo w spółdzielni,
  • pobieranie stypendium doktoranckiego,
  • stan duchowny,
  • pobieranie świadczenia socjalnego wypłacanego w okresie urlopu oraz pobieranie zasiłku socjalnego wypłacanego na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także pobieranie wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikającego z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,
  • pobieranie świadczenia szkoleniowego wypłacanego po ustaniu zatrudnienia
‒ są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tych właśnie tytułów.
Wymienione tytuły są zawsze obowiązkowe, co oznacza, że ubezpieczony nie może zrezygnować z podlegania ubezpieczeniom. Najczęstsze przypadki dotyczą oczywiście łączenia stosunku pracy z innymi tytułami, w takim przypadku składki na ubezpieczenie społeczne muszą być zawsze odprowadzone z wynagrodzenia za pracę. W przypadku kilku etatów składki muszą być odprowadzone od każdego z nich.

Przykład 1

Dwa etaty
Pracownik jest zatrudniony na etacie w firmie X z wynagrodzeniem 5000 zł, w firmie Y z wynagrodzeniem 1000 zł na ¼ etatu, a czasami dorabia też na umowie zlecenia, z której przychód miesięczny wynosi zazwyczaj ok. 2000 zł.
Pracownik musi podlegać ubezpieczeniom z obu etatów, w przypadku zlecenia może podjąć decyzję, czy chce podlegać ubezpieczeniom także z tego tytułu.
Przynajmniej minimalne wynagrodzenie
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej osoby wymienione w tym przepisie mogą dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów. W art. 9 ust. 1a zawarto jednak wyjątki od tej zasady. Otóż zgodnie z ust. 1a w razie zbiegu obowiązkowych tytułów określonych w ust. 1 z tytułami w nimi niewymienionymi nie zawsze te drugie będą dobrowolne. Będzie tak tylko wtedy, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu:
  • stosunku pracy,
  • członkostwa w spółdzielni,
  • służby,
  • pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego lub wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie
‒ w przeliczeniu na okres miesiąca jest równa aktualnie obowiązującemu minimalnemu wynagrodzeniu lub od niego wyższa.
Jeśli podstawa ta jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, to niewymienione w przepisie tytuły nie są już dobrowolne, ale stają się obowiązkowe. Jeśli tych dodatkowych tytułów jest kilka, to zastosowanie będzie miała inna zasada, zgodnie z którą osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku następujących tytułów:
  • wykonywanie pracy nakładczej,
  • wykonywanie pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpraca z takimi osobami,
  • prowadzenie pozarolniczej działalności oraz współpraca z takimi osobami,
  • współpraca z osobami korzystającymi z ulgi na start,
  • pełnienie mandatu posła, senatora oraz posła do Parlamentu Europejskiego,
  • bycie osobą duchowną
‒ jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej.
Taka osoba może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Trzeba jednak pamiętać, że nie ma w tym przypadku znaczenia wymiar etatu. Liczy się wyłącznie podstawa wymiaru składek, nie przelicza się jej proporcjonalnie do wymiaru etatu.

Przykład 2

Etat i zlecenie
Pracownik jest zatrudniony na etacie w firmie X z wynagrodzeniem 1000 zł na ¼ etatu. Jest zatrudniony w firmie Y na podstawie umowy zlecenia, z której przychód miesięczny wynosi zazwyczaj ok. 2000 zł.
W związku z tym, że podstawa wymiaru składek z etatu jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom także ze zlecenia.
Zasiłek macierzyński ma pierwszeństwo
Osoby pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym z tego tytułu. Podstawę wymiaru składek dla takich osób stanowi kwota zasiłku. Składki te finansowane są z budżetu państwa.
Pobieranie zasiłku macierzyńskiego ma pierwszeństwo przed kilkoma innymi tytułami ubezpieczeniowymi. Zgodnie z art. 9 ust. 1c ustawy systemowej osoby:
  • wykonujące pracę nakładczą,
  • wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracujące z tymi osobami,
  • prowadzące pozarolniczą działalność oraz współpracujące z takimi osobami,
  • współpracujące z osobami korzystającymi z ulgi na start,
  • wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
  • duchowne
‒ spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania tych zasiłków.
Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów.

Przykład 3

Zasiłek macierzyński i zlecenie
Pracownica jest zatrudniony na etacie w firmie X z wynagrodzeniem 4000 zł. Jest zatrudniona także w firmie Y na podstawie umowy zlecenia, z której przychód miesięczny wynosi zazwyczaj 2000 zł.
Pracownica urodziła dziecko, rozpoczęła korzystanie z urlopu macierzyńskiego i pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Tytułem ubezpieczeniowym stało się dla niej pobieranie zasiłku, składki finansowane są przez budżet państwa. Jeśli w trakcie urlopu macierzyńskiego albo rodzicielskiego będzie wykonywała umowę zlecenia, to składki od wynagrodzenia z tego tytułu będą dobrowolne.

Przykład 4

Zasiłek macierzyński i działalność
Pracownica jest zatrudniony na etacie w firmie X z wynagrodzeniem 4000 zł. Prowadzi także działalność gospodarczą, ale nie podlega z niej ubezpieczeniom – może nie opłacać składek z firmy, ponieważ podstawa wymiaru składek z etatu jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie.
Pracownica urodziła dziecko, rozpoczęła korzystanie z urlopu macierzyńskiego i pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Tytułem ubezpieczeniowym stało się dla niej pobieranie zasiłku, składki finansowane są przez budżet państwa. Jeśli w trakcie urlopu macierzyńskiego albo rodzicielskiego będzie wykonywała działalność gospodarczą, to składki z tytułu prowadzenia firmy będą dobrowolne.
Zasiłek macierzyński na równi z innymi tytułami
Opisana wyżej zasada dotyczyła takich sytuacji, w których pobieranie zasiłku macierzyńskiego pozwalało będzie na rezygnację z oskładkowania z innych tytułów (art. 9 ust. 1c ustawy systemowej). Z kolei w art. 9 ust. 1d uregulowano sytuację, w której ubezpieczony pobiera zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego i jednocześnie jest:
  • pracownikiem (nie ma zakazu podjęcia pracy w oparciu o umowę o pracę w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego, w przypadku pracowników przebywających na urlopie macierzyńskim będzie to jednak musiał być inny pracodawca),
  • członkiem spółdzielni.
W takich sytuacjach podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów. Jako ciekawostkę można dodać, że od 2021 r. zasada ta ma zastosowanie także do małżonka/małżonki prezydenta RP.
Tytuł, który powstał najwcześniej
Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku następujących tytułów:
  • wykonywanie pracy nakładczej,
  • wykonywanie pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpraca z takimi osobami,
  • prowadzenie pozarolniczej działalności oraz współpraca z takimi osobami,
  • współpraca z osobami korzystającymi z ulgi na start,
  • bycie posłem lub senatorem,
  • służba jako duchowny
‒ jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej.
Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Ustawa systemowa traktuje więc powyższe tytuły jako równorzędne i pozwala na ich dowolną zmianę, jeśli ubezpieczony podlega jednocześnie kilku z nich. Najczęściej taka sytuacja dotyczyć będzie wykonywania jednocześnie kilku umów cywilnoprawnych, do których stosuje się przepisy o zleceniu, albo łączenia prowadzenia działalności z umowami wykonywanymiu poza jej zakresem.

Przykład 5

Kilka umów zlecenia
Zleceniobiorca zawarł w styczniu umowę zlecenia z wynagrodzeniem 3500 zł z firmą X. W lutym zawarł kolejną – na podobne wynagrodzenie ‒ z firmą Y. W marcu zawarł kolejną z wynagrodzeniem 4000 zł z firmą Z.
Zleceniobiorca w styczniu musiał podlegać ubezpieczeniu ze zlecenia z firmą X. W lutym mógł jednak już tytuł ubezpieczenia zmienić i wybrać – mógł podlegać ubezpieczeniu zarówno z umowy zawartej z firmą X, jak i Y, albo z nich obu. W marcu będzie miał jeszcze większy wybór, może podlegać ubezpieczeniu z wszystkich trzech umów, z wybranych dwóch albo dowolnej tylko jednej.
Zasada ta jednak ma ograniczenia. Odpowiednie zastosowanie ma w tym miejscu art. 9 ust. 2c ustawy systemowej. Zgodnie z tym przepisem, jeśli podstawą wymiaru składek z wybranego tytułu jest kwota niższa niż minimalne wynagrodzenie, to ubezpieczony musi wybrać dodatkowy tytuł (tytuły), aby łącznie podstawa wymiaru składek za dany miesiąc nie była niższa niż minimalne wynagrodzenie.

Przykład 6

Trzeba policzyć, co się opłaca
Zleceniobiorca zawarł w styczniu umowę zlecenia z wynagrodzeniem 2000 zł z firmą X. W lutym zawarł kolejną z wynagrodzeniem 1500 zł z firmą Y. W marcu zawarł kolejną z wynagrodzeniem 1600 zł z firmą Z.
Zleceniobiorca w styczniu musiał podlegać ubezpieczeniu ze zlecenia z firmą X. W lutym musiał dodatkowo podlegać ubezpieczeniu także z umowy zawartej z firmą Y, ponieważ umowa z firmą X opiewała na wynagrodzenie niższe niż minimalne. Za luty podstawa wymiaru składki wynosiła więc 3500 zł (2000 zł + 1500 zł).
W marcu sytuacja się zmienia i zleceniobiorca może wybrać, z których umów chce podlegać ubezpieczeniu. Ważne, żeby miesięczna podstawa wymiaru składek nie była niższa niż minimalne wynagrodzenie.
Ma więc do wyboru podlegania ubezpieczeniom z tytułu:
• umowy z X oraz umowy z Y (2000 zł + 1500 zł = 3500 zł),
• umowy z X oraz umowy z Z (2000 zł + 1600 zł = 3600 zł),
• umowy z Y oraz umowy z Z (1500 zł +1600 zł = 3100 zł).
Do duchownych mających kilka tytułów ubezpieczeniowych ma zastosowanie art. 9 ust. 7 ustawy systemowej, zgodnie z którym duchowni spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają ubezpieczeniom z tytułu tej działalności.
Wymagane minimalne składki z działalności
Może się też zdarzyć, że prowadzący pozarolniczą działalność jednocześnie wykonuje umowy cywilnoprawne (określone w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, a więc te, do których stosuje się przepisy o zleceniu) poza zakresem swojej działalności. W takim przypadku stanowią one odrębne tytuły ubezpieczeniowe. Ich zbieg reguluje art. 9 ust. 2a ustawy systemowej.
Możliwe jest tu kilka przypadków. Punktem odniesienia jest najniższa podstawa wymiaru składek określona w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, a więc 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Jeśli podstawa wymiaru składek ze zlecenia jest równa lub wyższa od tej kwoty, ubezpieczony może wybrać, że chce opłacać składki tylko ze zlecenia. Wówczas nie będzie musiał opłacać składek z prowadzonej działalności. Jeśli jednak podstawa wymiaru składek ze zlecenia będzie niższa, to będzie musiał opłacać składki od prowadzonej działalności. Jeśli chce, może opłacać składki także od zlecenia – dobrowolnie.
Nie zawsze jednak podstawa wymiaru składek z pozarolniczej działalności wynosi 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia lub więcej. Korzystając z preferencyjnych składek (art. 18a ustawy systemowej) lub małego ZUS plus (art. 18c), prowadzący działalność płaci składki od niższej podstawy. A to oznacza, że dodatkowe zlecenia wykonywane poza działalnością muszą być oskładkowane obowiązkowo.

Przykład 7

Preferencyjne składki
Przedsiębiorca korzysta z preferencyjnych składek i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia poza swoją działalnością z wynagrodzeniem 1000 zł miesięcznie. Przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zarówno z prowadzonej działalności, jak i umowy zlecenia.

Przykład 8

Działalność i kilka zleceń
Przedsiębiorca korzysta z preferencyjnych składek i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia poza swoją działalnością z wynagrodzeniem 1000 zł miesięcznie.
W kwietniu rozpocznie wykonywanie kolejnego drobnego zlecenia – z wynagrodzeniem 500 zł. Przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zarówno z prowadzonej działalności, jak i obu umów zleceń.

Przykład 9

Tytuły do wyboru
Przedsiębiorca korzysta z preferencyjnych składek i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia poza swoją działalnością z wynagrodzeniem 3500 zł miesięcznie.
W związku z tym, że podstawa wymiaru składek ze zlecenia przewyższa minimalne wynagrodzenie, przedsiębiorca może podlegać ubezpieczeniu tylko z umowy zlecenia. Jeśli chce, to może podlegać mu z obu tytułów.

Przykład 10

Mały ZUS plus
Przedsiębiorca korzysta z małego ZUS plus i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 2000 zł. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia poza swoją działalnością z wynagrodzeniem 1500 zł miesięcznie.
Przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zarówno z prowadzonej działalności, jak i umowy zlecenia.

Przykład 11

Korzystanie z ulgi i zlecenie
Przedsiębiorca korzysta z małego ZUS plus i opłaca składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 2000 zł. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia poza swoją działalnością z wynagrodzeniem 4500 zł miesięcznie. W związku z tym, że podstawa wymiaru składek ze zlecenia przewyższa minimalne wynagrodzenie, przedsiębiorca może podlegać ubezpieczeniu tylko z umowy zlecenia. Jeśli chce, to może podlegać mu z obu tytułów. Nie może natomiast zdecydować o podleganiu ubezpieczeniu tylko z działalności.
Nakładca podobnie jak zleceniobiorca
Zgodnie z art. 9 ust. 2b ustawy systemowej nakładca, który prowadzi jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania pracy nakładczej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej (60 proc. przeciętnego wynagrodzenia). Może on dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym również z tytułu wykonywania pracy nakładczej.
Nakładca nie ma takiego wyboru, jeśli w ramach działalności korzysta z preferencyjnych składek albo małego ZUS plus.
Zlecenie poniżej minimalnego
Wprowadzenie art. 9 ust. 2c do ustawy systemowej kilka lat temu wywołało prawdziwą rewolucję. Zgodnie z tym przepisem osoba wykonująca umowę cywilnoprawną, do której stosuje się przepisy o zleceniu, oraz osoba współpracują z taką osobą (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej) musi być co do zasady oskładkowana ze wszystkich innych tytułów, jeśli podstawa wymiaru składek z tej umowy jest niższa niż minimalne wynagrodzenie. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Przykład 12

Zlecenie i współpraca
Zleceniobiorca wykonuje umowę zlecenia z wynagrodzeniem 2000 zł. Jednocześnie jest współpracownikiem osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Podstawa wymiaru składek
ze zlecenia jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, dlatego konieczne jest podleganie ubezpieczeniu także ze współpracy. Może jednak zrezygnować z ubezpieczenia z umowy zlecenia.
Tylko jedna działalność oskładkowana
Osoba prowadząca kilka rodzajów działalności pozarolniczej jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z jednego wybranego przez siebie rodzaju działalności (art. 9 ust. 3 ustawy systemowej). Jak wynika z art. 8 ust. 6 ustawy systemowej, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, ale także m.in. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Artykuł 9 ust. 3 ustawy systemowej pozwala więc w razie prowadzenia kilku rodzajów pozarolniczej działalności na podleganie ubezpieczeniom tylko z jednego tytułu.

Przykład 13

Działalność i jednoosobowa spółka z o.o.
Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą, a jednocześnie w innej branży był wspólnikiem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Drugi wspólnik sprzedał mu jednak udziały i stał się on jedynym wspólnikiem w jednoosobowej działalności. W takiej sytuacji przedsiębiorca może wybrać, z którego tytułu opłacać składki.
Emeryt lub rencista niekiedy płaci składki
Zgodnie z art. 9 ust. 4 ustawy systemowej osoby, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty, ale jednocześnie są:
  • pracownikami,
  • członkami spółdzielni,
  • pobierającymi wynagrodzenie członkami rad nadzorczych
‒ podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tych tytułów.
Prawo do świadczeń emerytalno-rentowych nie zwalnia więc ich wynagrodzenia od oskładkowania. Co ciekawe, osoby już pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy nadal opłacają składki na ubezpieczenie rentowe – mimo że właśnie z niego korzystają.
Z kolei emeryci i renciści wykonujący umowy cywilnoprawne, do których stosuje się przepisy o zleceniu, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2c i 4b. A to oznacza, że zleceniobiorca mający prawo do emerytury/renty może zwolnić swoje wynagrodzenie z oskładkowania, jeśli jednocześnie pracuje na etacie.

Przykład 14

Zlecenie na emeryturze
Pracownik firmy X osiągnął wiek emerytalny. ZUS ustalił mu prawo do emerytury, a pracownik zwolnił się na jeden dzień i kontynuował zatrudnienie w firmie X, ale na podstawie umowy zlecenia. W takiej sytuacji podlega ubezpieczeniom z umowy zlecenia.

Przykład 15

Wynagrodzenie powyżej minimalnego
Pracownik firmy X osiągnął wiek emerytalny. ZUS ustalił mu prawo do emerytury, a pracownik zwolnił się na jeden dzień i kontynuował zatrudnienie w firmie X, ale na podstawie umowy zlecenia. Dodatkowo jednak zawarł umowę o pracę z firmą X z wynagrodzeniem 3500 zł.W takiej sytuacji podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z umowy o pracę.

Przykład 16

Wynagrodzenie poniżej minimalnego
Pracownik firmy X osiągnął wiek emerytalny. ZUS ustalił mu prawo do emerytury, a pracownik zwolnił się na jeden dzień i kontynuował zatrudnienie w firmie X, ale na podstawie umowy zlecenia. Dodatkowo jednak zawarł umowę o pracę z firmą X na pół etatu z wynagrodzeniem 2500 zł. W takiej sytuacji podlega ubezpieczeniom zarówno z umowy zlecenia, jak i umowy o pracę.
Powyższa zasada nie będzie miała zastosowania do sytuacji, gdy emeryt zawarł umowę cywilnoprawną, do której stosuje się przepisy o zleceniu, albo umowę o dzieło z własnym pracodawcą lub, mimo zawarcia takiej umowy z innym podmiotem, tak naprawdę wykonuje pracę na rzecz swojego pracodawcy. W takim przypadku emeryt podlega ubezpieczeniom ze wszystkich tych tytułów łącznie (art. 9 ust. 4b ustawy systemowej). Jest to powtórzenie zasady zawartej w art. 8 ust. 2a, zgodnie z którym za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, do której stosuje się przepisy o zleceniu albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Zarówno art. 9 ust. 4b, jak i art. 8 ust. 2a mają zapobiegać sztucznemu dzieleniu umów lub outsourcowaniu pracowników w celu zmniejszenia składek.

Przykład 17

Dwie umowy z tą samą firmą
Pracownik firmy X osiągnął wiek emerytalny. ZUS ustalił mu prawo do emerytury, a pracownik zwolnił się na jeden dzień i kontynuował zatrudnienie w firmie X w formie umowy o pracę. Ponadto zawarł z tą firmą dodatkową umowę zlecenia.
W takiej sytuacji podlega ubezpieczeniom z obu umów.
Składki podczas pobierania renty
Przedsiębiorca mający ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu do czasu ustalenia prawa do emerytury (art. 9 ust. 4c ustawy systemowej). Trzeba podkreślić, że przepis ten nie mówi o rencie rodzinnej.

Przykład 18

Do czasu przejścia na emeryturę
ZUS przyznał przedsiębiorcy rentę z tytułu niezdolności do pracy. Nadal będzie on musiał opłacać składki z prowadzonej działalności. Składki będą dobrowolne dopiero wtedy, gdy prawo do renty zostanie zamienione na prawo do emerytury, co dzieje się z urzędu wraz z osiągnięciem prawa do emerytury.
Emeryci i renciści nie płacą składek
W przypadki emerytów i rencistów posiadających pozostałe tytuły ubezpieczeniowe, tj. inne niż opisane wyżej:
  • stosunek pracy,
  • członkostwo w spółdzielni,
  • umowa cywilnoprawna przy jednoczesnym braku umowy o pracę,
  • pobieranie wynagrodzenia jako członek rady nadzorczej,
  • zawarcie umowy cywilnoprawnej z własnym pracodawcą lub wykonywanie jej na rzecz swojego (obecnego) pracodawcy,
  • prowadzenie działalności gospodarczej przy jednoczesnym pobieraniu renty z tytułu niezdolności do pracy
‒ tytuły te są dla nich dobrowolne.
Najczęstszą sytuacją będzie zbieg prowadzenia działalności i pobierania emerytury.

Przykład 20

Prowadzenie działalności podczas pobierania renty rodzinnej
Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą, ale jednocześnie pobiera rentę rodzinną. Renta rodzinna jest objęta pojęciem „renty”, o którym mowa w art. 9 ust. 5 ustawy systemowej. A to oznacza, że przedsiębiorca nie musi opłacać składek na ubezpieczenie społeczne.
Jeśli nie ma innych tytułów
Zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy systemowej osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu albo odpowiednio ubezpieczeniu emerytalnemu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych.
Zasada ta dotyczy też osób wykonujących odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania (art. 6 ust. 1 pkt 8 ustawy systemowej), oraz osób, które zrezygnowały z pracy zarobkowej, aby opiekować się dzieckiem (art. 6 ust. 1 pkt 8, art. 6a ust. 1 i art. 6b ust. 1).

Przykład 21

Urlop wychowawczy i prowadzenie firmy
Pracownica firmy X urodziła dziecko, po wykorzystaniu w pełni urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego od listopada 2021 r. przebywa na urlopie wychowawczym. Składki na jej ubezpieczenie finansowane są z budżetu państwa.
Od kwietnia 2022 r. chce rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej. Od kwietnia będzie zatem podlegała obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu z działalności. Ubezpieczenie z urlopu wychowawczego ustaje.
Wyłączne tytuły ubezpieczeniowe
W przypadku:
  • osób pobierających stypendium (art. 6 ust. 1 pkt 9a i 9b ustawy systemowej),
  • duchownych,
  • żołnierzy niezawodowych pełniących służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką,
  • osób odbywających służbę zastępczą
‒ podlegają one ubezpieczeniom z tych tytułów, jeśli nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Wynika to wprost z art. 9 ust. 6a ustawy systemowej.
Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą
Szczególna zasada dotyczy pracownika, który łączy urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu na zasadach określonych w art. 1821e ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162). Na podstawie tego przepisu pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.
Taki pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z obu tytułów.
Ubezpieczeni duchowni
Zgodnie z ustawą systemową osoby, które mają na terytorium Polski status osoby duchownej, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, chyba że mają ustalone prawo do emerytury lub renty. Obowiązek tych ubezpieczeń może być również wyłączony wtedy, gdy taka osoba ma dodatkowy tytuł do ubezpieczeń, np. umowę o pracę.
Duchowni spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają ubezpieczeniom z tytułu tej działalności.
Służba i dodatkowe ubezpieczenia
Także stosunek służby może wiązać się z dodatkowymi ubezpieczeniami. W przypadku gdy osoba pozostająca w tym stosunku jest jednocześnie:
  • nakładcą,
  • osobą wykonującą umowy cywilnoprawne, do których stosuje się przepisy o zleceniu, i osobą z nią współpracującą,
  • osobą prowadzącą działalność gospodarczą lub współpracownikiem takiej osoby,
  • duchownym
‒ może być dobrowolnie objęta tymi ubezpieczeniami na swój wniosek.
Członkowie rad nadzorczych zawsze podlegają ubezpieczeniu
Spełniający warunki do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów członkowie rad nadzorczych podlegają ubezpieczeniom również z tytułu pełnienia funkcji członka rady nadzorczej.

podleganie ubezpieczeniu chorobowemu

Ustawa systemowa dzieli tytuły ubezpieczeniowe na te, w których ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe albo dobrowolne.
Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają:
  • pracownicy,
  • członkowie spółdzielni,
  • osoby odbywające służbę zastępczą,
  • małżonek prezydenta RP.
W przypadku tych tytułów płatnik musi zgłosić ubezpieczonego także do ubezpieczenia chorobowego.
Ustawa systemowa przewiduje też dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Możliwość dobrowolnego ubezpieczenia ustawa daje:
  • nakładcom,
  • osobom wykonującym umowy cywilnoprawne, do których stosuje się przepisy o zleceniu i ich współpracownikom,
  • osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i ich współpracownikom,
  • osobom współpracującym z osobami korzystającymi z ulgi na start,
  • doktorantom pobierającym stypendium doktoranckie,
  • osobom wykonującym odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
  • duchownym.
Trzeba jednak pamiętać, że z możliwości zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego można skorzystać tylko w związku z obowiązkowym tytułem emerytalno-rentowym. Nie można więc zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego związanego z dobrowolnym tytułem do ubezpieczeń emerytalno-rentowych.

podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu

Podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu związane jest ściśle z ubezpieczeniem emerytalno-rentowym. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu. Ustawa systemowa znacznie jednak zawęża ten krąg – wprowadzając wiele wyjątków od ogólnej zasady. Zgodnie z ust. 2 ubezpieczeniu temu nie podlegają:
Składki zdrowotna i społeczne. Zbieg tytułów ubezpieczeniowych
Składki zdrowotna i społeczne. Zbieg tytułów ubezpieczeniowych

Zobacz również
  • pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne,
  • posłowie do Parlamentu Europejskiego,
  • nakładcy,
  • żołnierze zawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką,
  • osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego,
  • osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,
  • osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,
  • członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji.