Kiedy możemy ubiegać się o rentę rodzinną? Komu przysługuje? Ile wyniesie? Czy można do niej dorabiać?

Na wstępie należy wyjaśnić czym jest renta rodzinna.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2018 r. (I UK 258/17):

Celem renty rodzinnej jest zapewnienie ustawowo określonej grupie podmiotów, do których utrzymania przyczyniał się zmarły bezpośrednio przed śmiercią, zapewnienia im środków utrzymania w zakresie niezbędnym do normalnego funkcjonowania rodziny. Podstawową funkcją renty rodzinnej jest z kompensata środków utrzymania utraconych, bądź pomniejszonych wskutek śmierci żywiciela rodziny, a zwłaszcza krewnym i powinowatym, którzy nie są w stanie utrzymać się samodzielnie.

Kto jest uprawniony do renty rodzinnej?

Do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci:

  • miała ustalone prawo do emerytury, albo spełniała warunki do jej uzyskania,
  • miała ustalone prawo do emerytury pomostowej;
  • miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, albo spełniała warunki do jej uzyskania;
  • pobierała zasiłek przedemerytalny;
  • pobierała świadczenie przedemerytalne;
  • pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Zgodnie z art. 65 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2021.291) przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Renta socjalna 2022: Co się zmieniło, ile wyniesie
Renta socjalna 2022: Co się zmieniło, ile wyniesie

Zobacz również

Oznacza to, że uprawnionym członkom rodziny przysługuje renta rodzinna po zmarłym ubezpieczonym nawet wtedy, gdy sam zmarły nie miał uprawnień do renty, nie będąc faktycznie osobą całkowicie niezdolną do pracy (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 kwietnia 2008 r., II UK 235/07).

Kluczowe będzie tutaj więc ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełnienie warunków wymaganych do uzyskania jednego z tych świadczeń.

Oznacza to, że niemożność ustalenia prawa zmarłego do świadczenia (np. z powodu braku wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego) wyklucza możliwość przyznania renty rodzinnej (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 16 maja 2013 r., III AUa 11/13).

Dla kogo renta rodzinna?

Do renty rodzinnej mają prawo:

- Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:

  • do ukończenia 16 lat;
  • jeśli się uczą – do ukończenia 25 lat (jeżeli dziecko ukończyło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłużamy do zakończenia tego roku studiów);
  • bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat.

- Wnuki i rodzeństwo – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności.

- Inne dzieci – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyjątkiem dzieci które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.

- Małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli:

  • w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy; albo
  • wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
  • sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
  • ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.

Wdowa niespełniająca powyższych warunków i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:

  • przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;
  • w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża.

Analogicznie działa to w przypadku wdowców.

- Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

  • ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania;
  • spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca

Ile wynosi renta rodzinna?

Renta rodzinna wynosi:

  • dla jednej osoby uprawnionej – 85 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
  • dla dwóch osób uprawnionych – 90 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
  • dla trzech lub więcej osób uprawnionych – 95 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, uważa się co do zasady kwotę emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 72 ust. 3 wspomnianej ustawy).

Ile może wynieść minimalna renta rodzinna w 2022 r.? Tego jeszcze nie wiadomo.

Kwota najniższego świadczenia bowiem jest co roku waloryzowana przez ZUS. Dziś jeszcze nie wiadomo ile wyniesie owy wskaźnik niezbędny do jej obliczenia. Trzeba poczekać na dane z całego roku.

Dla przykładu: najniższa renta od marca 2021 r. wynosi 1250,88 zł.

W rozporządzeniu rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 2021 r. w sprawie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2022 r. (Dz.U. 2021 poz. 1253) wskazano tylko że wskaźnik będzie na poziomie ustawowego minimum, bez gwarantowanej minimalnej kwoty podwyżki.

W lipcu 2021 r. wiceminister rodziny i polityki społecznej Stanisław Szwed przewidywał, że wskaźnik waloryzacji może wynieść 104 proc., co oznaczałoby, że najniższe świadczenia wzrosną o ok. 50 zł brutto.

Okazuje się jednak, że kwota podwyżki może być większa przez rekordową inflacje. Eksperci z think tanku Instytut Emerytalny na swojej stronie internetowej prognozują, że, z powyższego powodu, waloryzacja może być wysoka, a świadczenia mogą wzrosnąć o ponad 6 proc. Przy takim założeniu renta socjalna wzrosłaby od marca ok. 75 zł.

Na razie to jednak tylko prognozy. Na konkretną kwotę przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać aż GUS poda stosowne wskaźniki makroekonomiczne za 2021 rok.

Jakie dokumenty należy złożyć?

Listę dokumentów jakie należy złożyć, jak i konkretne formularze znajdziemy na stronie ZUS

Należy pamiętać, że będą się one różnić w zależności od tego, który członek rodziny zmarłej osoby ubiega się o rentę rodzinną. I tak dla przykładu w celu ustalenia prawa do omawianego świadczenia konieczne może być złożenie:

  • dokumentu stwierdzającego datę urodzenia wnioskodawcy
  • dokumentu stwierdzającego datę urodzenia i datę zgonu osoby, po której ma być przyznana renta
  • dokumentu potwierdzającego stopień pokrewieństwa (powinowactwa) z osobą zmarłą
  • odpisu skróconego aktu małżeństwa, jeżeli o rentę ubiega się wdowa lub wdowiec albo małżonka – małżonek pozostający w separacji lub rozwiedziony
  • zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka albo wdowy lub wdowca, wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie, jeżeli przyznanie renty uzależnione jest od ustalenia niezdolności do pracy
  • zaświadczenia o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat
  • dokumentu potwierdzającego prawo w dniu śmierci osoby zmarłej do alimentów z jej strony, ustalonych wyrokiem lub ugoda sądowa,
  • dokumentu potwierdzającego istnienie obowiązku alimentacyjnego z mocy prawa, jeżeli rozwiedziona lub pozostająca w separacji małżonka nie miała ustalonych alimentów wyrokiem lub ugodą sądową.
Aby otrzymać rentę rodzinną niezbędne jest złożenie wniosku do ZUS.

Renta rodzinna wypłacana może być od dnia uzyskania przez wnioskodawcę prawa do niej, jednak świadczenie zostanie przyznane najwcześniej miesiąc po złożeniu stosownego wniosku.

Renta może zostać wypłacona bezpośrednio na rachunek w banku lub z pośrednictwem poczty

Czy można dorabiać do renty rodzinnej?

Można, choć nie bez ograniczeń. Po przekroczeniu określonej kwoty może bowiem dojść do zmniejszenia lub nawet do zawieszenia renty rodzinnej przez ZUS. Kiedy to nastąpi?

W świetle przepisów wspomnianej zmniejszenie emerytury lub renty następuje po przekroczeniu 70 proc. , a zawieszenie po przekroczeniu 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszony przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Z kwartału na kwartał limity dorabiania będą się różniły.

To tyle z teorii. Jak to będzie wyglądało w praktyce? Od 1 grudnia 2021 po osiągnięciu przychodu wyższego niż 3960,20 zł (czyli 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) świadczenie będzie zmniejszane, a po przekroczeniu 7354,50 zł (130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) zostanie zawieszone.