Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej z tytułu pełnej lub czasowej niezdolności do pracy. Kto może się o nią ubiegać? Co się zmieniło od stycznia 2022? Ile może wynieść to świadczenie w tym roku?

Czym jest renta socjalna

Renta socjalna ma charakter świadczenia zabezpieczającego, a jej celem jest kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy powstała przed wejściem na rynek pracy, zaś warunkiem koniecznym jest stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy (tak: Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 2 lipca 2020 r., III AUa 823/19)

Innymi słowy jest to świadczenie przysługujące osobom, które utraciły szansę na możliwość podjęcia lub kontynuowania pracy.

Komu przysługuje renta socjalna

Czy będzie ona przysługiwała w takim razie każdemu kto nie będzie w stanie podjąć zatrudnienia? Nie, konieczne będzie bowiem jeszcze spełnienie określonych w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U.2020.1300).

Zgodnie z art. 4 ww. ustawy renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

  • przed ukończeniem 18. roku życia;
  • w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia;
  • w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobie, która spełnia ww. warunki przysługuje:

  • renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała;
  • renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.
Renta socjalna okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji jednostki organizacyjnej ZUS.

Ponadto należy wskazać, że zgodnie z art. 2 ustawy, prawo do renty socjalnej przysługuje:

  • osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
  • cudzoziemcom posiadającym kartę pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy", z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy;
  • mającym miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA).

Wróćmy jednak do wymienionych wcześniej przesłanek. Co należy rozumieć przez użyte w ustawie pojęcie całkowitej niezdolności do pracy? Tylko takim osobom będzie przecież wypłacana renta socjalna. Odpowiedzi na to pytanie poszukamy w orzecznictwie.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r. (III AUa 369/19) całkowita niezdolność do pracy wyraża się w spełnieniu łącznie kryterium biologicznego, polegającego na tym, że stan organizmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność powoduje całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek pracy oraz kryterium ekonomicznego polegającego na całkowitej utracie zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy.

Z kolei zdaniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie (wyrok z dnia 2 lipca 2020 r., III AUa 823/19) całkowita niezdolność do pracy może być konsekwencją jednego schorzenia lub wypadkową wielu dolegliwości, i to niekoniecznie tych samych, które uprzednio stanowiły podstawę orzekania o tej niezdolności. Może się zatem zdarzyć, że choroba, która dotychczas była jedynym powodem stwierdzanej u wnioskodawcy całkowitej niezdolności do pracy, sama nie wywołuje już tego rodzaju skutku w sferze możliwości wykonywania zatrudnienia, ale wraz z innymi, nasilającymi się dolegliwościami zdrowotnymi pozwala na dalsze kwalifikowanie danej osoby jako dotkniętej tymże stopniem niezdolności. Bywa również tak, że w miejsce uprzedniej przyczyny (przyczyn) całkowitej niezdolności do pracy pojawia się inna.

Komu nie przysługuje renta socjalna

Spełnienie wskazanych wyżej przesłanek nie musi jednak oznaczać, że będziemy mogli się ubiegać o rentę socjalną. W ustawie przewidziano bowiem pewne sytuacje, w których prawo do tego świadczenia nie będzie przysługiwało.

I tak w świetle art. 7 ustawy renta socjalna nie przysługuje osobie uprawnionej do

  • emerytury
  • uposażenia w stanie spoczynku
  • renty z tytułu niezdolności do pracy
  • renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych
  • renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego
  • świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Ponadto renta socjalna nie przysługuje osobie będącej właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Osobie będącej współwłaścicielem nieruchomości rolnej nie przysługuje renta socjalna, jeśli udział tej osoby przekracza 5 ha przeliczeniowych.

Świadczenie to nie przysługuje również za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności (chyba, że jest odbywana w systemie dozoru elektronicznego). Osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności jest obowiązana niezwłocznie powiadomić właściwy organ wypłacający rentę socjalną o tymczasowym aresztowaniu lub o odbywaniu kary pozbawienia wolności.

Jakie dokumenty należy złożyć?

Zgodnie z informacją na stronie ZUS należy złożyć następujące dokumenty:

  • wniosek o rentę socjalną,

Wzór wniosku znajdziesz tutaj >>>

  • zaświadczenie ze szkoły lub uczelni, które potwierdzi okres nauki (jeśli dotyczy);
  • zaświadczenie o stanie zdrowia (zaświadczenie OL-9) wypełnione przez lekarza, pod którego opieką się znajdujesz. Lekarz powinien to zaświadczenie wystawić nie wcześniej niż miesiąc przed datą złożenia przez Ciebie wniosku o ustalenie prawa do renty;
  • inną dokumentację medyczną, która może potwierdzić Twój stan zdrowia (np. wyniki badań albo karty z leczenia szpitalnego),

W niektórych przypadkach wymagane będą także dodatkowe dokumenty:

  • dokumenty przygotowane przez Twojego pracodawcę (jeżeli jesteś zatrudniony),
  • zaświadczenie o terminie zawartej z Tobą umowy i kwocie osiąganego przez Ciebie przychodu,
  • wywiad zawodowy (na druku OL-10),
  • oświadczenie czy jesteś właścicielem lub współwłaścicielem nieruchomości rolnej, która przekracza 5 hektarów (dotyczy właścicieli, współwłaścicieli lub posiadaczy gospodarstwa rolnego).

Dokumenty należy złożyć w dowolnym oddziale ZUS (najlepiej właściwym dla miejsca zamieszkania lub pobytu).

Kiedy należy je złożyć? W miesiącu, w którym osiągniesz pełnoletność lub jeżeli jesteś osobą pełnoletnią – jak najszybciej.

Ile wyniesie renta socjalna w 2022 r.?

Zgodnie z art. 6 ust. 1 wspomnianej ustawy renta socjalna wynosi 100% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podwyższenia renty socjalnej dokonuje jednostka organizacyjna Zakładu lub organ emerytalno-rentowy (ust. 2).

Od marca 2021 r. wynosi ona 1250,88 zł.

W tym roku szykuje się kolejna podwyżka tego świadczenia. Co roku bowiem ZUS dokonuje jego waloryzacji. Dziś jeszcze nie wiadomo ile wyniesie owy wskaźnik. Trzeba poczekać na dane z całego roku.

W rozporządzeniu rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lipca 2021 r. w sprawie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2022 r. (Dz.U. 2021 poz. 1253) wskazano tylko że wskaźnik będzie na poziomie ustawowego minimum, bez gwarantowanej minimalnej kwoty podwyżki.

W lipcu 2021 r. wiceminister rodziny i polityki społecznej Stanisław Szwed przewidywał, że wskaźnik waloryzacji może wynieść 104 proc., co oznaczałoby, że najniższe świadczenia wzrosną o ok. 50 zł brutto.

Okazuje się jednak, że kwota podwyżki może być większa przez rekordową inflacje. Eksperci z think tanku Instytut Emerytalny na swojej stronie internetowej prognozują, że, z powyższego powodu, waloryzacja może być wysoka, a świadczenia mogą wzrosnąć o ponad 6 proc. Przy takim założeniu renta socjalna wzrosłaby od marca ok. 75 zł.

Na razie to jednak tylko prognozy. Na konkretną kwotę przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać aż GUS poda stosowne wskaźniki makroekonomiczne za 2021 rok.

Co się zmieniło w rencie socjalnej w 2022 r.?

Od tego roku zaszły również istotne zmiany w rencie socjalnej. Osoby pobierające te świadczenie i wciąż aktywne zawodowo mogą osiągać przychody w wysokości do 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Zgodnie z nowymi przepisami, renta socjalna podlega tym samym zasadom zawieszenia lub zmniejszenia, co emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy.

Oznacza to, że osoby pobierające rentę socjalną będą mogły więcej do niej dorobić.

Wysokość takiego świadczenia nie będzie pomniejszana w przypadku osiągnięcia do 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Natomiast przychody rencistów w wysokości od 70 proc. do 130 proc. będą zmniejszały wielkość renty socjalnej, jednak nie więcej niż o maksymalną kwotę zmniejszenia. Dopiero przekroczenie pułapu 130 proc. spowoduje zawieszenie świadczenia.

Ponadto należy pamiętać, że osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do tego świadczenia albo zmniejszenie jego wysokości. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu.

Organ wypłacający rentę może wystąpić do urzędu skarbowego o przekazanie informacji o wysokości przychodu i przekazane informacje sprawdzić.

Istotna zmiana dotyczy też sposobu rozliczenia renty. Od nowego roku osoba dorabiająca do renty socjalnej będzie rozliczała się po upływie roku kalendarzowego – rocznie lub miesięcznie. Wcześniej renta była zawieszana na bieżąco - za każdy miesiąc.

Zmianie uległ również katalog przychodów jakie będą miały wpływ przy ewentualnym zawieszeniu lub zmniejszeniu renty socjalnej. Jest on węższy od dotychczasowego.

ZUS będzie brał pod uwagę m.in. przychód z działalności podlegającej obowiązkowym ubezpieczeniom społecznych, takich jak np. umowa o pracę czy zlecenie.

Wpływu nie będą miały za to od 1 stycznia 2022 r. przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy.