Pracownik jest zatrudniony na podstawie dwóch umów o pracę w wymiarze czasu pracy 1/4 etatu każda. Z obu tych umów nie osiąga w 2021 r. minimalnej krajowej. Wynagrodzenia miesięczne wynoszą odpowiednio 1000 zł i 1500 zł.
Pracownik w 2021 r. zawarł również dwie umowy zlecenia (praca nie jest wykonywana na rzecz pracodawców). Z jednej z umów zlecenia otrzymuje wynagrodzenie godzinowe 20 zł, a z drugiej miesięczne 500 zł. W grudniu 2021 r. wynagrodzenie z godzinowej umowy zlecenia wynosi 2000 zł. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z obu umów o pracę (łączna podstawa 2500 zł), a w grudniu 2021 r. także z umowy zlecenia – godzinowej. Druga umowa zlecenia już jest wolna od oskładkowania społecznego. W styczniu 2022 r. z pierwszej umowy zlecenia osoba ta zarobi prawdopodobnie tylko 500 zł. Na jakich zasadach wszystkie ww. umowy będą podlegały oskładkowaniu?
odpowiedź
Od 1 stycznia 2022 r. w związku ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia za pracę do 3010 zł może się zmienić sytuacja ubezpieczeniowa osoby z kilkoma umowami zlecenia, tj. umową zlecenia i umową o pracę lub łączącej pracę zleconą z działalnością gospodarczą. Może się więc okazać, że umowa zlecenia, która do tej pory była zgłoszona tylko do ubezpieczenia zdrowotnego, od nowego roku stanie się tytułem do przymusowego ubezpieczenia emerytalno-rentowego. W opisywanej sytuacji łącznie z przychodami z etatów podstawa składkowa będzie niższa od 3010 zł, dlatego również umowa zlecenia na 500 zł stanie się tytułem do ubezpieczeń emerytalno-rentowych o charakterze obligatoryjnym.
Zasady ogólne
Umowa zlecenia to obok umowy o pracę najczęściej wybierana forma zatrudnienia. Podlega ona przepisom kodeksu cywilnego i jest umową starannego działania. Przez umowę zlecenia osoba, która przyjmuje zlecenie, zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla osoby, dającej zlecenie. Co do zasady umowa zlecenia stanowi tytuł do ubezpieczeń emerytalno-rentowych oraz zdrowotnego, przy czym w zbiegu z innym tytułem może być obowiązkowo objęta wyłącznie ubezpieczeniem zdrowotnym. Żadnym ubezpieczeniom nie podlegają natomiast zleceniobiorcy będący uczniami lub studentami do ukończenia 26. roku życia.
Zleceniobiorca jest objęty obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego, zdrowotnego – od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Dla zleceniobiorcy ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i może do niego przystąpić w każdym czasie, jeśli złoży swojemu płatnikowi odpowiedni wniosek. Wówczas ten złoży stosowne zgłoszenie w ZUS.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne stanowi przychód osiągany z tytułu wykonywania umowy zlecenia w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli w umowie tej określono odpłatność za jej wykonywanie: kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Podstawę wymiaru składki zdrowotnej ustala się jako przychód pomniejszony o wysokość składek społecznych finansowanych przez ubezpieczonego (13,71 proc. przy pełnym oskładkowaniu lub 11,26 proc. bez składki chorobowej).
Zbieg
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 9 rozstrzyga tzw. zbiegi tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych, a więc jednoczesne posiadanie co najmniej dwóch takich tytułów, np. umowy o pracę i umowy zlecenia czy umowy zlecenia i działalności gospodarczej. Ustawodawca unormował, który tytuł jest obowiązkowy, a który dobrowolny. I tak przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń w razie zbiegu umowy zlecenia przynajmniej z jednym innym tytułem istotna jest wysokość miesięcznej podstawy składki emerytalnej i rentowej. Artykuł 9 ust. 2c ustawy stanowi, że zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnej płacy. Krótko mówiąc, ustawodawcy zależy, aby składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe były odprowadzane w każdym miesiącu przynajmniej od podstawy równej minimalnemu wynagrodzeniu. Jeśli osoba ma więcej niż jeden tytuł i wszystkie nie dają w sumie co najmniej tej kwoty, to podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z wszystkich tytułów. Kolejny tytuł nie podlega już oskładkowaniu, jeśli poprzednie łącznie pozwoliły osiągnąć co najmniej próg minimalnej krajowej. W przypadku gdy kilka lub wszystkie tytuły powstały w tej samej dacie, to ubezpieczony musi wskazać (wybrać) tytuł/tytuły obowiązkowe, przestrzegając zasady co do wysokości łącznej podstawy wymiaru z tych tytułów w danym miesiącu. Ważne jest także to, że w celu rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń przy zbiegu tytułów ustalenia łącznej podstawy wymiaru składek należy dokonywać:
- odrębnie dla każdego miesiąca,
- według kolejności ich powstawania, a ubezpieczony może dokonać na bieżąco zmiany tytułu.
Jeśli natomiast chodzi o ubezpieczenie zdrowotne, to w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem tego ubezpieczenia, składka zdrowotna jest opłacana z każdego z tych tytułów odrębnie. A jeśli w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka na to ubezpieczenie jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.
Kilka tytułów
Jeśli zleceniobiorca wykonuje więcej niż jedną umowę zlecenia – obojętnie, czy dla tego samego podmiotu czy różnych – rozstrzygającym czynnikiem co do obowiązkowych ubezpieczeń jest wysokość podstawy wymiaru składek społecznych z pierwszej umowy. Jeśli jest ona niższa niż minimum płacowe, kolejna umowa też jest oskładkowana. Przy czym od 1 stycznia 2022 r. łączną podstawę wymiaru wymienionych składek trzeba będzie porównywać do kwoty 3010 zł, bo to jest nowa kwota miesięcznego wynagrodzenia minimalnego.
Zleceniobiorca może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, jednak wybór ten nie może naruszać zasady miesięcznej podstawy składek. Ubezpieczony może także dobrowolnie – na swój wniosek – być objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów. [przykłady 1 i 2]
Na rzecz innych podmiotów
Jeżeli osoba jest zatrudniona na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc ma zagwarantowane miesięcznie wynagrodzenie minimalne, to w razie zawarcia jednej czy kilku umów zlecenia umowy te nie podlegają obowiązkowemu oskładkowaniu. Osoba taka podlega obowiązkowo wszystkim ubezpieczeniom tylko ze stosunku pracy. Natomiast w razie zatrudnienia na część etatu, jeżeli w przeliczeniu na miesiąc podstawa wymiaru jest niższa niż minimalne wynagrodzenie, zastosowanie ma zasada, zgodnie z którą jeśli łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułów: umowy o pracę oraz umowy/umów zlecenia osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia, kolejne tytuły nie będą rodzić obowiązku tych ubezpieczeń.
Gdy natomiast zleceniobiorca pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, to dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia sumuje się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu wszystkich umów o pracę. W sytuacji gdy łącznie wynoszą one co najmniej tyle, ile wynosi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, zleceniobiorca podlega z tego tytułu dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. [przykład 3]
przykład 1
Trzech zleceniodawców
W styczniu 2021 r. Jan Kowalski jest zatrudniony u trzech zleceniodawców. Umowy są zawierane sukcesywnie jedna po drugiej. Z pierwszej umowy przychód w styczniu wyniósł 2000 zł, z drugiej 1800 zł, a z trzeciej 1000 zł. W styczniu osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym z dwóch pierwszych umów, bo one w sumie pozwoliły osiągnąć podstawę na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Oczywiście każdy ze zleceniodawców odprowadzi składki od faktycznego przychodu, tj. płatnik A od 2000 zł, a B od 1800 zł. Trzecia umowa nie podlega oskładkowaniu.
przykład 2
Wzrost minimalnej
Zleceniobiorca od początku 2021 r. wykonuje dwie umowy zlecenia jednocześnie Z pierwszej umowy jego wynagrodzenie miesięczne wynosi 3000 zł, a z drugiej 500 zł. W 2021 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym tylko z wyżej płatnej umowy, ponieważ zapewnia ona podstawę wyższą niż minimalne wynagrodzenie – 2800 zł. Jednak od 1 stycznia 2022 r. także druga umowa stanie się tytułem do obligatoryjnych ubezpieczeń społecznych, gdyż podstawa z pierwszej umowy będzie niższa niż minimalne wynagrodzenie 3010 zł.
przykład 3
Pół etatu
Jan Kowalski jest zatrudniony na 1/2 etatu w firmie A z miesięcznym wynagrodzeniem 2100 zł. Oprócz tego wykonuje jeszcze dwie umowy zlecenia dla różnych podmiotów gospodarczych – B i C. Z jednej, starszej umowy B, wynagrodzenie wynosi 900 zł, a z drugiej (C) 400 zł. Do końca 2021 r. osoba ta podlega ubezpieczeniom społecznym z umowy o pracę oraz jednej umowy zlecenia (B) na 900 zł. Łączna podstawa z tych dwóch tytułów przewyższa 2800 zł. Druga umowa zlecenia (C) jest tytułem do ubezpieczeń dobrowolnych, z wyjątkiem ubezpieczenia zdrowotnego. Natomiast od 1 stycznia 2022 r. już obie umowy zlecenia będą oskładkowane, ponieważ umowa o pracę oraz pierwsza umowa cywilna – B – nie pozwolą osiągnąć minimalnego wynagrodzenia 3010 zł. Tym samym wszystkie trzy umowy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu. ©℗
Składka na FP na przełomie roku
Składki na Fundusz Pracy opłaca płatnik –za osoby, które obowiązkowo podlegają z danego tytułu ubezpieczeniom emerytalno-rentowym i osiągają przychód stanowiący podstawę wymiaru tych składek w przeliczeniu na okres miesiąca wynoszący co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę – obecnie 2800 zł, a od 1 stycznia 2022 r. – 3010 zł. Składki odprowadza się bez względu na kwotę rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składki emerytalnej i rentowej – tzw. limitu trzydziestokrotności. Składka wynosi 2,45 proc. podstawy.
W przypadku gdy ubezpieczony osiąga przychody z kilku źródeł, od których obowiązkowo opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe, i łącznie – ze wszystkich tych źródeł – w przeliczeniu na miesiąc podstawa dorówna wysokości płacy minimalnej lub ją przewyższy, wówczas każdy z płatników odprowadza składki na FP. Przy czym osoba osiągająca przychody od różnych płatników składa stosowne oświadczenie każdemu z nich, dzięki czemu mogą oni ustalić obowiązek w zakresie zapłaty składek na FP.
Zatem w niektórych przypadkach może się okazać, że od 1 stycznia 2022 r. składka na FP z danego tytułu nie będzie już należna ze względu na nieosiągnięcie nowego minimalnego wynagrodzenia. ©℗
!W przypadku zleceniobiorcy pozostającego jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia sumuje się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu wszystkich umów o pracę.
Podstawa prawna
• art. 9 ust. 1a, ust. 2a, ust. 2c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
• art. 82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
• art. 104, art. 107 ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1100; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
