Anna Kwiatkowska, ekspert od ubezpieczeń społecznych
Już 18 września wchodzi w życie pierwsza część zmian ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i pozostałych ustaw ubezpieczeniowych wprowadzanych nowelizacją z 24 czerwca 2021 r. Druga zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2022 r. i właśnie wówczas niektórzy byli przedsiębiorcy mogą spodziewać się niespodzianki – ze świadczeń wypłacanych przez ZUS będą mogły być potrącane bowiem zaległości składkowe z czasów, gdy byli płatnikami. To nowość w systemie ubezpieczeniowym, ktora ma znacznie ułatwić odzyskiwanie należności przez ZUS.
Zgodnie ze znowelizowanym art. 24 ust. 2 ustawy systemowej składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, nieopłacone w terminie, podlegają potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Obecnie tego rodzaju należności mogą być dochodzone przez ZUS tylko w trybie egzekucji administracyjnej, co generuje dodatkowe koszty postępowania zarówno po stronie zobowiązanego, jak i – w określonych sytuacjach – po stronie wierzyciela.
Modyfikacje objęły cały system
Zmiany w ustawie systemowej uzupełniono przez odpowiednie zmiany w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Do art. 139 ust. 1 tej ustawy dodano punkt 2c, zgodnie z którym ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie – po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych – podlegają potrąceniu nieopłacone należności z tytułu składek. ZUS zyskał także prawo do zmniejszenia wyrównania należnego za wsteczne przyznanie emerytury lub renty i potrącenia z niego zaległości składkowych.
Analogicznych modyfikacji dokonano też w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z dodanym do tej ustawy art. 66a potrąceń ze świadczeń w niej określonych (zasiłkach, świadczeniu rehabilitacyjnym) dokonuje się na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przy czym akurat z zasiłków nie dokonuje się potrąceń należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych (ust. 2). Wprowadzono także szczególną regulację dla osób, które otrzymały wstecznie emeryturę za okres, za który pobrały już zasiłek chorobowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia albo świadczenie rehabilitacyjne. W takim przypadku wypłaty te potrąca się z należnego wyrównania i traktuje jak emeryturę zaliczkową.
Na mocy art. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych zasady te będą miały zastosowanie także do zasiłku chorobowego i wyrównawczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego wypłacanych z ubezpieczenia wypadkowego.
Tylko w granicach ustawowych
ZUS nie będzie mógł jednak w ogóle nie wypłacić świadczeń i zaliczyć ich na poczet zadłużenia, nawet gdy byłoby bardzo wysokie. Na przeszkodzie stoją art. 140 i 141 ustawy emerytalnej. Artykuł 140 ust. 1 ustanawia bowiem granice potrąceń, które wynoszą:
  • 60 proc. świadczenia – przy potrącaniu należności alimentacyjnych;
  • 50 proc. świadczenia – przy potrącaniu należności za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych (w przypadku świadczeń, z których takie opłaty mogą być potrącane);
  • 25 proc. świadczenia – w pozostałych przypadkach.
Do tych „pozostałych przypadków” będzie zaliczane także potrącanie należności składkowych.
Przy obliczaniu, ile można potrącić ze świadczenia, uwzględni się nie tylko granice procentowe, lecz także kwotowe – wynikające z art. 141 ustawy emerytalnej, który ustanawia wysokość renty i emerytury wolnych od egzekucji i potrąceń. Świadczeniobiorca nie otrzyma więc mniej niż 660 zł przy potrącaniu większości należności, w tym należności z tytułu składek. Takie same zasady (z odrębnościami wskazanymi w ustawie zasiłkowej) będą stosowane przy świadczeniach z ubezpieczenia chorobowego (a więc i wypadkowego). W ustawie zasiłkowej będzie znajdowało się odesłanie do ustawy emerytalnej w zakresie dokonywania potrąceń.
Są jeszcze inne ograniczenia
Nie każde jednak zadłużenie ZUS będzie mógł odzyskać z pominięciem postępowania egzekucyjnego. Przede wszytkim dłużnik musi mieć prawo do jakichś świadczeń. Tu trzeba dodać, że nowelizacja wprowadza zasadę, że prawo do świadczeń chorobowych dla m.in. przedsiębiorców zostaje wstrzymane, dopóki zaległość nie zostanie uregulowana. A więc w przypadku aktywnego przedsiębiorcy potrącenie długu, np. z zasiłku chorobowego, nie będzie możliwe, bo dopóki go nie spłaci, nie będzie miał prawa do świadczeń tego rodzaju. Co innego, gdy przejdzie na emeryturę, gdyż jej wypłata nie jest uzależniona od braku zadłużenia. Jeśli przedsiębiorca ją otrzyma, może być ona zmniejszona o zadłużenie. Tu jednak wchodzi w grę kolejny warunek – należności nie mogą być przedawnione (co do zasady pięć lat). Jeśli więc nie zajdą przyczyny zawieszające lub przerywające bieg przedawnienia, może się okazać, że ZUS i tak nie może potrącić sobie długu.
Podstawa prawna
•art. 24 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619) – w brzmieniu po 31 grudnia 2021 r.
•art. 139 ust. 1 pkt 2c z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291) – w brzmieniu po 31 grudnia 2021 r.
•art. 66a ustawy z 25 czerwca 1999 r.o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133) – w brzmieniu po 31 grudnia 2021 r.
•art. 7 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205) – w brzmieniu po 31 grudnia 2021 r.