Subskrybuj nas na Youtube
W 2013 r. specjalne świadczenia kosztowały podatników 26 mln zł. Zasady ich przyznawania powinny być bardziej transparentne – alarmują eksperci.
/>
Prezes Rady Ministrów może przyznać dożywotnią emeryturę lub rentę w szczególnie uzasadnionych przypadkach. W 2013 r. do jego kancelarii wpłynęło 198 wniosków o przyznanie takiego świadczenia, jego podwyższenie lub przedłużenie na kolejny okres. Premier uwzględnił tylko co siódme podanie, ale i tak z budżetu wydano na ten cel miliony.
DGP zapytał Kancelarię Prezesa Rady Ministrów (KPRM) i ZUS, ile osób w Polsce otrzymuje świadczenia specjalne. Żaden z urzędników nie znał odpowiedzi na to pytanie. Nie zgodzono się też na ujawnienie nazwisk obdarowanych i szczegółów okoliczności, które przesądziły o przyznaniu danej osobie takiego wsparcia.
– Tam, gdzie rozstrzygnięcie w danej sprawie zależy wyłącznie od woli decydenta, a w grę wchodzi przyznanie środków publicznych, trzeba wymagać maksymalnej przejrzystości. Ten wymóg byłby spełniony, gdyby KPRM podawała imię i nazwisko beneficjentów wraz z dokumentacją sprawy – uważa Szymon Osowski, ekspert w zakresie dostępu do informacji publicznej Sieci Obywatelskiej „Watchdog Polska”.
Ile i za co
Premier może przyznawać takie świadczenia na podstawie art. 82 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.). Nowymi świadczeniami w różnych wysokościach obdarował w 2013 r. 14 osób: pięciu zasłużonych dla kultury i nauki (w kwocie od 800 zł do 2 tys. zł brutto miesięcznie), pięciu działaczy opozycji demokratycznej (700 zł – 2 tys. zł), jedną osobę w trudnej sytuacji życiowej w związku z wyrokiem NSA (900 zł) oraz trzech wnioskujących z tytułu zasług w innych dziedzinach (600 zł – 3 tys. zł). W tych ostatnich przypadkach pomoc przyznano w uznaniu szczególnych wyników w nauce i uprawianej dziedzinie sportu oraz w uznaniu zasług zmarłego męża. Wydano także 4 decyzje podwyższające kwoty świadczeń specjalnych oraz 9 przedłużających je na okres 2013–2017.
Tak szeroki zakres sytuacji, które uzasadniły przyznanie wsparcia, oraz brak dostępu do szczegółowych informacji dotyczących konkretnych spraw wywołują wątpliwości. Uzasadnienia są lakoniczne i trudno sprawdzić, czy świadczenia są rzeczywiście należne.
– Im więcej tajności przy podejmowaniu takich decyzji, tym bardziej opinia publiczna szuka w nich drugiego dna, czyli nieprawidłowości – twierdzi Szymon Osowski.
Dzieje się tak m.in. dlatego, że beneficjenci świadczeń stają się pełnoprawnymi emerytami lub rencistami, nawet jeśli nie byli wcześniej ubezpieczeni.
Rząd broni
– Zgodnie z przyjętymi regułami postępowania tego typu emerytura lub renta może być przyznana osobie legitymującej się wybitnymi, niepowtarzalnymi zasługami i osiągnięciami w jakiejś dziedzinie aktywności, np. na niwie zawodowej, społecznej, artystycznej, sportowej czy też politycznej – tłumaczy rzecznik rządu Małgorzata Kidawa-Błońska.
Jej zdaniem celem przepisu jest przede wszystkim uhonorowanie osób, które w sposób wyjątkowy zasłużyły się dla kraju. Wskazuje, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 października 2006 r. (sygn. akt P 38/05) potwierdził zgodność art. 82 ustawy emerytalnej z konstytucją.
– Nowelizacja tego przepisu w zakresie uszczegółowienia przesłanki szczególnie uzasadnionego przypadku nie jest przez rząd rozważana – dodaje.
Pomoże sąd
Tryb przyznawania świadczeń specjalnych – choć uznaniowy – podlega jednak kontroli sądowej. Premiera wiąże procedura administracyjna. Rozstrzygnięcie w sprawie emerytury lub renty następuje w formie decyzji. Osoba niezadowolona może wnosić o ponowne rozpatrzenie sprawy (nad prezesem RM nie ma wyższej instancji). W razie odmowy przysługuje jej skarga do sądu administracyjnego. Ten zbada, czy decyzja nie nosi cech dowolności, a więc czy organ rozstrzygający zebrał cały materiał dowodowy i dokonał wyboru określonego sposobu załatwienia sprawy po wszechstronnym i dogłębnym rozważeniu wszystkich okoliczności faktycznych.
Zrobi to jednak z inicjatywy osób, którym odmówiono świadczenia. Pod tym kątem nie prześwietli zatem pozytywnych decyzji, a o zasadność tych ostatnich chodzi przecież najbardziej.
– Przepis umożliwiający przyznanie świadczeń od premiera jest kontrowersyjny. Stanowi jednak furtkę prawną, która pozwala złagodzić rygoryzm systemu ubezpieczeniowego. W tej formule funkcjonuje w różnych krajach, gdzie podstawową przesłanką są zwykle zasługi określonych osób – ocenia prof. Wiesław Koczur, kierownik Zakładu Polityki Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.
Zdaniem ekspertów premier powinien jednak korzystać z tego uprawnienia w wyjątkowych sytuacjach, gdy jest to jedyny sposób na przyznanie świadczenia. Obok kryterium zasług można stosować także przesłankę wyjątkowo nieszczęśliwego wypadku, o ile świadczenie z art. 82 ustawy emerytalnej byłoby jedyną formą wsparcia. Takie uzasadnienie przekonałoby opinię publiczną.
– Sytuacje nadzwyczajne będą się zdarzać zawsze, dlatego przepis ten jest potrzebny w systemie – podsumowuje Wiesław Koczur.
Przepisy pozwalają na pobieranie tylko jednego świadczenia
Przyznanie lub odmowa przyznania świadczenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Jest to praktyka nieuprawniona, gdyż rozstrzygnięcie premiera nie jest decyzją w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego. Osoba niezadowolona z rozstrzygnięcia może złożyć skargę do sądu. Ten, dokonując interpretacji pojęcia szczególnie uzasadnionego przypadku i uznając za taki przypadek np. nadzwyczajne zdarzenia losowe, w sposób bezpodstawny ingeruje w kompetencje prezesa Rady Ministrów. Sytuacja, w której na mocy wyroków sądów administracyjnych zostaje on zobligowany do zmiany swoich decyzji, jest nie do przyjęcia.
W praktyce emerytury lub renty w trybie specjalnym przyznawane są także obok pobieranego już świadczenia z systemu powszechnego. Stwarza to sytuację zbiegu prawa. Przepisy ubezpieczeniowe pozwalają na pobieranie tylko jednego świadczenia. Artykuł 82 ustawy emerytalnej nie wprowadza odstępstwa od tej zasady. Kwestia ta budzi wiele kontrowersji.