Subskrybuj nas na Youtube
Przepisy nie zawsze są precyzyjne i trzeba posiłkować się orzecznictwem. To ono, a nie ustawa, wymaga udowodnienia określonego wymiaru czasu pracy w gospodarstwie rolnym.
Świadczenie przedemerytalne służy zapewnieniu wsparcia socjalnego osobom, które utraciły źródło utrzymania nie ze swojej winy i które ze względu na wiek nie są w stanie skutecznie konkurować na rynku pracy do dnia nabycia uprawnień emerytalnych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 2 lipca 2013 r., sygn. akt III UZP 2/13). W praktyce istotnym warunkiem koniecznym dla uzyskania tego świadczenia jest wykazanie przez ubezpieczonego odpowiednio długiego okresu uprawniającego do emerytury. Długość tego okresu jest zróżnicowana w zależności od płci ubezpieczonego oraz pozostałych warunków nabycia prawa do świadczenia określonych przez przepisy ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Za okres uprawniający do emerytury uważa się okres ustalony zgodnie z art. 5–9, art. 10 oraz art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). W niektórych przypadkach szczegółowe zasady nie wynikają z przepisów, a zostały wypracowane przez sądy.
Praca na roli
W praktyce często się zdarza, że osoby ubiegające się o świadczenie przedemerytalne – nie mając wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych – próbują ten brak uzupełnić, powołując się na wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnym. Jest to możliwe, ponieważ ZUS obowiązany jest przy ustalaniu wymiaru okresu uprawniającego do emerytury uwzględnić nie tylko wymienione w art. 5–9 ustawy emerytalnej okresy zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych i zasiłku chorobowego, lecz także z mocy art. 10 ust. 1 przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia. Ponieważ znaczna część osób ubiegających się o świadczenie przedemerytalne wywodzi się ze środowisk wiejskich, kwestia ta ma istotne znaczenie praktyczne. ZUS niejednokrotnie kwestionuje świadczenia takiej pracy, uznając, że w rzeczywistości była to tylko pomoc rodzicom posiadających gospodarstwo rolne. Regulacja zawarta w ustawie emerytalnej nie stawia wprost wymagań, jakie należy spełniać w zakresie warunków pracy w gospodarstwie rolnym, aby okres takiej pracy mógł być zaliczony do stażu pracy. Niemniej jednak w orzecznictwie ustalony jest pogląd, że przesłanką zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia, jest wymiar pracy przekraczający 4 godziny dziennie. Wskazywał na to m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 października 2017 r. (sygn. akt III AUa 254/17), podnosząc, że warunkiem zaliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym do nabycia prawa do emerytury (świadczenia przedemerytalnego) jest konieczność świadczenia pracy w gospodarstwie rolnym w zakresie odpowiadającym co najmniej połowie pełnego wymiaru czasu pracy. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 18 września 2014 r., sygn. akt I UK 17/14. Ubezpieczony musi więc udowodnić, że pracował w tym wymiarze w gospodarstwie rolnym.
Skrócony okres wypowiedzenia
W praktyce kontrowersje powstają przy ustalaniu stażu pracy ubezpieczonego, gdy chodzi o skrócenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę. Pracodawca może jednostronnie skrócić okres wypowiedzenia umowy o pracę wówczas, gdy wypowiedzenie następuje z powodu likwidacji pracodawcy, ogłoszenia jego upadłości lub z innych przyczyn niedotyczących pracownika (art. 361 kodeksu pracy). W takiej sytuacji firma może skrócić okres wypowiedzenia z trzech miesięcy najwyżej do jednego miesiąca. W razie takiego skrócenia pracownikowi przysługuje prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Celem tego odszkodowania jest wyrównanie mu szkody, którą poniósłby wskutek braku wynagrodzenia z powodu skrócenia przez pracodawcę okresu wypowiedzenia. Okres, za który przysługuje to odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia. Sporne bywa określenie, jak w takim przypadku liczyć staż pracy osoby ubiegającej się o świadczenie przedemerytalne. Zgodnie bowiem z art. 7 pkt 3 ustawy emerytalnej okresami nieskładkowymi są okresy niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie kodeksu pracy zostało wypłacone odszkodowanie. Mimo początkowych wątpliwości ostatecznie w orzecznictwie przyjęto, że okres skróconego wypowiedzenia, za który pracownik otrzymał odszkodowanie, jako okres nieskładkowy, jest okresem „uprawniającym do emerytury” w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Tak wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 6 sierpnia 2013 r., sygn. akt III AUa 1767/12 oraz SN z 3 lipca 2012 r., sygn. akt II UK 324/11.
Kiedy likwidacja stanowiska
Problemem bywa też określenie, kiedy można uznać, że zakończenie zatrudnienia nastąpiło wskutek likwidacji stanowiska pracy zajmowanego przez ubezpieczonego, a przez to kiedy można uznać, że było to rozwiązanie z przyczyn dotyczących zakładu pracy (art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych). Pojęcie „likwidacji stanowiska pracy” niejednokrotnie stanowiło przedmiot analiz w orzecznictwie sądowym. W szczególności Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 28 października 2015 r., sygn. akt III AUa 406/15), podniósł, że pojęcie „stanowisko pracy” ma różne znaczenia, bywa używane w znaczeniu miejsca, czyli przestrzeni pracy lub miejsca w strukturze organizacyjnej zakładu. Jednak w prawie pracy „stanowisko pracy” to zespół czynności, wyodrębniony organizacyjnie, powiązany z reguły z miejscem świadczenia pracy, przypisany do wykonywania jednemu pracownikowi na podstawie umowy o pracę. Biorąc to pod uwagę, likwidacja stanowiska pracy oznacza zmniejszenie zatrudnienia, czyli najistotniejszy jest element podmiotowy. Chodzi więc o takie sytuacje, gdy zestaw czynności dotychczas wykonywany przez jednego pracownika będzie wykonywany przez innych pracowników lub osoby spoza przedsiębiorstwem lub też kiedy dotychczasowe czynności zostaną zautomatyzowane, jak również sytuacje, kiedy te czynności w ogóle nie będą już w firmie wykonywane. Podstawę likwidacji stanowiska pracy stanowią względy natury ekonomicznej, organizacyjnej, produkcyjnej albo technologicznej. Zaistnienie tych przyczyn bada ZUS w konkretnej sprawie, decydując o przyznaniu lub odmowie świadczenia przedemerytalnego. Jak wskazywał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z 9 sierpnia 2016 r., sygn. akt III AUa 422/16, w żadnym razie znaczenia terminów „przyczyna ekonomiczna”, „przyczyna organizacyjna”, „przyczyna produkcyjna” oraz „przyczyna technologiczna” nie można rozumieć w oderwaniu od potocznego rozumienia tych wyrażeń. Pamiętać jednak trzeba, że jeżeli przyczyna stanowiąca podstawę rozwiązania stosunku pracy zostanie przez szefa zakwalifikowana jako przyczyna dotycząca pracodawcy, to ZUS może ocenić, czy było to właściwie zakwalifikowane i czy w rzeczywistości zachodziły „przyczyny dotyczące zakładu pracy”. Zakwestionowanie świadectwa pracy, zaświadczenia pracodawcy lub innego dokumentu ze stosunku pracy w takim zakresie przez ZUS stanowi podstawę odmowy udzielenia wiarygodności temu dokumentowi oraz przesądza o wydaniu decyzji odmawiającej przyznania prawa do świadczenia przedemerytalnego. Dlatego w toku postępowania w sprawie o nabycie świadczenia przedemerytalnego ubezpieczony powinien wykazać, że u podstaw decyzji o likwidacji stanowiska pracy skutkującej rozwiązaniem stosunku pracy znalazły się przyczyny ekonomiczne, organizacyjne, produkcyjne lub technologiczne. Tak też wskazał SN w wyroku z 11 lipca 2017 r., sygn. akt I UK 291/16. Jeśli okoliczność ta nie zostanie udowodniona, ubezpieczony nie otrzyma świadczenia, gdyż ustawa o świadczeniach przedemerytalnych w art. 2 ust. 1 pkt 2 nie pozwala na przyznanie go pracownikom, którzy zaprzestali zatrudnienia nie z powodu rzeczywistych przyczyn dotyczących zakładu pracy, a tym bardziej z powodów leżących po ich stronie.
Podstawa prawna
Art. 5–9, art. 10 oraz art. 11 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.).
Art. 2 ust. 2 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2148).
Art. 361 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917).
